درباره عربستان، رقیب تازه نفس

ایسنا: شنبه گذشته (۲۸ سپتامبر) پایان انزوای عربستان اعلام شد، روزی که این کشور اعلام کرد درهایش به روی گردشگران حتی «زنان مجرد» باز شده است. عربستان از ابتدای این هفته صدور ویزای فرودگاهی و الکترونیکی را برای اتباع ۴۹ کشور آغاز کرد؛ اقدامی که ایران از چهار سال پیش و برای بیش از ۱۰۰ کشور به اجرا گذاشت اما به اندازه عربستان برای آن سر و صدا نشد.

عربستان رقیب تازه نفس در خاورمیانه است؛ منطقه‌ای که به گواه سازمان جهانی جهانگردی، پیشتاز رشد گردشگری است. در خاورمیانه، ‌نفت حرف اول را می‌زند اما سلاطین نفت سال‌ها است به روی گردشگران لبخند می‌زنند. بنا بر اظهار نظر بانک جهانی، کشورهای ثروتمند این منطقه همچون عربستان و امارات به صورت گسترده‌ای برای تغییر اقتصاد و صادرات خود در بخش گردشگری سرمایه‌گذاری کرده‌اند و کشورهای عربستان، مصر و مراکش ـ جزئی از کشورهای منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) ـ از درآمد بالایی در صنعت گردشگری برخوردارند.

عربستان اگرچه تا به حال برای صدور ویزای توریستی سخت‌گیری زیادی نشان می‌داد و ورود زنان مجرد را به این کشور تقریبا غیرممکن کرده بود، اما به واسطه حج و عمره در «گردشگری دینی» ید طولایی داشته و زیرساخت‌هایش نسبتا آماده است. آمارهای سازمان‌های جهانی مرتبط با گردشگری نیز نشان می‌دهد این کشور با بیش از ۱۸ میلیون گردشگر، بیشترین گردشگر ورودی را در بین کشورهای خاورمیانه داشته است.

با این وجود عربستان، کشوری منزوی با نگرش‌های افراطی و پارادوکس آزادی‌های مدنی و حجاب شناخته می‌شود و تا به حال چهره سیاه و سفیدی از مردان و زنان‌اش را به جهان نشان داده است.

عربستان که اقتصاد آن متاثر از نفت است، در سال ۲۰۱۵ پس از سقوط بهای نفت به بشکه‌ای ۳۰ دلار، طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ را که تلاشی برای مدرنیزه کردن این کشور با هدف اصلاح نظام اقتصادی این کشور و کاستن از وابستگی به درآمد نفت است، رونمایی کرد. عربستان در جریان این چشم‌انداز قصد دارد شمار گردشگران داخلی و خارجی‌اش را به ۱۰۰ میلیون نفر برساند.

فوربس اما این برنامه عربستان را «رؤیایی فانتزی» و حتی «جاه‌طلبی مقامات سعودی» خواند و روند کند این چشم‌انداز را زیر سوال برد. کمی بعد از این انتقادها، عربستان از طرح دیگری پرده برداشت که سر و صدای زیادی کرد. مقامات گردشگری این کشور اعلام کردند از ۲۸ سپتامبر برای اتباع ۴۹ کشور ویزای فرودگاهی و اینترنتی صادر می‌کنند. مدیر اداره گردشگری عربستان نیز گشودن درهای این کشور به روی توریست‌های خارجی را یک لحظه تاریخی خواند.

این کشور جمعه ۲۷ سپتامبر همزمان با روز جهانی جهانگردی، این خبر را اعلام کرد و بلافاصله با دعوت از دبیرکل سازمان جهانی گردشگری ملل متحد به شهر ریاض، این طرح را در سطح جهانی معرفی کرد. همزمان در سفارتخانه‌های عربستان در آن ۴۹ کشور، طرح ویزای فرودگاهی و اینترنتی عربستان به مقامات و روسای انجمن‌های گردشگری کشور مقابل معرفی شد. قبل از آن، مقامات گردشگری عربستان در روسیه و در مجمع سازمان جهانی جهانگردی که ایران در آن غایب بود، چشم‌انداز ۲۰۳۰ را معرفی کردند و در یک مراسم رسمی، سیاست درهای باز عربستان در گردشگری را تشریح کردند.

