ایرانی ها، تب خودروهای اتومات

هفته نامه تجارت فردا - حمیدرضا بهداد - فربد زاوه*: تب خودروهای اتومات داخلی این روزها در بازار کشور بالا گرفته و خودروسازان داخلی سعی دارند در این میدان رقابت جدید، گوی سبقت را از یکدیگر بربایند. هرچند سال‌ها از ورود اتومات‌ها به بازار خودرو کشور می‌گذرد، با این حال بیشتر میهمانان، مدل‌های وارداتی و گران قیمت بوده‌اند. این در شرایطی است که هم‌اکنون مدل‌های داخلی و ارزان‌قیمت، به تدریج در حال عرضه شدن از سوی خودروسازان کشور هستند.حرکت یکباره غول‌های جاده مخصوص در عرضه مدل‌های اتومات، بدون شک ریشه در نیاز بازار دارد و این مشتریان هستند که خودروسازها را به سمت عرضه محصولات دنده‌اتوماتیک سوق داده‌اند.

هرچند از دید بخشی از مشتریان، همین دنده عوض کردن‌های پی در پی نیز جزو لذت‌های رانندگی به حساب می‌آید و راندن با اتومات‌ها، کمی بی‌روح جلوه می‌کند، با این حال به نظر می‌رسد ذائقه بیشتر مشتریان به سمت دنده‌اتومات‌ها چرخیده است.ترافیک‌های سنگین و بیماری‌های عضلانی، از جمله عوامل مهمی هستند که لذت دنده عوض کردن را برای بسیاری از رانندگان به صفر رسانده و حتی به عذاب تبدیل کرده است، از همین رو اتومات‌ها بیش از پیش رو آمده‌اند.

خودروسازان نیز که طی یکی دو سال گذشته با رکودی سنگین و به نوعی قهر بخش بزرگی از مشتریان، روبه‌رو بوده‌اند، با درک تغییر ذائقه بازار، به سمت عرضه محصولات اتومات رفته و این اتفاق، نوید ایجاد رقابتی سازنده و به نفع مشتری را در بازار خودرو کشور می‌دهد. نکته مهم‌تر ماجرا اینجاست که خودروهای عرضه‌شده، از قیمت نسبتاً پایین و مناسبی در مقایسه با مدل‌های وارداتی برخوردار بوده و این موضوع می‌تواند مشتریان بیشتری را جذب بازار دنده‌اتوماتیک‌ها کند.

در این شرایط اما این پرسش مطرح می‌شود که حرکت خودروسازان به سمت عرضه اتومات‌ها، می‌تواند به کاهش قیمت این محصولات در آینده بینجامد؟ پاسخ این پرسش زمانی مثبت خواهد بود که خودروسازان داخلی به روند عرضه محصولات اتومات ادامه دهند و هر چند وقت یک بار، مدل‌های جدید روانه بازار کنند. پرواضح است که قیمت کالا زمانی پایین می‌آید که عرضه از تقاضا پیشی بگیرد و همچنین بازاری رقابتی در میان باشد؛ در غیر این صورت نمی‌توان انتظار کاهش قیمت را داشت. بنابراین، کاهش قیمت خودروهای اتومات نیز زمانی اتفاق خواهد افتاد که عرضه آنها تداوم داشته باشد و از سوی دیگر، رقابتی نفسگیر میان خودروسازان (در عرضه اتومات‌ها) شکل بگیرد.

هم‌اکنون خودروسازان داخلی در ابتدای راه عرضه محصولات اتومات هستند و برای شروع به سراغ چینی‌ها رفته‌اند، بنابراین شاید به این زودی‌ها نتوان کاهش قیمت را در بازار خودروهای دنده‌اتوماتیک حس کرد. با این حال، از آنجا که به احتمال زیاد، محصولات اتومات عرضه‌شده (به دلیل قیمت نسبتاً پایین و داشتن آپشن‌های جذاب) با اقبال عمومی روبه‌رو خواهند شد، به نظر می‌رسد خودروسازان مسیری را که آغاز کرده‌اند، ادامه خواهند داد.

