بیتکوین، پول یا ارزشی که وجود ندارد!

ماهنامه دانشمند - محمد طالبیان: پول با چندین هزاره قدمت، به عنوان راه حلی برای برطرف شدن مشکلات تبادل کالا معرفی شد. راه حلی که سال ها به بهترین شکل ممکن نیاز جوامع مختلف را جوابگو بود. زمانی که بحث ایجاد راه های تبادلاتی بین کشورهای مختلف به وجود آمد، اختلاف واحد پولی یا همان ارز، مشکل ساز شد و بسیاری از کشورها تصمیم گرفتند از چند واحد پولی خاص برای ایجاد راه های اقتصادی استفاده کنند.

اکنون که اینترنت دیگر فاصله مجازی میان کشورها را از بین برده، واحد پولی و امنیت انتقال آن به بحثی مهم تبدیل شده که در بسیاری از مواقع دردسرهای خاص خود را به همراه دارد.


چند سال پیش بود که ایده اولیه استفاده از واحد پولی مجازی در اینترنت شکل گرفت. بیتکوین به وجود آمد و تبدیل به واحد پولی شد که هیچ خاصیت فیزیکی ندارد اما همچون اسکناس های واقعی می توان آن را خرج کرد. به درستی مشخص نیست این پدیده اقتصادی در فضای مجازی را چه کسی اختراع کرده اما از اهمیت آن می توان به همین نکته اشاره کرد که به احتمال فراوان خالق ناشناس بیتکوین تبدیل به برنده نوبل اقتصادی در سال های نه چندان دور خواهد شد.

بیتکوین نه فقط به عنوان یک واحد پولی مجازی اهمیت بسیاری دارد بلکه تشکیل دهنده پایه های اصلی اقتصادی است که این روزها مخاطبان بسیاری دارد.

ارزی برای همه دنیا

در ابتدا باید بیتکوین را با روش های رایج مانند کارت های اعتباری بین المللی یا در برخی کشورها از طریق جابجایی پول در سیستم بانکی یا حتی پرداخت دستی پول خریداری کرد.

بیتکوین ها به حساب شخصی کاربر منتقل می شوند و امکان ارسال و دریافت آنها به طور مستقیم به خریدار یا فروشنده به وجود می آید، بدون اینکه نیازی به حضور یک واسطه همچون بانک یا شرکت های صادرکننده کارت های اعتباری باشد.

با حذف واسطه های میانی در تبادلات، جابجایی بیتکوین بدون هزینه های تشکیلاتی انجام می شود. هر طرف معامله، ناشناس بودن خود را حفظ می کند که این البته برای طرف های درگیر نکات منفی و مثبت خاص خود را دارد.


خرج کردن و گرفتن بیتکوین ها به آسانی فرستادن یک ایمیل است، قابل انجام با کامپیوتر یا تلفن هوشمند. این سادگی مانع از آن شده که ساختار ریاضیاتی بسیار پیچیده ای که تمام نقل و انتقالات را محافظت و امنیت و رسمی بودن آنها را تایید می کند، مورد توجه قرار گیرد.

افسانه ای در دنیای آنلاین

نحوه شکل گیری بیتکوین یکی از افسانه های معروف اینترنت است. در سال ۱۳۸۷/۲۰۰۸، فردی با نام مستعار ساتوشی ناکوموتو مقاله ای را منتشر کرد که در آن به امکان پدید آوردن طرح مفهومی بیتکوین پرداخته شده بود. ناکاموتو از بحران مالی ۱۳۸۷/۲۰۰۸، شکست ارزهای پشتیبانی شده دولت ها و فساد سیستم بانکداری به عنوان عوامل انگیزشی برای اختراع ارزی جدید نام برده بود.

در سال ۱۳۸۸/۲۰۰۹، ناکاموتو اولین برنامه کاربردی بیتکوین را منتشر کرد و در ادامه نخستین بیتکوین ها را برای به چرخه افتاده این پول مجازی «استخراج» کرد. سپس فقط کافی بود حرف بیتکوین بر سر زبان ها بیفتد تا ویروس وار در دنیا پخش شود.

برای استفاده از بیتکوین کاربر یک نرم افزار کیف پول نیاز دارد که وضعیت حساب را محاسبه، رمزگذاری و روی رایانه شخصی نگهداری کند. برای شروع باید این برنامه را روی رایانه یا تلفن هوشمند دریافت و نصب کنید. سپس امکان قرار دادن بیتکوین ها در حساب شخصی وجود دارد. مرحله دوم یافتن بنگاه های تجاری و خدماتی قبول کننده پرداخت با بیتکوین است.


