آمارگیری خانه به خانه در روزهای شیوع کرونا

شهروند: مرکز آمار ایران این روزها و در اوج شیوع ویروس کرونا در شهرهای ایران، مشغول اجرای دو طرح در سراسر کشور است؛ مهم‌ترین‌شان «آمارگیری گذران وقت در مناطق شهری»، طرحی که مرحله اول مربوط به امسال در پاییز اجرا شد و مرحله دوم که بخش زمستانی است از یازدهم اسفند در حال برگزاری است. این طرح در قالب پرسشنامه و به صورت مراجعه حضوری به خانه‌ها اجرا می‌شود؛ ابتدا یک پرسشنامه توسط مامور آمارگیری پر می‌شود، یک پرسشنامه مربوط به گذران وقت در ۲۴ ساعت در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد و روز بعد در مراجعه دوباره مامور، از آنها تحویل گرفته می‌شود. این موضوعی است که در روزهای گذشته تعدادی از ماموران آمارگیری، کارشناسان مرکز آمار و خانواده‌ها را نگران کرده است.

طرح گذران وقت در حالی در استان‌های ایران در حال برگزاری است که مرکز آمار ایران چندان خبری درباره آن منتشر نکرده و اطلاعاتی در این باره نداده است. بر اساس اطلاعاتی که توسط تعدادی از کارشناسان این مرکز به «شهروند» رسیده، طرح گذران وقت تا به حال در ۲۰ استان اجرا شده و قرار است از یکشنبه هفته آینده در ۱۱ استان دیگر هم اجرا شود؛ از جمله استان‌های اصفهان و گیلان. «علی اکبر محزون»، مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در گفتگو با «شهروند» اجرای این طرح را تایید می‌کند و البته می‌گوید امروز قرار شده اجرای طرح در استان گیلان به بعد از عید نوروز موکول شود. به گفته او این طرح در استان قم هم به دلیل درخواست مسئولان استانی اجرا نشده اما آمارگیری در بقیه استان‌ها ادامه دارد؛ از جمله استان تهران که آمارگیری در آن به تازگی تمام شده است.

ادامه داشتن اجرای این طرح اما نگرانی تعدادی از دست اندرکاران این طرح را بیشتر کرده است. یکی از کارشناسان این طرح به «شهروند» می‌گوید: «مرکز آمار در شرایط شیوع ویروس کرونا در حال اجرای آمارگیری گذران وقت است.

در این آمارگیری که در نقاط شهری همه‌ استان‌ها اجرا می‌شود، پرسش‌نامه‌ طرح توسط مأمور آمارگیر در اختیار خانوار قرار می‌گیرد و همه‌ اعضای ۱۵ ساله و بیش‌تر خانوار نمونه باید اطلاعات پرسش‌نامه را تکمیل کنند. پس از گردآوری پرسش‌نامه‌ها توسط مأمور آمارگیر، این پرسش‌نامه‌ها در اختیار داده‌آما، کدگذارو بازبین قرار می‌گیرد و در صورت آلوده‌بودن پرسش‌نامه به ویرس کرونا، ممکن است افراد زیادی آلوده ‌شوند. از طرف دیگر، مأمور آمارگیر در هر روز ممکن است به چندین خانوار مراجعه کند و بنابراین خود می‌تواند عامل انتقال ویروس بین خانوارها باشد.» او در ادامه سوال‌هایی را مطرح می‌کند: «آیا در شرایط بحرانی فعلی اجرای این آمارگیری ضروری بود و امکان به تعویق افتادن آن- که جزو نیازهای آمار رسمی نیست- وجود نداشت؟

در رابطه با استان‌هایی که در صدر آمار مبتلایان به ویروس کرونا قرار دارند چه تمهیداتی اندیشیده شده؟ آیا امکان در نظر گرفتن تمهیداتی مانند اجرای اینترنتی و … وجود نداشت؟ آیا برآورد فصلی الگوی گذران وقت مورد نیاز بوده است؟ و در آخر آیا مرکز آمار می‌تواند تضمین کند که اجرای این آمارگیری در شیوع ویروس کرونا موثر نیست؟»

کارشناس دیگری در یکی از استانها که قرار است از یکشنبه اجرای این طرح در آن آغاز شود هم در گفتگو با «شهروند» از نگرانی‌های خود و همکارانش در این باره می‌گوید. او هم نمیخواهد نامش در گزارش بیاید و می‌گوید:«ما خیلی نگرانیم. این طرح بر اساس پرسشنامه است و پرسشنامه یک شئ است؛ مامور آن را می دهد به خانوار، خانوار آن را بر می گرداند و دوباره برمی گردد به سازمان.

