اس ۳۰۰، گنبد آهنینِ آینده پدافند هوایی ایران

مجله همشهری جوان - محمدتقی حاجی موسی: فرض کنید که شما در تهران هستید و می خواهید یک کبوتر را در فاصله ای نزدیک به شهر سمنان مورد رهگیری قرار دهید، چه کار می کنید؟ یک اف 14 را به سراغش می فرستید؟ از موشک های ضدهوایی می خواهید تا به محض رویت کبوتر آن را بزنند؟ می گذارید نزدیکتر شود؟

شاید همه این کارها مفید باشد اما هیچ کدام دقت لازم را ندارند؛ دقتی که بتواند یک پرنده به ابعاد 25 سانتیمتر را در فاصلفه 250 کیلومتری هدف قرار دهد، بدون آنکه هیچ راه گریزی برای پرنده وجود داشته باشد؛ این دقت مختص S300 است؛ سامانه دفاعی موشکی روسی که این روزها سر تحویلش به ایران بین روسیه و آمریکا دعوا راه افتاده است و کلی از کشورهای منطقه توی بوق و کرنا کرده اند که اگر اینطور بشود، چه خواهدشد و این حرف ها.


اما مگر S۳۰۰ چه قابلیت هایی دارد که بقیه این همه ترسیده اند؟ آیا خود ما نمی توانیم این سامانه را طراحی کنیم؟ پاسخ به این پرسش ها و کلی اطلاعات دیگر در مورد S۳۰۰ را اینجا برای شما آورده ایم. خیلی هم نگران آن کبوتر نباشید؛ اهداف ما صلح آمیز است.

داستان S۳۰۰ به اواخر دهه ۷۰ میلادی و دوران جنگ سرد برمی گردد؛ زمانی که شرکت نظامی آلماز، این سامانه دفاع موشکی سطح به هوا را برای ارتش شوروی طراحی کرد. یک سامانه خودکششی که روی یک کامیون به عنوان سامانه پرتاب نصب می شود و قابلیت هدف قرار دادن انواع پرنده ها را در ارتفاع ۱۵ تا ۲۷ کیلومتری دارد و بردش به ۲۵۰ کیلومتر می رسد.

این سامانه می تواند در آن واحد ۱۰۰ هدف را رهگیری کند و به طور همزمان با ۱۲ هدف درگیر شود. در واقع این موشک های روسی شباهت بسیار زیادی با موشک های پاتریوت آمریکایی دارند و به اصطلاح از قابلیت «بزن، در رو» استفاده می کنند؛ همین قابلیت ها باعث شد تا S۳۰۰ جایگاه ویژه ای در میان سامانه های دفاع موشکی پیدا کند.


در واقع و به صورت تئوری، امکان فار هواپیماها از دست این موشک به هیچ عنوان وجود ندارد؛ چرا که این موشک با شتاب حدود ۱۵G حرکت می کند (۱۵ برابر بیشتر از شتاب گرانش زمین) و بهترین هواپیماهای موجود، در حالت بدون بار و مهمات ۹G شتاب دارند که در حالت حمل مهمات این شتاب به ۶G کاهش پیدا می کند و به این ترتیب هواپیما با هیچ مانوری نمی تواند از دست S۳۰۰ خلاص شود.

نکته دیگر در مورد S۳۰۰ این است که پرتاب این موشک از درون سیلوهایش با فشار هوا و با استفاده از پرتاب سرد یا Cold Boost صورت می گیرد و سپس وقتی موشک رها شد، موتورهایش شروع به کار می کنند. این قابلیت باعث می شود S۳۰۰ بتواند در یک شعاع ۳۶۰ درجه ای حرکت کند؛ قابلیتی که حتی موشک های پاتریوت آمریکا هم ندارند.

زمانی هم که S۳۰۰ به هدف خود می رسد، تقریبا هر چیزی که در شعاع ۹۰ متری آن باشد، تبدیل به خاکستر خواهد شد؛ چرا که سر جنگی آن حدود ۱۵۰ کیلوگرم وزن دارد.


تحویل S۳۰۰ به ایران

درس ال ۱۳۸۷، مصطفلی نجار، وزیر دفاع وقت ایران سفری به روسیه داشت و ضمن این سفر، قراردادی را به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار برای تحویل پنج سامانه S۳۰۰ به ایران امضا کرد. قبل از این، ایران در یک قرارداد ۷۰۰ میلیون دلاری چند سامانه دفاعی دیگر را از روسیه خریداری کرده بود.

همزمان با امضای قرارداد بین ایران و روسیه، واکنش های خارجی شروع شد. روسیه تحویل موشک ها به ایران را تا دیدار روسای جمهور این کشور و آمریکا به تاخیر انداخت و سپس ۳۱ شهریور ۸۹، نیکولای ماکارف، رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه اعلام کرد که روسیه به دلیل تحریم های بین المللی، تصمیم گرفته است موشک های S۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد و این موشک ها بی تردید شامل تحریم است.


