چهار شرط مهم ایران برای آشتی با عربستان

‌نامه نیوز: روز جمعه بود که پس از سیل اخبار مربوط به بازتاب حمله یمن به آرامکوی عربستان، خبری از درون دستگاه سیاسی سعودی به بیرون درز کرد که در کنار واکنش جراید این کشور به مواضع آمریکا درباره امنیت عربستان، توجه بسیاری از محافل کارشناسی را در رابطه با آینده سیاست خارجی سعودی به خود جلب کرد. عربستان سعودی بنابر گزارش سی.ان.ان تمایل یافته که سیستم پدافندی خود را تقویت کند. در این رابطه حتی از طرف رسانه‌ها و محافل سعودی نیز نسبت به بی‌تفاوتی آمریکا درباره امنیت عربستان حرف و حدیث‌هایی به‌وجود آمده است. برخی محافل در این زمینه نشانه‌هایی از «گردش به شرق» در سیاست عربستان (مانند نمونه ترکیه و امارات) نیز مشاهده کردند. در این زمینه به سراغ «محمدجواد جمالی نوبندگانی» نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس و استاد دانشگاه رفتیم تا جزئیات بیشتری درباره احتمال این چرخش و شرایط آن را بدانیم.

*نشانه‌هایی در رسانه‌ها و محافل کارشناسی حکومتی عربستان درحال مشاهده است که گویا ضربه شصت مقاومت در ماجرای حمله به پالایشگاه آرامکوی عربستان باعث تغییر رویکرد بعضی از نهادهای این کشور و ناامیدی از تامین امنیت از سوی آمریکا این روند را تسریع کرده است. آیا این نشانه‌ها را تایید کرده و منطقی می‌دانید؟

عربستان کشور خاصی است و نمی‌توان مانند کشورهای عادی اطراف ایران درباره آن قضاوت کرد. این کشور از آنجا که بافت سیاسی سنتی دارد و پایگاه مردمی و حداقل‌های دموکراسی را ندارد، اتکای ویژه‌ای به کشورهای خارجی (آمریکا و انگلیس) دارد. از آنجا که انگلستان این کشور را از عثمانی تجزیه کرده و به خاندان سعودی به غرب مدیون هستند. به همین دلیل نباید توقع چرخش اساسی و استراتژیک از این کشورها داشت. بسیاری از سران دولت‌ها با اشاره آمریکا در حوزه خلیج فارس عوض شده‌اند یا دچار تصفیه درون خاندانی شدند. همین بن سلمان ولیعهدی دست نشانده است و ولیعهد اصلی قبل از محمد بن سلمان، فرزند دیگر ملک سلمان بود که با کودتای درون خاندانی سرنوشت‌اش عوض شد.

*پس چه چیزی باعث تغییر در مواضع آنها شده است؟ آیا این تغییر مواضع دروغ است؟

در سطح نخبگانی و تصمیم سازی و در بین دانشجویان و سیاسیون میانی عربستان از یکسو و همچنین، مقامات تصمیم‌گیر سعودی و نظامیان آن به این درک رسیده‌اند که آمریکا برای آن‌ها هیچ امنیتی فراهم نمی‌کند و جز «گاو شیرده» نگاهی دیگر به آنها ندارد. آمریکا به آنها گفته بود که اگر ما از شما حمایت نکنیم، دو روزه نابود خواهید شد، اما حالا دیدند که نیروی ضعیفی در یمن آن‌ها را در کمتر از دو روز به خاک سیاه نشانده و آمریکایی‌ها درباره توانایی امنیتی و نظامی خود برای حفظ سعودی دروغ می‌گفتند، لذا این چرخش‌های تاکتیکی برای عربستان طبیعی است و ممکن است در بلندمدت به یک رویه جدید نیز تبدیل شود. عربستان دیگر نمی‌تواند ادعا کند که با پول و اسلحه‌اش آقایی کشورهای عرب را می‌کند، چوند با موشک‌ها و پهپادهای چند صدهزار دلاری یمنی پالایشگاه چند میلیارد دلاری خود را نابود شده دیده است. این تحقیرها به‌لحاظ تاریخی در رویکردهای یک کشور تاثیر قابل ملاحظه خواهند گذاشت که نباید انتظار آن را داشت که این تغییر در لحظه رخ دهد.

اکنون سهام شاهزادگان عربستانی نقش ویژه‌ای در اقتصاد این کشور و ارزش خاصی برای خاندان سعودی داشته که این سهام‌ها در بورس‌های مختلف با سقوط ارزش مواجه شده‌اند.

