جنگنده جی‌-۲۰، اژدهای چینی در لباس خفاش

یازدهم آبان ماه امسال (یکم نوامبر) همزمان با «افتتاحیه‌ی نمایشگاه هوایی ژوهای» در چین، این کشور سرانجام به‌صورت رسمی از اولین جنگنده‌ی نسل پنجم خود موسوم به «جی-۲۰» رونمایی کرد.

وب‌سایت پروفسورها - محمدحسین جهان‌پناه: یازدهم آبان ماه امسال (یکم نوامبر) همزمان با «افتتاحیه‌ی نمایشگاه هوایی ژوهای» در چین، این کشور سرانجام به‌صورت رسمی از اولین جنگنده‌ی نسل پنجم خود موسوم به «جی-۲۰» رونمایی کرد. جنگنده‌ی پررمزورازی که نخستین پرواز خود را در سکوت کامل خبری پنج سال پیش انجام داده بود و از آن زمان تا به امروز هفت پیش‌نمونه‌ی دیگر ساخته ‌شده‌ بودند و برای تکمیل آزمایش‌های مختلف به پرواز درآمده‌ بودند.

دو هواپیمایی که در جریان افتتاحیه‌ی نمایشگاه ژوهای امسال به پرواز درآمدند، جزء اولین گونه‌های تولیدی هواپیما هستند و این یعنی دست‌کم آن‌طور که مقامات چینی ادعا می‌کنند تا چند سال دیگر جنگنده‌ی جدیدی به نیروی هوایی این کشور ملحق نخواهد شد. اما دقیقا در مورد جی-۲۰ چه می‌دانیم؟

جی-۲۰ به معنای واقعی هنوز یک معمای سربسته است. معمایی که خود چینی‌ها هم دوست ندارند زیاد در مورد کم و کیف آن صحبت کنند. با ‌وجود این می‌دانیم که ریشه‌ی برنامه‌ی جی-۲۰ به دهه‌ی ۹۰ میلادی (۱۳۷۰) بازمی‌گردد؛ زمانی که نیروی هوایی چین در حال تحقیق روی توسعه‌ی جنگنده‌ای جدید با کارایی‌ای هم‌ردیف جنگنده‌های جدید آمریکایی بود.

در آن زمان آژانس‌های اطلاعاتی غربی این طرح‌ها را اختصارا J-XX می‌خواندند و گمانه‌زنی‌های مختلفی در مورد طرح احتمالی آن در نشریات اصلی دنیای هوانوردی و دفاعی مثل «اوییشن ویک» (aviation week)، «فلایت» (Flight) و «جنز» (Janes) وجود داشتند.

این‌طور که مشخص است یک دهه بعد، از بین طرح‌هایی که دو شرکت «شینیانگ» و «چنگدو» پیشنهاد داده بودند، طرح چنگدو به نام «پروژه‌ی ۷۱۸» انتخاب شد و مسیر توسعه را ادامه داد. طرح نهایی، «جی-۲۰ » (J-20) نام گرفت و دو پیش نمونه‌ی اول آن برای اولین بار در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) دیده شدند.

یک سال بعد جی-۲۰ اولین پرواز خود را انجام داد، درحالی‌که چنگدو همچنان روی نهایی کردن طرح هواپیما کار می‌کرد. آن‌طور که از تصاویر مشخص است در طول سال‌های بعد دریچه‌های ورودی هوای موتور هواپیما، دماغه، سکان عمودی و سرپوش کابین آن به‌کلی اصلاح شدند، به‌علاوه یک سیستم نشانه‌گیری الکترو-اپتیکال (چیزی شبیه سیستم موجود روی «اف-۳۵») هم زیر دماغه‌ی هواپیما اضافه شد. سرانجام اولین نمونه‌های تولیدی سری در سال جاری به پرواز درآمدند؛ موضوعی که گذشته از گفته‌های مقامات چینی، خود یکی از نشانه‌های ورود احتمالی هواپیما به خدمت در آینده‌ی نزدیک است.

اژدهای نامتقارن

جی-۲۰ را رسما باید یکی از نامتقارن‌ترین جت‌های جنگی معاصر دانست. بدنه‌ی بسیار کشیده‌ی هواپیما در انتهای بدنه به بالی بزرگ متصل می‌شود که برای تعادل و ثبات خود در طول پرواز به ‌پیش‌بال‌هایی تمام‌متحرک در جلوی بدنه متکی است. جنگنده‌، دو دم کوچک تمام‌متحرک دارد، بال‌ها به فلپ‌های لبه‌ی حمله مجهزند و کاناپی هواپیما هم همانند اف-۲۲ بدون قاب طراحی‌شده است تا میدان دید خلبان را محدود نکند. ضمنا علاوه بر کاناپی (آسمانه)، دماغه‌ی جنگنده هم شباهت زیادی به طرح «اف-۲۲» آمریکایی دارد.