بعد از این صحبت ها هم دیمیتری مدودف، رییس جمهور روسیه اعلام کرد S۳۰۰ هرگز به ایران تحویل داده نخواهد شد و لغو قرارداد نیز بستگی به عملکرد ایران دارد. همه اینها در شرایطی بود که ۸۰۰ میلیون دلار در جیب روس ها بود و البته طبق قوانین بین المللی و همچنین متن تحریم ها، سامانه های دفاعی جزو تحریم ها حساب نمی شدند.

همزمان با این رفتار روسیه، ایران از روسیه به دادگاه شکایت کرد و دادگاه روسیه را به پرداخت ۴ میلیارد دلار غرامت محکوم کرد اما نه از موشک ها خبری شد و نه از غرامت تا اینکه سر و کله بیانیه سوییس در ۱۳ فروردین امسال پیدا شد. چند روز بعد از این بیانیه و درست در روز ۲۴ فروردین، همزمان با سفر علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان به روسیه، ولادیمیر پوتین فرمان لغو ممنوعیت تحویل S۳۰۰ به ایران را صادر کرد؛ فرمانی که باعث ایجاد واکنش های بسیاری در سطح منطقه و جهان شد. روسیه اما ظاهرا به این اعتراضات کاری ندارد و عزمش برای تحویل S۳۰۰ به ایران جدی است.


دوستی روسی؟

اینکه روسیه چرا S۳۰۰ را به ایران تحویل می دهد، می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. یکی از این دلایل شاید این باشد که ایران چندی بعد از ممنوعیت تحویل این سامانه به ایران، در مراسم رژه روز ارتش سال ۸۹ از یک سامانه دفاع موشکی زمین به هوا رونمایی کرد که شباهت بسیاری به S۳۰۰ داشت. در زمان رژه هیچ گونه نامی روی این موشک ها نبود و گوینده هم گفت که بعدا درباره این سامانه خبرهایی خواهید شنید.

چندی بعد از این مراسم، معاون آماد و پشتیبانی ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از طراحی و ساخت سامانه ای با قابلیت های بیشتر نسبت به S۳۰۰ خبر داد.

اینها یعنی اینکه دیگر برای روسیه فایده ای ندارد S۳۰۰ را پیش خودش نگه دارد و بی جهت ۴ میلیارد دلار غرامت هم بپردازد. نکته دیگر اما آشوب های منطقه و جنگ یمن است؛ جایی که بار دیگر به صحنه درگیری لفظی آمریکا و روسیه تبدیل شده.

همه اینها البته گمانه زنی است و باید منتظر شد و دید با توجه به سابقه تاریخی روس ها، همسایه شمالی بالاخره S۳۰۰ را به ایران تحویل می دهد یا نه؟ چرا که سرگئی ربابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در روز سوم اردیبهشت اعلام کرد که تحویل این موشک ها به ایران تا معلوم شدن پرونده شکایت ایران از روسیه صورت نخواهد گرفت و باید دید این بازی جدید روس ها کی پایان می پذیرد.

S۳۰۰ تا به حال به چه کشورهایی صادر شده است؟


از روسیه به کل منطقه

فکر نکنید که S۳۰۰ برای اولین بار می خواهد به ایران صادر شود. بسیاری از کشورهای منطقه خود ما همین سامانه موشکی را قبلا از روسیه خریده اند.

* الجزایر: چهار تا هشت گردان S۳۰۰ PMU۲ در سال ۲۰۰۶ سفارش داده است.

* ارمنستان: S۳۰۰PS

* جمهوری آذربایجان: خرید دو S۳۰۰ PMU۲ در سال ۲۰۱۲

* بلغارستان: ۱۰ پرتابگر S۳۰۰

* چین: نخستین خریدار خارجی S۳۰۰ PMU۲ است و مدل S۳۰۰V را هم در داخل کشور تولید می کند.

* یونان: دو آتشبار، ۱۲ پرتابگر و ۹۶ موشک S۳۰۰ PMU۱

* ونزوئلا: ۳ گردان آنتی- ۲۵۰۰

* ویتنام: S۳۰۰ PMU۱۲

* مصر: S۳۰۰VM در سال ۲۰۱۴ وارد خدمت شد.

S۳۰۰ خودش دارای انواع گوناگونی است

گلادیاتور شرقی

از سال ۱۹۷۹ که روسیه اولین مدل S۳۰۰ را آزمایش کرد تا به حال چندین نسل از این سامانه قدرتمند طراحی و ساخته شده است. در حال حاضر هم خود روسیه تمرکزش را روی S۴۰۰ و S۵۰۰ گذاشته و از نظر دولت روسیه، S۳۰۰ از رده خارج است.


