وقتی می‌گویند «سهام عدالت آزاد شد» یعنی چه؟

روزنامه شرق: نهم اردیبهشت‌، «سهام عدالت آزاد شد». سهامی که ۱۳ سال پیش به‌عنوان سهیم‌کردن کم‌درآمدها و بی‌درآمدها در اقتصاد مطرح شد و در ادامه دایره آن به‌قدری وسعت پیدا کرد که گروه‌هایی هم که از درآمد نسبتا متوسط برخوردار بودند، به آن پیوستند و حتی خبرهایی هم مبنی بر ورود برخی از نمایندگان مجلس و مسئولان به‌عنوان سهام‌دار عدالت روی خروجی سایت‌ها قرار گرفت و در نهایت به ۴۹ میلیون نفر تعلق گرفت که برخورداری یا عدم برخورداری رفاهی مشمولان چندان هم راستی‌آزمایی نشد.

سهام عدالت پس از طی‌کردن دو مرحله حالا به مرحله پایانی رسیده است؛ مرحله‌ای که سهام‌دار باید انتخاب کند، سهمش را بفروشد یا نگه دارد، خودش آن را مدیریت کند یا یک شرکت کارگزار برایش فرایند کار را انجام دهد. در این گزارش این مسیر را توضیح می‌دهیم.

سهام عدالت از کجا آمد؟

برای شرح آنچه اکنون در سهام عدالت می‌گذرد، گذر کوتاهی به چگونگی روند ۱۳ساله آن داشتیم. آیین‌نامه اجرائی سهام عدالت با نام «افزایش ثروت خانوارهای ایرانی» در دولت هشتم صادر و در دولت نهم همین آیین‌نامه تبدیل به سهام عدالت شد. مسئولان وقت هم روند کار را به این صورت اعلام کردند که ۲ دهک پایین‌درآمدی و چهار دهک میانی درآمد، مشمول سهام عدالت می‌شوند. برای مشمولان یک‌ میلیون ‌تومان سهم تخصیص داده شده بود و قرار نبود از مشمولان پول سهم دریافت شود. این سهام مربوط به بخشی از سهام شرکت‌های به‌اصطلاح سرمایه‌پذیر مانند مخابرات، ایران‌خودرو، سایپا، دخانیات، پتروشیمی و پالایشگاهی و در مجموع ۳۵ شرکت بورسی و ۱۴ شرکت غیربورسی بود و به‌اصطلاح مجموع این شرکت‌ها سبد پرتفوی سهام عدالت را تشکیل دادند.

قرار بر این بود شرکت‌هایی که اسم بردیم، طی سال‌های ۸۵ تا ۹۵ سود آن بخش از سهامشان که مربوط به سهام عدالت این شرکت‌هاست (مثلا مخابرات سود ۱۰ درصد از سهامش که مربوط به سهام عدالت است و نه سود کل شرکت) را به حساب سازمان خصوصی‌سازی واریز کند و این سازمان به نمایندگی از سوی سهام‌داران عدالت، سود را به خزانه واریز می‌کرد. این عدد در پایان ۱۰‌ساله (۸۵ تا ۹۵) به ازای هر مشمول به ۵۳۲ هزار تومان رسید.

یعنی دولت در ابتدا به هر فرد مشمول سهام عدالت، سهمی به ارزش یک‌ میلیون ‌تومان تخصیص داد اما در واقع این به‌معنای دارایی برای سهام‌دار نبود و اعتبار اولیه‌ای برای کسب سود بود که بعد از ۱۰ سال این سود به‌ازای هر نفر ۵۳۲ هزار تومان بود؛ مبلغی که سهام‌دار عدالت مالک هم ارزش ریالی آن بود. دو دهک مشمول هم که شامل افراد تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی بودند، طبق قانون از ۵۰ درصد تخفیف برخوردار شدند، یعنی با درنظرگرفتن ۵۳۲ هزار تومان سود سهم مانند دیگر سهام‌داران و لحاظ تخفیف خاص این گروه، صاحب یک میلیون ‌تومان شدند.

سایر افراد هم می‌توانستند طی شش ماه از ابتدای ۹۵ که بعد ۷ ماه دیگر تمدید شد، به مبلغ ۵۳۲ هزارتومانی خود اضافه کنند تا یک ‌میلیون ‌تومان و هم‌ارز با ارزش اولیه سهامشان شود. اصطلاحا این دسته از سهام‌داران و مشمولان تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی صاحب یک سهم کامل یک‌ میلیون تومانی شدند.اتفاقی که در این روند افتاد این بود که به‌تدریج گروه‌های شغلی دیگری هم به شمولیت سهام عدالت پیوستند.