ارابه‌های فرود هواپیما همگی تک‌چرخ هستند. تمامی درهای متحرک زیر بدنه - از درهای محفظه‌ی جنگ‌افزار گرفته تا درهای ارابه‌های فرود- برای حفظ پنهان‌کاری به شکل دندانه‌دار که این روزها در بین هواپیماهای پنهان‌کار رایج است، طراحی ‌شده‌اند.

بعضی از نمونه‌های اولیه برای پرواز از موتور روسی «AL-۳۱FN» استفاده می‌کردند که در‌حقیقت همان موتور جنگنده‌ی جی-۱۰ (جنگنده‌ی قبلی شرکت چنگدو که سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷) وارد خدمت شد) است. این موتور توان رانشی‌ای معادل ۵۴/۷۹ کیلونیوتن، بدون پس‌سوز داشت.

بااین‌حال پیش نمونه‌های بعدی با موتور چینی «WS-۱۰A» پرواز کردند. معلوم نیست که هیچ‌کدام از این دو موتور واقعا بتوانند توان سوپرکروز (پرواز فراصوت بدون پس‌سوز) را به هواپیما بدهند، بااین‌حال شاید در نمونه‌ی نهایی که قرار بوده است با موتور «WS-۱۰G» مجهز شود،در‌نهایت این تردیدها برطرف شوند.

کابین جنگنده به دو نمایشگر کریستالی بسیار بزرگ مجهز است که اطلاعات اصلی پرواز را نمایش می‌دهند و سه نمایشگر کوچک هم برای نمایش اطلاعات جانبی جای‌داده شده‌اند. رادار آرایه‌ی فازی هواپیما احتمالا «Type ۱۴۷۵» خواهد بود؛ راداری با ماهیت نسبتا ناشناخته که پویشگر آن به یک هزار ۸۵۶ فرستنده و گیرنده مجهز است.

از منظر تسلیحاتی هنوز نمی‌دانیم وزن مهمات قابل ‌حمل آن چقدر است، بااین‌حال محفظه‌ی جنگ‌افزار بزرگ در میانه‌ی بدنه، فضای کافی برای حمل تا چهار موشک هوابه‌هوای دوربرد «PL۱۲» یا «PL۲۱» را دارد. محفظه‌های جانبی هم که طبیعتا به موشک‌های گرمایاب اختصاص دارند.

نسل پنجم؟

با وجودی که بسیاری از رسانه‌های تخصصی و غیرتخصصی و صدالبته خود مقامات چینی از جی-۲۰ به‌عنوان جنگنده‌ای نسل پنجمی یاد می‌کنند، این هواپیما برای اثبات هویت نسل پنجمی خود هنوز باید به سوالات زیادی پاسخ دهد، خصوصا که حد و حدود پنهانکاری هواپیما هنوز به درستی مشخص نیست. به عنوان مثال هواپیماهای پنهانکار معمولا از کانارد (پیش بال) استفاده نمی‌کنند، چون بازتاب راداری آن‌ها را افزایش می‌دهد.

این موضوع البته بی‌سابقه نیست، اما فقط در شرایطی خاص. به عنوان مثال طرح «ایکس-۳۶» شرکت «مک‌دانل داگلاس» (McDonnell Douglas) ترکیبی از بال و کانارد بود و همچنان هواپیمایی بسیار پنهانکار به حساب می‌آمد یا جنگنده‌ی «تایفون» اگرچه رادارگریز نیست، اما بازتاب راداری کاناردهای خود را تا حد زیادی به کمک نرم‌افزارهای کنترل کاناراد کاهش داده است.

با وجود این هنوز مشخص نیست که خصوصیات ظاهری جی-۲۰ دقیقا تا چه حدی در کاهش سطح مقطع راداری آن مؤثر هستند؟ سوال دیگر مأموریت احتمالی هواپیماست. جی-۲۰ بزرگ‌تر و نامتقارن‌تر از آن است که در جرگه‌‌ی جنگنده‌ی مانورپذیری مثل «اف-۲۲» یا «تی-۵۰» روسی حساب شود.

با این حال ابعاد بزرگ آن این احتمال را مطرح می‌کند که شاید هواپیما به عنوان رهگیری دوربرد توسعه پیدا کرده است. با این همه برای تحلیل دقیق‌تر هواپیما همچنان باید چند سالی را تا ورود به خدمت این هواپیما و معرفی ویژگی‌های آن منتظر ماند.