البته با توجه به قدرت خرید پایین مشتریان، موفقیت‌آمیز بودن این مسیر، بستگی مستقیم به «قیمت» دارد، به نحوی که استقبال از خودروهای دنده‌اتوماتیک و به تبع آن افزایش انگیزه خودروسازها برای عرضه این محصولات، در گرو قیمت پایین آنهاست. به عبارت بهتر، بازار خودروهای دنده‌اتومات داخلی زمانی پررونق خواهد شد که خودروسازان حواسشان به قیمت آنها باشد و این محصولات را تا حد امکان با قیمت‌هایی نسبتاً پایین (زیر ۵۰ میلیون تومان) عرضه کنند.

ترس از اتومات‌ها ریخت

انقلاب صنعتی مدیون کاهش نیروی کار بعد از مرگ سیاه (طاعون) در انگلستان است. ورود ماشین‌آلات به چرخه تولید و استفاده از نیروهای مکانیکی به جای توان انسان، نه‌تنها به انسان یاد داد می‌تواند بهره و بازدهی بیشتری از امور تولیدی خود به دست آورد که به وی نشان داد می‌توان آسان‌تر نیز زندگی کرد. تمایل به آسایش بیشتر حس ذاتی و فطری انسان است و انقلاب صنعتی در واقع علاوه بر حل مشکل کمبود نیروی کار، پاسخی به این غریزه بود. اختراع وسیله نقلیه مسافری و باری، در راستای همین نیاز فطری صورت گرفت.

تمایل به جابه‌جایی با سرعت و آسایش بیشتر، مهندسان را به فکر ساخت وسیله‌های نقلیه موتوری واداشت. خودرو را شاید بتوان مهم‌ترین اختراع بشر در آستانه قرن بیستم دانست. تولید خودرو در اوایل قرن بیستم شدت گرفت و خودروسازها در تلاش بودند مشکلات استفاده از وسیله نقلیه را کاهش دهند و راندن آن را آسان کنند.

حجم گسترده اختراعات مهندسان اروپایی و آمریکایی در آن دوران، سبب شد رانندگی با خودرو از یک فعالیت پر‌مشقت، به یک سرگرمی لذت‌بخش و مفید تبدیل شود. در کنار بهبود سیستم‌هایی مانند فرمان و ترمز و سیستم تعلیق، رانندگی با خودروهای قدیمی با گیربکس‌های دستی، مشقت‌های خود را به همراه داشت. این مشقت‌ها به تدریج سبب شد مشتریان از خودروهای دنده‌ای به نوعی خسته شده و آنها را به استفاده از محصولات راحت‌تر که دردسر دنده عوض کردن را ندارد، سوق داد.
مهندسان آمریکایی در اواخر دهه ۳۰ موفق به اختراع سیستمی شدند که راننده را از تعویض دنده بی‌نیاز می‌کرد و این همانی بود که رانندگان خسته از دنده و تغییر دنده، به شدت به دنبال آن می‌گشتند. این فناوری که با نام گیربکس اتوماتیک شناخته می‌شد، در شروع عرضه، فناوری پیچیده، پر‌خرج و کم‌بازدهی به شمار می‌رفت، با این حال راحتی حاصل از این فناوری و تقاضای رو به رشد بازار، توسعه آنها را سرعت بخشید.

این سرعت بالای توسعه سبب شد شمار زیادی از خودروهای آمریکایی در دهه ۵۰ به این فناوری مجهز شوند. با این حال اما گیربکس‌های اتوماتیک همچنان کم‌بازده بودند و برای رفع نیازهای دینامیکی رانندگان نیاز به موتورهای پر‌قدرت و در نتیجه بسیار بزرگ داشتند. موتورهای بزرگ هم مصرف بالای سوخت را به دنبال داشتند که مطلوب کمپانی‌های بزرگ و رو به رشد نفتی آمریکایی بودند. تشویق بیش از پیش خریداران به این خودروها، بازار خودروهای گیربکس اتوماتیک را بسیار داغ کرده بود. اما وضعیت در اروپای جنگ‌زده بسیار متفاوت جلوه می‌کرد.