آنجا کارشناسان باید آنها را بررسی کنند و بعد می رسد به مسئولان بعدی. در تمام این مراحل این نگرانی هست که یکی از این پرسشنامه آلوده به ویروس باشد. مامورها حداقل یک ربع جلوی خانه ها برای گرفتن اطلاعات می ایستند و هیچ تضمینی برای جلوگیری از انتقال ویروس وجود ندارد.» او می‌گوید مسئولان سازمان مدیریت و برنامه ریزی این استان به مامورانی که درخواست دریافت ماسک، دستشکش و اسپری ضدعفونی کننده داشته‌اند، گفته‌اند که خودشان آنها را تهیه کنند و بعد، هزینه‌ آن همراه با حقوقشان واریز خواهد شد: «این در حالی است که الان تهیه ماسک و دستکش سخت است و راحت پیدا نمی‌شود.

براساس توصیه‌ها، دستکش‌ها باید مدام عوض شوند و با این اوضاع، یک مامور آمارگیری با وضع اقتصادی متوسط مگر چقدر توان دارد که مدام دستکش بخرد و به در هر خانه‌ای که رسید، آن را عوض کند؟ اینها همه البته در شرایطی است که اساسا دستکش پیدا کند. همه اینها هم باعث نمی شود که این ویروس در سازمان و خانه ها نچرخد. مامورها ابراز نگرانی و سوال می کنند که مرکز آمار نمی خواهد این طرح را متوقف کند؟ متاسفانه تعدادی از استانها نامه زده اند و خواسته اند که طرح کنسل شود اما این اتفاق نیفتاده است.

مسئولان مرکز آمار زیربار نرفتند که طرح را متوقف کنند. آنها می گویند طرح در ۲۰ استان اجرا شده، مشکلی نبوده و شما هم اجرا کنید؛ شرایط شما سخت تر از بقیه نیست.» به گفته کارشناسان مشغول به کار در مرکز آمار ایران، ماموران آمارگیری مشغول به کار در طرح گذران وقت، متعلق به طبقه آسیب‌پذیرند: «بیشتر آنها جوانهای زیر ۲۵ ساله‌اند. گاهی آنها زن و شوهرهایی‌اند که زندگی شان نمی‌چرخد و آمارگیری را به عنوان شغل دوم انتخاب کرده اند. این مامورها مانند ماموران بانک مرکزی و … نیستند که بیمه باشند. مرکز آمار ایران بدنه اجرایی ندارد و از سازمان مدیریت برای آمارگیری کمک می گیرد. تعدادی از آنها قراردادی‌اند اما بیشترشان مبلغ ثابتی به عنوان حقوق دریافت نمی‌کنند و به اندازه پرسشنامه‌هایی که پر کرده‌اند، حقوق می‌گیرند.»

هزینه ملی و اصرار برای اجرا

«عبدالمحمود بزمونه»، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی تنها مسئولی است که هفتم اسفند از اجرای طرح گذران وقت مناطق شهری در زمستان ۹۸ از تاریخ ۱۰ تا ۱۶ اسفند امسال خبر داد. به گفته او، این طرح با هدف شناخت الگوی گذران وقت و متوسط مدت ‌زمان فعالیت‌های انجام‌شده‌ افراد جامعه‌ شهری و تغییرات آن‌ها است. جامعه‌ هدف این طرح، شامل همه افراد ١۵ ساله و بیشتر در خانوارهاى معمولى ساکن و گروهی در مناطق شهرى است.

این نخستین بار نیست که آمارگیری گذران وقت در ایران اجرا می‌شود. نخستین بار در پاییز و زمستان سال ١٣٨٧ و بهار و تابستان ١٣٨٨ بود که این طرح در نقاط شهری کشور اجرا و چندسال بعد و در سالهای ۹۳ و ۹۴، اجرای آن از سر گرفته شد، تا رسید به امسال که طرح در دو مرحله پاییز و زمستان اجرا شده است.

«علی اکبر محزون»، مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در گفتگو با «شهروند» از جزئیات این طرح می‌گوید. او می‌گوید این مرکز، توصیه‌های وزارت بهداشت را برای رعایت موارد بهداشتی رعایت کرده و دلیلی نمی‌بیند که طرح را متوقف کند.

محزون معتقد است به این دلیل که از قبل برای اجرای این طرح، هزینه شده است نمی شود آن را تعطیل کرد: «وقتی همه نکات را رعایت کرده و هزینه هایی را از قبل برای این طرح کرده ایم که هزینه های ملی بوده و هیچ نگرانی نداریم چرا باید اجرایش را متوقف کنیم؟ همه دستورالعمل‌ها رعایت شده، من دلیلی برای توقف نمی‌بینم. اجرای هر طرح، هزینه هایی دارد؛ مثلا استخدام ماموران آمارگیر و … . اگر اجرای این طرح متوقف شود، اولین کسانی که ضرر می‌کنند ماموران آمارگیری‌اند که درآمدشان از این طریق است.

همه این عوامل دست به دست هم داده که طرح متوقف نشود. ما دلیل خاصی برای توقف طرح ندیدیم، جز بعضی استان‌ها که خودشان اعلام کرده‌اند نمی‌خواهند اجرا شود.» او ادامه می‌دهد: «همه دستورالعمل‌های وزارت بهداشت در اجرای این طرح رعایت شده و جای نگرانی نیست. وزارت بهداشت گفته تجمعات و دست دادن و … نباید باشد و خب در این طرح هیچ کدام از این موارد وجود ندارد.