«زوراب پولو لیکاشویلی» ـ دبیر کل سازمان جهانی گردشگری ـ از اقدام تازه عربستان بسیار استقبال کرده و دیدار اخیرش از ریاض و مقامات گردشگری این کشور که همزمان با روز جهانی جهانگردی اتفاق افتاد را «بسیار موفقیت‌آمیز» دانست و تفاهم‌نامه همکاری را با ریاض امضا کرد که درباره آن این جمله را گفت: «امضای تفاهم‌نامه جدید با پادشاهی عربستان، مشارکت ما را در سال پیش‌رو عمیق‌تر خواهد کرد. »

لیکاشویلی قبلا یک‌بار به ایران سفر کرده است؛ در سال ۱۳۹۷ برای نشست عمومی اعضای وابسته سازمان جهانی جهانگردی که در شهر همدان برگزار شد. سفر این مقام وابسته به سازمان ملل متحد به ایران در مقطعی که خروج آمریکا از برجام چالش‌های زیادی را برای گردشگری ایران درست کرد، اهمیت زیادی داشت. او در آن اجلاس گفت: «آینده درخشانی را برای گردشگری ایران تصور می‌کنم. »

دبیرکل سازمان جهانی گردشگیر ملل متحد به مقامات گردشگری ایران گفت: «رقابت در عرصه گردشگری جدی است و نباید از آن غافل شد. باید جاذبه‌های گردشگری ایران را به همه دنیا بشناسانیم. »

هرچند مسؤولان گردشگری ایران بر این باورند، رشدی که در گردشگری تجربه شد حاصل سفر دبیرکل سازمان جهانی جهانگردی به ایران بوده است اما این‌که ایران پس از آن یا حتی قبل‌تر چه استفاده‌ای از مجامع بین‌المللی برای معرفی پروژه‌های بین‌المللی‌اش کرده، جای پرسش دارد.

ایران در سال ۱۳۹۴ با تصویب هیات وزیران، به صدور ویزای فرودگاهی با اعتبار ۳۰ روز و قابلیت دو بار تمدید اقدام کرد، ویزایی که ۹۰ روز اعتبار داشت و برای صدور آن مثل گذشته سخت‌گیری نمی‌شد و در سریع‌ترین زمان صادر می‌شد. این طرح چند ماه پس از «برجام» تصویب شد اما نه رونمایی رسمی در سطح ملی و یا جهانی برای آن صورت گرفت و نه سفارتخانه‌های کشورمان به دعوت از فعالان گردشگری کشورهای دیگر برای معرفی این پروژه موثر در گردشگری، خود را ملزم دانستند، برای همین تا مدت‌ها گردشگران خارجی از صدور ویزای فرودگاهی ایران و اعتبار بلندمدت آن بی‌اطلاع بودند. بنا به اظهارات آژانس‌دارن، برخی کشورها هنوز هم نمی‌دانند در فرودگاه‌های بین‌المللی و مبادی ورودی ایران می‌توانند ویزا دریافت کنند.

سه سال بعد از آن اقدام، در سال ۱۳۹۷ وزارت خارجه کشورمان ویزای الکترونیکی را اجرا کرد. این ویزا قابلیت دریافت در ۱۱۰ نقطه از خارج کشور را داشت. با این حال بسیاری از فعالان گردشگری در داخل و خارج کشور از آن بی‌اطلاع بودند. در همان سال، یعنی ۱۳۹۷ وزارت خارجه، مُهر ورود به ایران را از پاسپورت گردشگران خارجی حذف کرد. این اقدام هم کاملا در سکوت اتفاق افتاد. طرحی که در جریان جنجال‌های آمریکا برای به انزوا کشاندن ایران و تهدید گردشگری، می‌توانست اطمینان و اعتماد گردشگران را برای سفر به ایران تا حدی جلب کند.

این اقدامات نهایتا چند ماه پس از اجرا، توسط رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اطلاع‌رسانی شد، اما رسانه‌های خارجی بیشتر از آن برداشت سیاسی کردند؛ چون در مقطعی خبر رسانه‌ای‌تر شد که آمریکا از برجام خارج شده و حمل و نقل هوایی و صنعت گردشگری را در معرض تهدید قرار داده بود.

به واقع اقداماتی که امروز عربستان برای آن تبلیغ جهانی راه انداخته و مجامع بین‌المللی را برای بیشتر مطرح کردن آن به مشارکت گرفته، در ایران چهار سال است بدون تبلیغ به اجرا گذاشته، اما هنوز گردشگران زیادی از آن اطلاع ندارند. این درحالی است که چشم‌انداز ۲۰ ساله گردشگری ایران معین کرده تا شش سال دیگر تعداد گردشگران باید به ۲۰ میلیون نفر برسد. مقامات گردشگری کشورمان بر این باورند: «ما از مسیر این چشم‌انداز منحرف شده‌ایم» . طبق این چشم‌انداز شمار گردشگران ورودی به ایران در پایان سال ۱۳۹۸ باید به ۱۳ میلیون نفر برسد، درحالی‌که آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نشان می‌دهد این تعداد تا پایان سال ۱۳۹۷ حدود هفت میلیون و ۸۰۰ هزار نفر بوده است.