اروپایی‌ها که مشقت جنگ جهانی دوم را تحمل می‌کردند، نه پول کافی برای اضافه‌پرداخت کسب آسایش بیشتر داشتند و نه هزینه بالای سوخت برای دولت‌های آنها مقرون به صرفه بود. هزینه بالای بازسازی اروپا، دولت‌ها را مجبور به کنترل مصرف سوخت که تماماً وارداتی بود، با ابزارهای مالیاتی می‌کرد. خودروهای اروپایی برخلاف رقبای آمریکایی خود، دارای موتورهای بسیار کوچک‌تر و گیربکس‌های دستی بودند. انواع خودروهای اقتصادی، مورد وثوق مشتریان اروپایی بودند که قابلیت نصب گیربکس اتوماتیک نداشتند.

در واقع تنها در معدود خودروهای مرسدس بنز و برخی لوکس‌سازان بریتانیایی که محصولات خود را به آمریکا صادر می‌کردند انواع اتوماتیک یافت می‌شد. قوانین سختگیرانه آلودگی در کالیفرنیا و سپس در کل آمریکا، منجر به کسادی موتورهای بزرگ و خودروهای گیربکس اتوماتیک نشد و تا زمان بحران نفتی دهه ۷۰، همچنان حجم موتورهای آمریکایی با لیتر و اروپایی با سی‌سی مفهوم داشت.

در ایران، ورود خودروهای آمریکایی از اواخر دهه ۱۹۶۰ با افزایش ارتباط دولت ایران و امریکا رونق زیادی پیدا کرد. گیربکس‌های اتوماتیک در انواع خودروهای گران‌قیمتی که از آمریکا به کشور می‌آمد، استفاده می‌شد، ولی مشکلات ذاتی این خودروها خصوصاً در زمان خرابی‌های ناشی از عدم کارکرد باتری که در آن زمان بسیار شایع بود، استقبال از آنها را محدود به خودروهای بسیار لوکس کرد. با تولید خودروهای جدید در ایران با نام‌های آریا و شاهین، اولین خودروهای گیربکس اتوماتیک در ایران تولید شد.

استقبال از این خودروها رفته‌رفته افزایش می‌یافت و سهم بازار آنها در حال افزایش بود. مشتری پولدار ایرانی در آن زمان، به آسایش خود بیشتر از خرابی فکر می‌کرد و محبوبیت خودروهای اتوماتیک آمریکایی در بازار رفته رفته افزایش یافت. بعدها در کنار محصولات جنرال موتورز ایران، ایران ناسیونال هم به عرضه پیکان اتوماتیک روی آورد که می‌توان آن را گام نخست در بازار ایران برای ارتقای سلیقه مشتریان خودروهای طبقه متوسط نامید.

نمونه‌های اروپایی جز برخی محصولات انگلیسی و به ندرت آلمانی عمدتاً به گیربکس دستی مجهز بودند. با پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ و تحریم‌های آمریکا، خودروهای اتوماتیک برای دارندگان خود مشکل‌ساز شدند. کمبود شدید باتری، قطعات یدکی و حتی به‌روز نشدن فناوری‌های تعمیراتی در کشور، سبب شد تقاضای خودروهای اتوماتیک به شدت کاهش پیدا کند و به صفر برسد و حتی بسیاری از نمونه‌های موجود با گیربکس دستی تعویض شود. با پایان جنگ و ورود خودروهای به‌روز به کشور، بازار خودروهای اتوماتیک بازیافت نشد.

حتی لوکس‌ترین خودروهای وارد‌شده به کشور مجهز به گیربکس‌های دستی بودند که نشان می‌داد مشتری ایرانی اعتماد از دست رفته خود به فناوری را بازیابی نکرده است. با محدودیت واردات و تمرکز بر تولید خودروهای ارزان‌تر، موضوع گیربکس‌های اتوماتیک تقریباً به فراموشی سپرده شد و به جز تعداد اندکی خودرو پژو ۴۰۵، محصول دیگری به بازار عرضه نشد. در اوایل دهه ۸۰ هم، همزمان با عرضه پراید با گیربکس اتوماتیک در حجم بسیار محدود، تعداد محدودی خودرو پژو ۲۰۶ با گیربکس اتوماتیک برای جانبازان به کشور وارد شد.