از آن طرف هزینه‌هایی برای این طرح شده که به هرحال باید اجرا شود. اجرای آن از نظر زمانی هم از قبل مشخص بوده است. البته اجرا در استان‌ها به آنها واگذار شده که وضعیت را رصد کنند و اگر واقعا مشکل حاد است، اجرا نکنند. ما بخشنامه کرده‌آیم که اگر حاد است ما اصراری نداریم و به تفکیک استان می‌دانیم اما وقتی همه شرایط وزارت بهداشت رعایت شود و مشکلی نباشد، این طرح اجرا می‌شود. ما حتی در بعضی استان‌ها بسته‌های بهداشتی هم خانواده‌ها هدیه کردیم، مثلا در استان لرستان.

خانواده‌ها هم نگران نباشند، ملاحظات بهداشتی رعایت می‌شود و فکر نمی کنم مشکل خاصی باشد.» او می‌گوید قرار است روز شنبه، بررسی‌های نهایی در استانها برای ادامه آمارگیری انجام شود. محزون این را هم می‌گوید که به ماموران تجهیزات لازم داده شده، البته در جاهایی که به گفته او نیاز بوده است؛ او معتقد است استفاده از ماسک برای ماموران چندان ضرورتی ندارد، چون وزارت بهداشت بر استفاده از آن اصراری ندارد.

نگران، اما مامور و معذور

طرح گذران وقت، تنها طرح آمارگیری مرکز آمار ایران نیست؛ آمارگیری قیمت شهری و روستایی، آمارگیری واحدهای تولیدی و صنعتی، آمارگیری قیمت تولید محصولات صنعتی، قیمت تولیدکننده‌های معادن و … از دیگر طرح‌هایی‌اند که این روزها مرکز آمار ایران در حال اجرای آن است اما آنطور که مسعود افشین، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران در گفتگو با «شهروند» می‌گوید ۹۰ درصد آنها در شرایط فعلی به صورت تلفنی تغییر کرده است. او اطلاعات جدیدی هم می‌دهد؛ از جمله اینکه طرح گذران وقت تنها طرحی نیست که این روزها به صورت حضوری و خانه به خانه اجرا می‌شود و طرح تعیین شاخص قیمت و نرخ تورم که از قیمت کالاها و خدمات شهری و روستایی آمارگیری می‌کند هم به صورت حضوری در حال اجراست.

او می‌گوید طرح آمارگیری گذران وقت تا یکشنبه دو هفته بعد ادامه خواهد داشت، چرا که مسئولان مرکز آمار هیچ دستوری مبنی بر توقف آن نداده‌اند: «طراحی کلی کاملا از طرف مرکز آمار ایران انجام می شود. ما هم این امکان را نداریم که مثلا بگوییم این ماه اجرا نمی‌کنیم و ماه بعد انجام می‌دهیم چون نتایج باید در یک مقطع زمانی خاص فعالیت خانوارها را نشان دهد. این طرح به صورت سرشماری نیست، اگر به صورت سرشماری بود ما به تک تک منازل مراجعه می کردیم. این طرح به صورت نمونه ای در حال اجرا است و فعلا دستور ما این است که این طرح را به این صورت جلو ببریم تا از مرکز آمار دستورالعمل‌های جدیدی داده شود.»

افشین می‌گوید او و همکارانش هم درباره ابتلا به ویروس کرونا نگرانند اما مامورند و معذور: «ما هم جزوی از این جامعه‌ایم. همکاران ما در تهران گفتند دستکش و ماسک می‌خواهند و ما آنها را فراهم کردیم. خودرو هم برای رفت و برگشت‌شان در نظر گرفتیم، در شرایط عادی آنها با دریافت هزینه از ما با تاکسی و اتوبوس رفت و آمد می‌کردند. سعی کردیم خطر را کم کنیم ولی خب در شرایط حاضر نمی‌شود گفت به طور صد در صد مصون هستیم.

طرح گذران وقت سراسری است و تصمیم‌گیری درباره آن مربوط به مرکز آمار ایران است که زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه است. ما دخل و تصرفی در انتخاب نمونه‌ها و روش‌ها نداریم. پرسشنامه‌ها را هم مرکز آمار تهیه می‌کند و ما فقط مجری آن هستیم. استخراج نتایج هم دست ما نیست. در استان تهران ۴۴ شهر داریم و موظف بودیم که به همه آنها مراجعه کنیم. تعداد ماموران درگیر این طرح در استان تهران، ۳۰ نفر است.» او می‌گوید بارها به مرکز آمار درخواست داده که اجرای طرح را متوقف کند ولی به دلیل هزینه‌های زیادی که شده، توقف آن امکان ندارد.