هر چند در ابتدا این نوع طرف های معامله کم بودند اما امروزه به تعدادشان افزوده شده و فروشگاه های بیشتری را در دنیا می بینیم که بیتکوین را به عنوان وجه دریافت می کنند.

کاربرها امنیت را می سازند

نکته ای که در این قسمت اهمیت پیدا می کند، ساختار کلی بیتکوین است. بیتکوین شبیه طلا نیست که بشود از دل زمین استخراجش کرد. شبیه کاغذ مخصوص هم نیست که بانک های مرکزی با روش های بسیار سخت برای حفاظت از جعل آن، چاپش کنند. در عوض، بیتکوین ها به شکلی دقیق بر شبکه ای غیرمتمرکز از رایانه ها و سیستم های رمزگذاری قرار گرفته اند. کل سیستم بیتکوین بر پایه شبکه P۲P کار می کند. معماری P۲P مشابه شبکه های اشتراک گذاری فایل است که به مردم امکان می دهد آزادانه داده هایی از همه نوع شامل فیلم، موسیقی، بازی و ... را برای یکدیگر ارسال کنند.

به بیان ساده تر، هیچ واحد رایانه ای ویژه ای وجود ندارد که تمام فرآیندهای مرتبط با بیتکوین را پردازش کند. در این شرایط رایانه کاربر بیتکوین بخشی از شبکه ای است که به شکل مجتمعی بار پردازشی برای تولید بیتکوین ها و ثبت دادوستدهای آنها را اداره می کند. اما قبل از اینکه بیتکوینی برای استفاده کاربرها وجود داشته باشد، ابتدا باید آنها را استخراج کرد.

هر رایانه ای می تواند استخراج بیتکوین را شروع کند. فقط به یک نرم افزار ویژه برای این کار نیاز است. در زمینه استخراج باید کل شبکه رایانه های شرکت کننده، مقدار مشخصی کار انجام دهند تا یک بیتکوین به عنوان جایزه استخراج شود و سهم هر یک در کیف پول شخصی قرار گیرد.

این فرآیند تا جایی ادامه پیدا می کند که تعداد بیتکوین های در چرخش به رقم نهایی ۲۱ میلیون برسد. در حال حاضر نرخ تولید بیتکوین، ۲۵ عدد در هر ۱۰ دقیقه است. هر ۴ سال یک بار این عدد نصف می شود تا جایی که سال ۲۱۴۰ کل بیتکوین های باقی مانده استخراج می شود.

گاوصندوق مجازی

بهترین روش نگهداری بیتکوین ها در حساب شخصی، روی یک رایانه امن غیرمتصل به اینترنت یا چاپ روی کاغذ است. برای شکل گرفتن چنین شرایطی حتی سخت افزارهای خاصی با نام «کیف پول سخت افزاری» نیز ساخته شده. توجه به این مسئله الزامی است که صرف پاک کردن داده های کیف پول از روی حافظه های خارجی حساب شما به صورت کامل امن نمی شود.

در سال ۱۳۹۲/۲۰۱۲ گزارشی مربوط به سرقت ۷۵۰۰ بیتکوین به ارزش ۷.۵ میلیون دلار منتشر شد. صاحب آن حساب هارددیسکی را که از آن برای ذخیره کلید خصوصی اش استفاده می کرد، دور انداخته بود. باقی ماجرا را خودتان حدس بزنید!


کاربر وقتی در حساب خود بیتکوین دارد می تواند آن را به ارزهای رایج تبدیل و حساب خود را خالی کند یا اینکه دل به نوسانات ارزش آن ببندد. باید به این مسئله توجه کرد که انتقالات بیتکوین غیرقابل بازگشت است و البته به خاطر اینکه هر تبادلی باید در شبکه تایید شود، گاهی فرآیند نهایی شدن برای دقایقی طول می کشد.

هنوز قوانین خاصی برای بیتکوین تعیین نشده و این یعنی ابهام در قانونی بودن آن از یک طرف باعث می شود با بیتکوین، بدون نظارت دولتی و هزینه جابجایی پول، وجوهی را دریافت یا از کشور خارج کرد و مطمئن بود که به خاطر عدم نظارت دولتی، هیچ وقت حساب بیتکوین با محدودیت یا مسدود شدن روبرو نمی شود اما از طرف دیگر سوال اصلی این است که چطور می توان به بیتکوین اعتماد کرد؟ چطور یک ارز در اینترنت و در یک چشم بر هم زدن به وجود می آید و دارای ارزش برابری با ارزهای رایج می شود.