S۳۰۰P

یکی از اولین موشک های این سری که به سفارش وزارت دفاع روسیه تولید شد. این موشک می تواند کلاهکی به اندازه ۱۳۳ کیلوگرم با بیشینه برد ۴۷ کیلومتر را حمل کند. کمترین برد آن پنج کیلومتر است و می تواند در ارتفاع ۳۰ متری پرواز کند. سرعتش به سه کیلومتر در ثانیه می رسد و در ۲۸ ثانیه می تواند از خود عکس العمل نشان دهد. زمان آماده پرتاب شدنش کمتر از پنج دقیقه است.

S۳۰۰F

مدل S۳۰۰F امکان نصب روی کشتی ها را دارد و در سال ۱۹۸۴ ساخته شد. این مدل در اصل موشک متناسب با نیازهای نیروی دریایی روسیه بوده که از سیستم پرتاب RM۵۵V۵ استفاده می کند. سرعت آن ۴۶۸۰ کیلومتر در ساعت است و می تواند کلاهکی به اندازه کلاهک مدل S۳۰۰P ولی با بردی دو برابر (حدود ۹۰ کیلومتر) را با خود حمل کند.

بیشینه سرعت آن ۶۱۲۰ کیلومتر در ساعت و طول خود موشک با کلاهک ۷.۲۵ متر است. کمترین برد آن هفت کیلومتر و سقف پروازش ۲۵ کیلومتر است و با سوخت جامد نیروی پیشرانش را تامین می کند. همچنین یک سیستم راداری معروف به «ریف» روی آن نصب کرده اند که می تواند در یک زمان شش هدف را شناسایی کند و به آنها هجوم ببرد.

S۳۰۰FM

مدل S۳۰۰FM در سال ۱۹۹۰ ساخته شد که باز هم مدلی برای نیروی دریایی بود؛ بسیار مدرن و پیشرفته. بیشینه سرعت آن به ۱۰ هزار کیلومتر در ساعت می رسد. وزن آن ۱۴۸۰ کیلومتر است و این تفاوت بیش از هزار کیلوگرمی را می توان در وضعیت نیروهای پیشران این موشک دانست.
طول آن 7.5 متر، قطرش 0.25 متر و فاصله دو سر بالچه های عقب 1.03 متر است. برد آن 90 کیلومتر است و می تواند 150 کیلوگرم کلاهک را با خود حمل کند. بیشینه سرعتی معادل 7560 کیلومتر در ساعت دارد که در ارتفاع 25 هزار متری پرواز می کند.

S300V

S300V که با نام ناتوسام-12 گلادیاتور یا جاینت شناخته می شود، برخلاف مدل های دیگر در کارخانه آنتی تولید می شود. این مدل روی یک خودرو شنی دار نصب می شود که مشابه شاسی نفربر ام تی ال بی است؛ به همین دلیل قابلیت تحرک این سیستم در خارج از جاده بسیار بیشتر از انواع دیگر است.


این سیستم برای نیروی زمینی ساخته شده (V مخفف وویسکا به معنی نیروی زمینی است) تا به عنوان دفاع هوایی خط اول جایگزین سام ۴ شود. در این سیستم تاکید بیشتر روی دفاع ضد بالستیک شده و یک رادار مخصوص برای درگیری با موشک های بالستیک برای این سیستم تهیه شده است.

S۳۰۰PMU

این موشک از لحاظ ظاهری بسیار شبیه مدل FM است و حتی وزنش با آن یکی است. طول آن ۶.۹۸ متر، قطرش ۰.۴۵ متر و فاصله دو سر بالش ۱.۰۴ متر است. در ارتفاع ۲۷ هزار متری پرواز می کند و سوختش از مواد جامد تشکیل می شود. کمترین بردش پنج کیلومتر و بیشترین برد آن ۹۰ کیلومتر است. مدل بعدی در سال ۱۹۹۷ ساخته شد که در واقع یک نمونه برداری از مدل MU بود.

این موشک MU۲ نام داشت که از لحاظ اندازه و ابعاد دقیقا مانند مدل قبلی بود ولی بردش به میزان ۱۰۵ کیلومتر افزایش یافته بود؛ یعنی برد کلی آن به ۱۹۵ کیلومتر رسیده؛ توانایی حمل آن نیز بیشتر شده است و می تواند ۱۸۰ کیلوگرم کلاهک را با خود حمل کند. سری ساخت این موشک ها تا سال های اخیر ادامه یافت.

S۳۰۰VM

S۳۰۰VM نوع ارتقا یافته S۳۰۰V است. در این مدل که با نام ناتوسام ۲۳ گلادیاتور هم شناخته می شود از یک خودرو فرماندهی جدید و رادارهای جدید استفاده شده است. برد مفید موشک های این مدل به ۲۰۰ کیلومتر افزایش یافته است. مدل صادراتی این سیستم آنتی ۲۵۰۰ نام دارد که به ونزوئلا و مصر صادر شده است.