هواپیماهای آموزشی؛ از عقاب طلایی آمریکا تا زاغ ایتالیایی

مجله همشهری دانستنیها - محمد حسین جهان پناه: اواخر تابستان امسال بویینگ از طرح پیشنهادی خود برای یک هواپیمای آموزش رزمی پیشرفته برای جایگزینی هواپیماهای فرسوده «تی - ۳۸»نیروی هوایی آمریکا رو نمایی کرد. طرحی که در نوع خود چهارمین و آخرین رقیب مناقصه بزرگ تی - ایکس (مناقصه هواپیمایی آموزشی پیشرفته آمریکا) است و با معرفی آن پس از سال ها تاخیر، سرانجام تصویری مشخص از جانشینان احتمالی تی- ۳۸ به دست آورده ایم.

تی - ۳۸ را می توان موفق ترین هواپیمایی آموزش رزمی تاریخ با بیش از نیم قرن سابقه دانست که برادر ناتنی آن در قالب جنگنده اف - ۵ به شهرت و محبوبیتی باور نکردنی رسید. اما حالا نیم قرن از دوران طلایی تی - ۳۸ گذشته و پس از دهه ها تلاش سرانجام ظاهرا همه چیز برای ظهور جانشینی مناسب برای «تلاون» (نام دیگر تی - ۳۸) فراهم شده است.

هواپیمایی آموزشی ای که درنتیجه این رقابت متولد شود، نه تنها نقش آموزش رزمی پیشرفته را برای آموزش خلبانان جنگنده های نسل پنجم مثل «اف - ۲۲» و «اف - ۳۵» بازی خواهد کرد، بلکه هیچ بعید نیست همانند ماجرای «اف - ۵» و « تی - ۳۸» شاهد نسخه جنگنده سبکی از آن برای ایفای نقش پشتیبانی هوایی نزدیک هم باشیم. خصوصا که تا امروز تمامی طرح های رو نمایی شده تعریفی فراتر از نیازهای اولیه یک هواپیمایی آموزشی دارند. نکته دیگر هم این که تقریبا هر چهار طرح اصلی مطرح این روزها با مشارکت پیمانکارانی غیر آمریکایی توسعه داده و حتی طراحی شده اند. اما هواپیماهای آموزشی جدید برنامه تی - ایکس هر کدام چه ویژگی هایی دارند و چرا مهم اند؟

الماس سیاه بویینگ:

بویینگ/ساب «Black Diamond»

- بخش نظامی بویینگ این روزها حال و روز خوبی ندارد و اگر این مناقصه را هم از دست بدهد، چندان امیدی به آینده آن نخواهد بود. بویینگ تا همین جای کار دو مناقصه جنگنده ضربتی مشترک (اف - 35) و بمب افکن نسل بعد (بی - 21) را به ترتیب به لاکهید و نورث روپ باخته است و خط تولید هواپیماهای نظامی این شرکت مثل «اف - 15» و «اف - 18» هم دیگر سفارش چندانی در دست خود ندارند.

همه این موجب می شود تا برد و باخت این مناقصه اهمیتی حیاتی برای بویینگ داشته باشد. طرح پیشنهادی بویینگ که در حقیقت توسط شرکت سوئدی «ساب» (شریک بویینگ در مناقصه) طراحی شده، از خیلی جهات خوش فرم ترین طرح در میان چهار طرح اصلی است.

این مدل که داخل شرکت با نام مستعار «الماسسیاه» شناخته می شود، صاحب کابینی تمام دیجیتالی است که شباهت زیادی به کابین اف - 22 و اف - 35 دارد. بویینگ/ ساب، تاکنون دو پیش نمونه از این هواپیما ساخته اند که به زودی آزمایش های پروازی خود را شروع خواهند کرد. بویینگ اعتماد به نفس زیادی روی موفقیت طرح خود دارد، به همین خاطر هم از همین ابتدا دو پیش نمونه آماده کرده است. با وجود این هنوز چیزی از مزایا و معایب دقیق آن نمی دانیم.

عقاب طلایی لاکهید:

لاکهید مارتین/کای«T-۵۰»

- دو طرح «اف - ۲۲» و «اف - ۳۵»، «لاکهید» را به یکی از موفق ترین شرکت های آمریکایی تبدیل کرد که حالا امید زیادی به پیروزی در تی - ایکس هم دارد. طرحی که لاکهید پیشنهاد کرده است در واقع نسخه ای از جنگنده آموزشی «تی - ۵۰» است که این شرکت در اصل با همکاری صنایع هوایی کرده جنوبی (KAI) برای این کشور طراحی کرده بود؛ هواپیمایی که لاکهید مدعی است که می تواند همه نیازهای خواسته شده در مناقصه را بر آورده کند.