آینده از آن بیتکوین است؟

ساختار بیتکوین به طور کلی قابلیت پذیرش آشوب را دارد و البته به این موضوع نیز دچار شده است. بیتکوین راهی است برای دور زدن روش های مرسوم. با بیتکوین کاربرها می توانند وارد فضاهای غیررسمی آنلاین شوند بدون اینکه دولت ها نظارتی روی آن داشته باشند. بیتکوین هسته اصلی سایت «جاده ابریشم» بود که یک بازار سیاه از جمله برای خرید داروهای غیرقانونی به شمار می رفت.

تصور کنید برخی افراد سودجو بتوانند با استخدام آدم ربا یا تک تیرانداز و پرداخت هزینه آن با بیتکوین، به طور ناشناس اقدام به کارهای خلاف قانون کنند و ضمن رسیدن به اهداف شوم خود شامل هیچ گونه پیگرد قانونی نشوند.

ناشناس بودن نسبی در سیستم بیتکوین، این قابلیت را به وجود می آورد که افراد در ساختار مالیاتی نیز قرار نگیرند. معمولا مخفی کردن دارایی ها در حساب های خارج از کشور کار سختی بود ولی اکنون چطور؟ با بیتکوین می توان به سادگی میلیون ها دلار دارایی را در یک کیف پول الکترونیکی مخفی کرد، دور از نظر مالیاتچی ها و همیشه در دسترس.

با وجود این جنبه های سیاه و البته نوسانات شدید، جالب است بدانید بیتکوین به زندگی خود ادامه داده و بسیاری از اقتصادانان و صاحب نظران را با این نکته روبرو کرده که در آینده چه اتفاقی برای این ساز و کار جدید رخ می دهد. صعود و نزول های بزرگ نشانه ای از این هستند که ارز مجازی هنوز به ثبات نرسیده. تا زمانی که استفاده روزمره از بیتکوین برای خریدهای رایج بیشتر نشود، وجه سفته بازی بر آن غلبه خواهد داشت و این یعنی اظهارنظر درباره آینده آن سخت است.

سوال های بسیاری درباره ماهیت این پول مجازی باقی مانده. برای مثال آیا دنیا آماده مهاجرت از پول های سنتی تایید شده دولت ها و بانک های مرکزی هست؟ اگر مردم آماده این تغییر باشند، آیا بیتکوین واحد مناسبی برای این موضوع است؟ رقبای بیتکوین همچون پی پی کوین، لایت کوین و ... که به عرصه آمده اند، چه وضعیتی دارند؟ تمام این بسترها ادعا دارند که از سایر ارزها بهترند؛ مسئله ای که هنوز تایید نشده.


هنوز بیتکوین به آن حد از اعتبار نرسیده که تبدیل به واحد پولی قابل اعتمادی برای تمامی مردم شود اما باید صبر کرد و دید که نفوذ اینترنت و واحدهای پولی مجازی تا کجا افزایش می یابد و شرایطی را ایجاد می کند که برای همیشه دنیا با پول واقعی خداحافظی کند یا خیر.

چند قدم تا پایداری

نکات اقتصادی حرفه ای را کنار می گذاریم و جواب کوتاهی برای این سوال ارائه می کنیم. «تمام ارزها دارای ارزش هستند زیرا مردم اعتقاد دارند که آن ارزها ارزش دارند.»

طرفداران بیتکوین آزادی کامل آن را قبول کرده اند و همینطور مردان تجارت و مردمی که خیلی ساده اعتمادشان را به دولت ها و بانک های مرکزی و سیستم های مالی از دست می دهند. این افراد به معادلات ریاضی و رمزگذاری سیستم بیتکوین به شکلی اعتماد کرده اند که باعث بالا رفتن اعتبار این ارز مجازی شده ولی مسئله اصلی اعتماد واقعی مردم به یک ارز است.

در سال ۱۳۸۹/۲۰۱۱ این عدد به ۳۰ دلار رسید. سپس در انتهای همان سال به حدود ۲ دلار سقوط کرد. در اوایل ۱۳۹۲/۲۰۱۳ این اتفاق دوباره رخ داد. ارزش هر بیتکوین تا بیش از ۱۱۰۰ دلار هم رسید ولی بعد به حوالی ۵۰۰ دلار سقوط کرد.

برخی کارشناس ها بیتکوین را ارزی برای بازنده ها و سفته بازها می دانند. مورد دیگر در این میان، تبدیل شدن صرافی های آنلاین بیتکوین به قطب هایی برای تبادل این ارز است.