گروه‌هایی مانند خبرنگاران، تمامی کارمندان دولت به‌همراه خانواده‌شان (حدود ۵ میلیون ‌نفر با ترکیبی از کارکنان مزدبگیر حداقلی دولت تا مقام‌های عالی‌رتبه و افراد برخوردار از رفاه)، نیروهای مسلح، قاریان قرآن، جانبازان، بازنشستگان صندوق کشوری و در نهایت با اضافه‌شدن ۱۸ گروه افراد صاحب سهام عدالت جمعیت ۴۹ میلیون‌نفری را تشکیل دادند.

به موجب قانون سازمان خصوصی‌سازی موظف بود سود سالانه ۹۵ را که سال پایانی دوره مسدودی سهام عدالت بود، دیگر نباید به خزانه واریز می‌کرد و در عوض باید به حساب مشمولان این سود واریز می‌شد. از فروردین ۹۶ اطلاع‌رسانی شد که مشمولان شماره شبای خود را وارد سامانه مربوطه و سود سهام را دریافت کنند. حدود ۴۲ میلیون نفر به این طریق سود سال ۹۵ را در سال ۹۶ و به همین ترتیب در سال ۹۷ دریافت کردند. سود سال ۹۷ را اما هنوز به‌طور کامل افراد تحت شمول دریافت نکرده‌اند.

با سهام عدالت‌مان چه‌کار کنیم؟

این مرحله دوم سهام عدالت بود و امسال مرحله سوم آن در حال انجام است. مرحله آزادسازی سهام عدالت دو سه ‌سالی در مجلس خاک می‌خورد و اجرا نمی‌شد، بعد هم تصمیم‌گیری بر سر آن به جلسه سران سه قوه رفت و باز هم تعیین تکلیف نشد. تا بالاخره اوایل اردیبهشت‌ماه امسال با اجازه رهبری اجرای مرحله آزادسازی سهام عدالت به‌طور رسمی آغاز شد.اما این همه، همه‌جا از سهام عدالت و آزادسازی آن می‌شنویم، دقیقا منظور چیست؟

اگر تا قبل همان‌طور که گفتیم، صاحب سهام عدالت هیچ اختیاری در برابر خرید و فروش یا دریافت ارزش سهم خود نداشت و فقط برای دو سال به‌طور کامل می‌توانست از سود سهم برخوردار باشد از الان به بعد مالکیت سهم در اختیار خود اوست و به‌عنوان دارایی او حساب می‌شود. حالا اگر شما یکی از کسانی هستید که دارای سهام عدالتید، برای اینکه مالکیت سهام خود را به دست بگیرید، می‌توانید به سامانه www.samaneh.ir بروید و نوع مالکیت‌تان را مشخص کنید.

بعد از مشخص‌کردن روش انتخابی‌تان، تا یک‌ ماه آینده می‌توانید سهامتان را واگذار کنید یا بفروشید یا نگه دارید.شما با دو سؤال مواجه می‌شوید. آیا می‌خواهید خودتان سهامتان را اداره و مدیریت کنید (روش مستقیم) یا یک شرکت و کارگزاری به نمایندگی از شما این کار را انجام دهد (روش غیرمستقیم)؟ برای اینکه گزینه موردنظر و مطلوبتان را پیدا کنید، کمی درباره هر کدام از این روش‌ها بگوییم.در روش مستقیم، اختیار سهام عدالت‌تان با خودتان است، یعنی برای فروش و واگذاری آن یا نگه‌داشتنش خودتان تصمیم می‌گیرید.

اگر انتخابتان فروش سهمتان باشد که تا یک ماه دیگر می‌توانید این کار را با انتخاب روش مستقیم انجام دهید و اگر تصمیمتان برای فروش سهمتان قطعی است که اصلا چاره‌ای جز انتخاب روش مستقیم ندارید، چراکه در روش غیرمستقیم اجازه فروش از شما سلب شده و به کارگزار مربوطه واگذار می‌شود، کارگزار گرچه نماینده شماست اما براساس راه و رسم خود تصمیم می‌گیرد به شما اجازه فروش را یک سال آینده یا هر زمان دیگری ندهد.

در روش غیرمستقیم، شرکت‌های کارگزار استانی که در همان سال ۸۵ تأسیس شدند، به نیابت از سهام‌داران اختیار مدیریت و اداره سهام را برعهده می‌گیرند.اما اینکه کدام روش می‌تواند بهتر باشد، بسته به شرایط هر سهام‌دار متفاوت است. کارشناسان توصیه می‌کنند اولا سهام‌داران عدالت برای فروش سهام خود عجله نکنند و اگر شرایط اقتصادی زندگی آنها اجازه می‌دهد، به‌جای فروش سهام و برداشت این دارایی، از سود این سهام به‌تدریج ماهانه بهره‌مند شوند. ماهانه خود را برخوردار کنند.