هرچند پژو در تعریف اولیه ۲۰۶ در ایران، سه تیپ ۴، ۵ و ۶ را با گیربکس اتوماتیک در نظر گرفته بود ولی تست‌های جاده‌ای انواع ۲۰۶ با موتور ۱۴۰۰ سی‌سی توان کافی برای عبور از جاده‌های کوهستانی شمال را نداشتند و از ورود به چرخه تولید بازماندند. بعد از ورود پژوهای ۱۶۰۰ سی‌سی اتوماتیک و استقبال نسبتاً مناسب بازار از این محصول در قشر جوانی که مشکلات دوران جنگ را در ذهن نداشت، ایران خودرو مجدداً به تولید این مدل اقدام کرد. همزمان، واردات انواع خودرو لوکس به کشور مجدداً مجاز شد و دیگر مشتری جوان و راحت‌طلب ایرانی، خریدار خودروهای دنده‌ای نبود.

این استقبال خوب از این فناوری در کنار کیفیت بسیار مطلوب‌تر گیربکس‌های اتوماتیک در قیاس با محصولات قدیمی، ترس سایر مشتریان خودروهای ارزان قیمت‌تر را از هزینه نگهداری خودرو اتوماتیک به شدت کاهش داد و تقاضا برای این محصول حتی در خودروهای ارزان‌قیمت افزایش یافت. تولید انواع خودرو اتوماتیک در شرکت‌های پارس خودرو و ایران خودرو شدت پیدا کرد و دیگر ماکسیمایی که در ابتدای عرضه عمدتاً به صورت گیربکس دنده‌ای فروخته می‌شد فقط متقاضی اتوماتیک داشت. واقعیت این است برای مشتری ایرانی، خودروهای اتوماتیک دیگر یک کالای لوکس به حساب نمی‌آید و مشتریان خودروهای ارزان‌قیمت هم متقاضی این مدل خودرو هستند.

پیشرفت فناوری و ارائه انواع مختلف از این گیربکس‌ها با قیمت‌های پایین و هزینه نگهداری مناسب، سبب شده است وجود خودروهای اتوماتیک یک الزام برای خودروسازان در سبد محصولات‌شان بشود. تمایل به آسایش بیشتر در رانندگی با افزایش درآمدهای مشتریان به شدت افزایش می‌باید و خودروسازان ایرانی هم می‌بایست با در نظر گرفتن این مهم، به استفاده از این فناوری در خودروهای خود اهتمام بورزند.

دورنمای روشن اقتصادی در ایران و رشد پایدار اقتصادی در سال‌های پیش رو، منجر به افزایش ثروت عمومی و تقویت قابل توجه قدرت خرید مشتریان می‌شود. در واقع در آینده نزدیک مشتری ایرانی قادر است هزینه بیشتری برای خرید خودرو پرداخت کند. این اضافه‌پرداخت در ازای دریافت کیفیت بالاتر و مشخصات فنی بهتر باید باشد تا توجیه‌کننده افزایش هزینه شود. همچنین با توجه به ترکیب جوان جمعیتی که روزهای سخت جنگ را تجربه نکرده‌اند افزایش تقاضا قطعی خواهد بود.

لذا تمرکز در تولید این خودروها و تولید گیربکس‌های اتوماتیک در برنامه‌ریزی استراتژیک شرکت‌های خودروساز داخلی بسیار حیاتی و ضروری است. البته، نیاز به توسعه شبکه خدمات‌رسانی هم از لحاظ کیفی و هم کمی برای جلب اطمینان مشتریان ضروری است. هم‌اکنون شرکت‌های داخلی ضعف بزرگی در این زمینه دارند که برای حفظ حیات خود می‌بایست نسبت به ایجاد مراکز بیشتر تعمیر گیربکس‌های اتوماتیک اقدام کنند.

*کارشناس خودرو