*چرا آنها نسبت به آمریکا همچنان دیگر امید ندارند؟

عربستان انتظار داشت تا آمریکا خود یک طرفه وارد ماجرا شده و با ایران برخورد کند. ولی اولا این اتفاق نیفتاد و علیرغم تهدیدها هیچ حادثه‌ای از نظر نظامی حتی در منطقه رخ نداد و ثانیا پیش از آن پهپاد خود ایالات متحده توسط نیروهای نظامی ایران ساقط شده و از نظر هیمنه نظامی، هژمونی ایرانی‌ها نیز ثابت شده بود. آنها حدس می‌زنند که اگر آمریکا می‌توانست به ایران پاسخ نظامی بدهد، برای حفاظت از منافع و تجهیزات خود چنین کرده و تلافی می‌کرد. اما این اتفاق توسط آمریکا رقم نخورد و قطعا آمریکایی که برای منافع خود نتوانسته وارد منازعه شود، برای منافع عربستان سعودی نیز وارد مخمصه نبرد با ایران نخواهد شد. ترامپ هم علنا گفته که این مسئله مربوط به ما نیست!

*در این میان چرا امید عربستانی‌ها به روس‌ها است؟

روس‌ها در ماجرای اخیر حداکثر استفاده و بهره‌برداری را از منازعات اخیر کرده است. حوزه نفوذ تسلیحاتی و اقتصادی روسیه با اتکا به مجادلات اخیر افزایش پیدا کرده و قطعا روسیه خود نیز از حرکت دلارهای نفتی عربستان از سمت آمریکا به سوی روسیه استقبال خواهند کرد و سعودی‌ها را به این کار تشویق می‌کنند.ممکن است عربستان تاحدی مانند ترکیه به سمت ارتباط بیشتر با روس‌ها و خرید تسلیحاتی ارزان‌تر از آن‌ها روی بیاورند، ولی این امر نسبی خواهد بود، زیرا پایمردی و توان اقتصادی و پشتوانه مردمی دولت اردوغان را در برابر غرب ندارند و هنوز رابطه خود را با سایر کشورهای شرقی (از جمله ایران) بهبود ندادند.

*انتظار مقامات ایران از عربستان در برابر تقاضای بازگشت آنها به میز مذاکره و آمدن از درب مصالحه چیست؟

ایران با چهار شرط مانند گذشته می‌تواند روابط حسنه‌ای با عربستان و کشورهای همسو با آن داشته باشد. ما در گذشته با کشورهایی مانند کویت و عراق که درگیری شدید نیز داشتیم، از سر دوستی و صلح وارد شده و اکنون روابط حسنه داریم. لذا نزاع میان ایران و عربستان الزاما ابدی نیست. ایران خود زودتر در این زمینه دست دوستی دراز می‌کند. لذا شرط اول این است که عربستان باید قصد و نیت خصومت ورزی را کنار گذاشته و با مسائل واقع بینانه مواجه شود. دومین بحث این است که عربستان باید بتواند خود مستقل از فشار دیگران درباره مسائل تصمیم بگیرد و عاملیت مستقیم آمریکا را کنار بگذارد. ما اساسا انتظار نداریم عربستان روابط حسنه خود با اروپا و آمریکا را کاهش داده و این را دخالت در امور داخلی کشورها می‌دانیم، لیکن آن میزان که به ما مربوط می‌شود، این است که عربستان در بعد سیاست خارجی نباید دنباله‌روی کامل از دستورات سیاست خارجی ایالات متحده و اسرائیل داشته باشد. سومین بحث این است که عربستان باید در قصه یمن آتش بس را رعایت کند و پای میز مذاکره بنشیند. معاهدات و مذاکرات استکهلم درباره یمن مثبت بود و باید ادامه پیدا کرده و عربستان نیز تلاش کند تا این بحران در یمن، با راه حل‌های «یمنی-یمنی» حل و فصل شود. در پایان باتوجه به اینکه دشمن مشترک جهان اسلام اسرائیل است و باتوجه به اینکه ما همه دین و کتاب مقدس مشترک داریم، عربستان باید بنابر تجربه تاریخی خود بفهمد که حمایت از گروه‌های تروریستی و تکفیری اعم از سلفی و تجزیه طلب در خاورمیانه راه به جایی نمی‌برد و باید برای تنش زدایی فراگیر متوقف شود.