مهم ترین مزیت طرح تی - ۵۰ این است که تمامی مراحل و توسعه آن قبلا تمام شده است و حتی تجربه عملیاتی لازم را هم دارد. همین موضوع هم موجب می شود تا هزینه توسعه پایین تری داشته باشد. به علاوه فراموش نکنیم که پیمانکار و طراح اصلی جنگنده های اف - ۲۲ واف - ۳۵ خود لاکهید است که بر امتیازات این هواپیمای پیشنهادی اضافه می کند.

نسخه ای که لاکهید از تی - ۵۰ برای تی - ایکس پیشنهاد کرده، اندکی با هواپیمای تی - ۵۰ کره ای متفاوت است. بیشتر این تغییرات عمدتا در الکترونیک پروازی و کابین هواپیما اعمال شده اند. با این حال بدنه هم خصوصا در خمیدگی پشت کابین اندکی متفاوت است. مهمترین مشکل طرح لاکهید مارتین، این است که واقعا مشخص نیست انعطاف پذیری لازم را برای اهداف تی - ایکس داشته باشد.

زاغ ایتالیایی ریتیون:

آلنیا/ ریتیون «T-100»

- طرح «آلنیا» از خیلی جهات احتمالا بد اقبال ترین رقیب مناقصه است. طرح «تی - 100» در حقیقت نسخه ای بر گرفته از هواپیمای آموزشی «ام - 346» شرکت ایتالیایی آلنیا آروماچی است که در اصل با پشتیانی «جنرال داینامیکز» به رقابت در برنامه تی - ایکس وارد شد. خود طرح ام - 346 هم بر پایه طرح مشهور «یاک - 130» روسی ساخته شده است.

در واقع تا سال 2000، «یاک» و شرکت آروماچی ایتالیا با هم روی این طرح کار می کردند تا این که یاک کنار کشید و آروماچی به تنهایی برنامه را تکمیل کرد و این هواپیما را به خط تولید رساند.

این طرح سه سال پیش پس از امضای توافقنامه ای میان آلنیا و جنرال داینامیکز، به عنوان رقیب برنامه تی - ایکس مطرح شد، اما داستان آن به چند علت با پیچ و خم های فراوان روبه رو شد. اول این که جنرال داینامیکز، بی مقدمه عقب کشید و شرکت ریتیون آمریکا جایش را گرفت. شرکتی که این روزها مهم ترین پیمانکار تجهیزات الکترونیک و بزرگترین تولید کننده موشک های هدایت شونده آمریکایی است.

دوم هم این که آلنیا تمامی سهامش را فروخت و حالا در حقیقت شرکت «لئوناردو» صاحب جدید آلنیاست که به همراه ریتیون در مناقصه حاضر است. سوم هم این که معلوم نیست طرح پیشنهادی آلنیا با خصوصیات جدیدی که نیروی هوایی می خواهد، سازگار باشد؛ خصوصا که موتور های این هواپیما نسبت به دیگران رانش کمتری دارند.

ببر بی دندان نورث روپ:

نورث روپ گرومن/BAE«Model ۴۰۰»

نورث روپ به عنوان طراح «تی - ۳۸»، خود را یکی از مهمترین شانس های رقابت تی - ایکس می داند. با توجه به شراکت «نورث روپ» با «BAE» انگلیس، تصور اولیه این بود که طرح احتمالی نورث روپ چیزی در حد و حدود هواپیمای آموزشی «هاوکت» این شرکت انگلیسی، خصوصا نسخه آمریکایی آن «تی - ۴۵»باشد، اما نبود طرح حاصل شباهت بی نظیری به طرح هواپیمای قدیمی ای به نام «ماکو» دارد که توسط EADS (شرکت هوا فضای اروپا که چند سال پیش در قالب گروه ایرباس تغییر نام داد) حدود سال های اول قرن بیست و یکم برای کشورهای اروپایی طراحی شده بود.

این طرح، با وجود بازار بسیار بالقوه ای که برای آن پیش بینی شده بود هیچ وقت سرمایه و توجه لازم برای توسعه را دریافت نکرد. در این میان به نظر می رسد که همین طرح از سوی BAE که پیمانکار خارجی و شریک اصلی نورث روپ در منطقه است، با اندکی تغییر برای تی - ایکس عرضه شده است.

طرح جدید، دم عمودی و ورودی های هوای موتوری بزرگ تری دارد و نیم رخ آن تا حدود زیادی از دور به تی - 38 شبیه است. نورث روپ از زمان طراحی اف - 5 ، هیچ جنگنده جتی را طراحی و تولید نکرده است و در نتیجه اگر طرح حاضر موفق باشد، در نوع خود اولین هواپیمای این شرکت بعد از سال ها خواهد بود.