۱۰۰۰میلیارد رانت «صیانت» کجا می‌رود؟

روزنامه همشهری - عمادالدین قاسمی‌پناه: شنبه شب در یک مناظره تلویزیونی یکی از مدافعان و طراحان طرح موسوم به صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی مثالی زد که حسابی جنجالی شد. عباس مرادی که چندین هفته است یک تنه در تلویزیون، توییتر، کلاب‌هاوس و... با مخالفان این طرح بحث می‌کند در این برنامه تلویزیونی ضمن تأیید تصمیم برای کاهش پهنای باند مورد استفاده اینستاگرام در کشور پس از اجرایی شدن این طرح و مهاجرت کاربران گفت: مثلا در اینستاگرام پلاس، بانکداری الکترونیکی خواهیم داشت.

همین مثال کوچک باعث شد حتی پس از تکذیب‌های بعدش کسانی که تجربه همه بومی‌سازی‌های گذشته ازجمله موتور جست‌وجو، سیستم عامل بومی و تلگرام طلایی را دارند بار دیگر خاطرات تلخ اتلاف تلخ میلیاردها تومان از پول کشور برایشان زنده شود.

نیما نامداری، عضو هیأت مدیره نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران که فردی با تجربه در اکوسیستم فناوری کشور است به تازگی در یادداشتی از رانت ۱۰۰۰ میلیارد تومانی طرح مجلس برای ساخت جایگزین‌های داخلی پلتفرم‌های مشهور خارجی خبر داده بود. اکنون هم این عقیده به‌وجود آمد که با یقین به اینکه اینستاگرام در ایران دفتر نخواهد زد پول بسیار زیادی مثلا باید صرف ساخت مشابه اینستاگرام شود.

هنوز برای مردم، کسب‌وکارهای دیجیتال و بازیگران حوزه فناوری مشخص نشده است که یک خدمت پایه کاربردی بومی و داخلی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که «جایگزین مناسب» تلقی شود. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که در طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه فضای مجازی، قید شده که در یک بازه زمانی مشخص، جایگزین داخلی سرویس‌های خارجی که تشخیص مناسب بودن آن به‌عهده کمیسیونی است که در طرح پیش‌بینی شده، باید ساخته شود. این در حالی است که تجربه‌های پیشین در مورد چنین سرویس‌هایی موفق نبوده است و فقط هزینه‌های گزافی را به کشور تحمیل کرده است.

درواقع، عده‌ای با استفاده از رانت و روابط غیرمعمول، بودجه زیادی دریافت کردند تا جایگزین‌هایی شبیه گوگل یا تلگرام بسازند که نتیجه‌ای جز شکست در پی نداشته است. این در حالی است که در مناظره‌ای که شنبه شب در صداوسیما برگزار شد، فردی که از طرح دفاع می‌کرد، به مشوق‌هایی اشاره کرد که باعث می‌شود کاربران به خدمات پایه داخلی کوچ کنند و به این ترتیب داخلی‌ها موفق خواهند شد.

تأیید طرح کند کردن اینستاگرام

عباس مرادی، در این مناظره گفت که قرار نیست پلتفرمی فیلتر شود، اما ایجاد محدودیت برای آنها را قطعی دانست که مهم‌ترین آن، کاهش پهنای باند است که نتیجه آن کند شدن خارجی‌ها و کوچ اجباری کاربران خواهد بود. مرادی توضیح داد: «پس از تولید نمونه قابل رقابت و مهاجرت ۱۰درصد مردم به آن، پهنای باند اینستاگرام را به اندازه همان ۱۰درصد کاهش می‌دهیم و این کاهش با مهاجرت کاربران ادامه خواهد داشت.»

این در حالی بود که محمد کشوری به‌عنوان منتقد طرح با اشاره به تجربه‌های گذشته مانند «بلاگفا» و «کلوب» در دهه۸۰ گفت: «زمانی که خیلی از کشورهای دنیا از شبکه‌ اجتماعی اطلاعی نداشتند، ما چنین فضایی را در کشور داشتیم. با این حال، وزارت ارشاد آن موقع که جزو تدوین‌کنندگان اولیه طرح بود و زاویه نگاه آنها همچنان در طرح موجود دیده می‌شود، ریشه‌های این پلتفرم‌های داخلی را زدند و باعث تسلط آمریکایی‌ها بر فضای مجازی شدند.»

اگرچه مرادی اصرار داشت که مسدودسازی در طرح فعلی مطرح نیست و بر موضوعات ایجابی طرح تأکید می‌کرد، اما کشوری با بیان اینکه ما با رویکرد ایجابی طرح مانند ارائه مزیت‌ها به پلتفرم‌های داخلی درصورت عدم‌ایجاد رانت موافقیم، به اهمیت موضوعات سلبی طرح اشاره کرد و گفت: «بحث سلبی طرح حائز اهمیت است. ماده۲۸ طرح صیانت، صراحتا از محدودیت در ترافیک و مسدودسازی صحبت کرده است. یعنی همان اتفاقی که برای وایبر افتاد، پهنای باند اینستاگرام هم کاهش می‌یابد تا مردم به پلتفرم داخلی مهاجرت کنند.»