همچنین کارشناسان توصیه می‌کنند چه برای فروش سهام و چه برای نگه‌داشتن آن روش مستقیم مطلوب‌تر است. اگر روش مستقیم را انتخاب کنید و بخواهید سهمتان را نگه دارید، اگر با فضای بورس آشنا هستید که کارتان راحت است اما اگر آشنایی هم نداشته باشید، می‌توانید با مشورت‌گرفتن و جست‌وجوی اولیه بعد از مدتی چندوچون کار دست‌تان بیاید و در عوض پرداخت حق‌الزحمه به کارگزار یا ریسک سوءاستفاده‌های مالی این شرکت‌ها را از سر خود باز کنید.

ارزش سهام عدالت الان چند؟

ارزش سهام در حال حاضر حدود ۱۵ تا ۱۶برابری شده. یعنی سه گروه تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی و آنهایی که به مبلغ اولیه ۵۳۲ هزارتومانی خود اضافه کردند و دارای سهم کامل یک میلیون‌تومانی بودند (همان‌هایی که در بالا روندش را اشاره کردیم)، الان ارزش سهامشان حدود ۱۵ تا ۱۶ میلیون تومان شده است. اگر سهام عدالت دارید و مقدار آن به‌ اندازه یک سهم کامل (یک میلیون‌تومانی) است، می‌توانید روش مستقیم را اکنون در سامانه انتخاب کنید و تا یک ماه دیگر آن را به قیمت روز بازار بورس (اکنون حدود ۱۵ تا ۱۶میلیون تومان است) بفروشید اما کارشناسان توصیه می‌کنند اگر می‌توانید دست نگه دارید، به جای فروش سهامتان از سود آن بهره‌مند شوید و دارایی خود را نگه دارید.

اگر روش مستقیم را انتخاب کردید، سهام شرکت‌های بورسی تخصیص‌یافته روی کد بورسی خودتان منتقل می‌شود. اگر روش غیرمستقیم را انتخب کنید، یعنی سهامتان را بخواهید نگه دارید اما اداره و مدیریتش را به یک کارگزار واگذار کنید، می‌توانید دو ماه پس از تاریخ انتخاب این روش مذکور با مراجعه به سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) به نشانی sejam.ir از تعداد سهام تخصیص‌یافته نزد شرکت‌های سرمایه‌پذیر سهام عدالت مطلع شوید. بهره‌مندی از خدمات قابل ارائه از جمله ایجاد امکان معامله‌پذیری سهام تخصیص‌یافته در آینده منوط به مراجعه به سامانه سجام، ثبت نام و احراز هویت غیرحضوری در مراکز تعیین‌شده است. البته یادتان باشد که سهام عدالت شما شامل هم شرکت‌های بورسی می‌شود و هم شرکت‌های غیربورسی.

این شرکت‌های کارگزاری در حال حاضر فقط ارزش سهام شرکت‌های بورسی شما را به شما می‌گویند و ارزش سهمتان در شرکت‌های غیربورسی هنوز مشخص نشده است.درمورد اینکه چه تضمینی وجود دارد که در روش غیرمستقیم شرکت‌های کارگزاری که استانی هم هستند، دارایی سهام‌دار را حفظ و افزایش دهند، باید گفت این موضوع به نحوه عملکرد و میزان موفقیت یا عدم موفقیت مدیران شرکت‌های سرمایه‌گذاری در مدیریت دارایی‌های تخصیص‌یافته بستگی دارد.نکته مهم دیگری هم که باید به آن توجه کنید این است که اگر الان ارزش سهام عدالت‌تان ۱۵ تا ۱۶ برابر شده بخشی از این جهش به‌دلیل فضای جهشی بازار بورس در این روزهاست.

یعنی نوسانات بورس به‌طور مستقیم روی ارزش سهام شما تأثیر می‌گذارد، حالا اگر روزی روند بورس ریزشی شود، شما هم مانند دیگر سهام‌داران ارزش سهامتان افت خواهد کرد.در این گزارش سعی کردیم با زبان ساده‌ای بگوییم آزادسازی سهام عدالت برای سهام‌داران یعنی چه و آنها چه کارهایی می‌توانند الان و در این مرحله انجام دهند. در گزارش‌های بعدی سعی می‌کنیم بیشتر به تحلیل و ارزیابی سهام عدالت و نوسانات آن بپردازیم. اما در نهایت اینکه سهام‌دار عدالت سهمش را بفروشد یا نگه دارد، بیشتر از هر چیز به وضعیت اقتصادی خود سهام‌دار مربوط می‌شود.