به‌گفته کشوری «در تبصره۲ این ماده نوشته شده خدمات پایه کاربردی خارجی مانند اینستاگرام که به تشخیص کمیسیون کاربردی، اثرگذارند باید ظرف ۴‌ماه پس از لازم الاجرا شدن قانون، تعهدات ماده۱۲ که شامل معرفی نماینده، پذیرفتن تعهدات سنگین کمیسیون و گرفتن مجوز است، بپذیرند.»او توضیح داد: «به این ترتیب، اگر یک خدمت اثرگذار نباشد، سریعا فیلتر می‌شود، اما درصورت اثرگذار بودن مانند اینستاگرام و توییتر، ۴‌ماه به آن مهلت داده می‌شود تعهدات را بپذیرد تا مسدود نشود.»

کشوری تأکید کرد این در حالی است که «از همان ابتدا، محدودیت در ترافیک برای پلتفرم‌های خارجی اجرا خواهد شد.»

حق انتخاب مردم

همچنین حسن محمدیاری، نماینده تالش و رضوانشهر در گفت‌وگو با ما با اشاره به اینکه انحصار باعث رانت می‌شود و رقابت را به حاشیه می‌برد، تأکید می‌کند که «اگر پلتفرم‌های داخلی در کنار پلتفرم‌های خارجی خودنمایی کنند و ارتقا یابند و حق مردم برای انتخاب این پلتفرم‌ها حفظ شود، بیشتر به عدالت مقرون است».

او همچنین محدود کردن فضا را کاری مناسب نمی‌داند و می‌گوید: «فضای مجازی الان جزو زندگی روزمره مردم شده و در موضوع اشتغال هم نقش تعیین‌کننده دارد. بنابراین درصورت ایجاد انحصار، شاهد رانت خواهیم بود و درنهایت عده‌ای خاص از این موضوع منتفع می‌شوند.»

رانت هزار میلیاردی در مسیر توزیع

نیما نامداری، عضو هیأت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران در یادداشتی نوشت: «تبصره دوم ماده۲۷ یک بخش عجیب دیگر هم دارد که می‌تواند منشأ رانت و فساد و اتلاف منابع کشور شود. در این تبصره آمده ‌است که معادل ۱۰درصد اعتبارات ماده واحده قانون اجازه تعیین وصول حق امتیاز فعالیت بخش غیردولتی در زمینه پست و مخابرات در اختیار وزارت ارتباطات قرار می‌گیرد تا با آن گزینه داخلی برای سرویس‌های مشمول فیلترینگ بسازند.

اگر وزارت ارتباطات این کار را نکند این اعتبار در اختیار دبیرخانه شورای‌عالی فضای مجازی قرار خواهد گرفت. تخصیص این ردیف در سال۹۹ حدود ۳هزار میلیارد تومان بوده و اعتبار پیش‌بینی شده در بودجه سال۱۴۰۰ هم برای آن حدود ۱۰هزار میلیارد تومان است. پس برای سال۱۴۰۰ چیزی حدود هزارمیلیارد تومان بودجه برای سرویس‌های داخلی درنظر گرفته می‌شود. این یعنی یک رانت هزار میلیارد تومانی در اختیار تعدادی مدیر دولتی قرار می‌گیرد که به اسم حمایت از سرویس‌های داخلی آن را هدر بدهند. واقعیت آن است که حتی یک کسب‌وکار آنلاین داخلی در این سال‌ها در کشور شکل نگرفته که موفقیت پایدار داشته و با بودجه دولتی ایجاد شده ‌باشد.»

کلاهبرداری با اینترنت ماهواره‌ای

پس از تصویب بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه فضای مجازی طبق اصل ۸۵، صحبت از اینترنت ماهواره‌ای در میان مردم و کاربران فضای مجازی به‌شدت افزایش یافت. درواقع مردم برای اینکه ارتباطات اینترنتی خود را از دست ندهند، در جست‌وجوی راه‌هایی برآمدند تا از محدودیت‌های این طرح در امان بمانند. همین میل به تکنولوژی‌های ارتباطی، اینترنت و حضور در فضای مجازی، عده‌ای سودجو را وسوسه کرد تا از فضای ایجاد شده، بیشترین سوءاستفاده را کنند.

تقریبا از همان روز چهارشنبه گذشته، کاربران شاهد بودند عده‌ای با دریافت مبالغ زیاد، اقدام به فروش تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای و حتی اکانت استارلینک می‌کنند. حتی عکسی در فضای مجازی منتشر شد که این تجهیزات روی یک قالی ایرانی قرار دارد. کلاهبرداران با بهره‌برداری از این عکس قدیمی، همه تلاش خود را برای سرکیسه کردن کاربران غیرمطلع به‌کار بردند، اما رسانه‌ها و کاربران مطلع فضای مجازی، غیرواقعی بودن ادعای سودجویان را با ذکر دلایل و مستندات، رد کردند.