مرکز پژوهش‌ها: نرخ بیکاری کم نشده است

خبرگزاری تسنیم: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «تحلیل شاخصهای بازار کار در فصل بهار ۱۳۹۸ » نوشت: جمعیت فعال کشور در سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷، هر سال به طور متوسط ۹۸۵ هزار نفر افزایش داشته است که تقریباً ۵۳ درصد از آن مرد و مابقی زن بوده‌اند. اما در بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل ،جمعیت فعال ۴۳ هزار نفر کاهش داشته است.

در مقدمه این گزارش آمده اشت: با توجه به تحولات شتابان و مهم بازار کار کشور در فصول اخیر، تمرکز بیشتر بر تحلیل کوتاه مدت این بازار می‌تواند حاوی اطلاعات ارزشمند و حتی رفع کننده ابهامها و برخی سؤالهای موجود در مورد این تحولات باشد.

درخواستهای مکرر نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره تحولات بازار کار تهیه این گزارشها را ضروری کرده است و انتظار می‌رود این گزارشها بتواند از طریق ارائه به روزترین تحلیلها و اطلاعات بازار کار برای سطوح مختلف قانونگذاری و سیاستگذاری مفید باشد.

بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، جمعیت فعال کشور در سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷، هر سال به طور متوسط ۹۸۵ هزار نفر افزایش داشته است که تقریباً ۵۳ درصد از آن مرد و مابقی زن بوده‌اند. اما در بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل ،جمعیت فعال ۴۳ هزار نفر کاهش داشته است.

در ادامه مهمترین تغییرات شاخصهای بازار کار در بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل ارائه شده است .

1. جمعیت فعال و غیرفعال

ـ جمعیت فعال:۱ بررسیها نشان میدهد طی سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷، جمعیت فعال در هر سال به طور متوسط ۹۸۵ هزار نفر افزایش داشته است که تقریباً ۵۳ درصد از آن مردان و مابقی زنان بودهاند. اما در بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل ،جمعیت فعال ۴۳ هزار نفر کاهش داشته است. این کاهش عمدتاً به دلیل کاهش در جمعیت فعال زنان )حدود ۱۷۰ هزار نفر( رخ داده است و جمعیت فعال مردان در این فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱۲۷ هزار نفر افزایش یافته است. البته همین افزایش جمعیت فعال مردان نسبت به متوسط این رقم در سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷ )۵۲۰ هزار نفر افزایش در سال( به یک پنجم خود رسیده است .

نمودار 2 نشان می‌دهد افزایش در جمعیت در سن کار کشور در این فصل نسبت به سالهای قبل رشد داشته، بنابراین کاهش جمعیت فعال به دلیل خروج افراد از بازار کار رخ داده است .به نظر میرسد کاهش جدی در جمعیت فعال بیشتر به دلیل دلسردی افراد از یافتن کار رخ داده و این رویه در کاهش جمعیت فعال زنان بسیار مشهود است )حدود 81 درصد از کاهش جمعیت فعال زنان از ناحیه کاهش جمعیت بیکار زنان است(. با این حال ارائه تحلیلی دقیق از دلایل خروج افراد بیکار از بازار کار نیازمند دسترسی به دادههای خام طرح آمارگیری نیروی کار است که این موضوع به دلیل عدم انتشار داده‌های خام به موقع از سوی مرکز آمار ایران ،در حال حاضر امکانپذیر نیست.

ـ نرخ مشارکت:2 نرخ مشارکت در بهار 1398، 6/40 درصد بوده است که نسبت به بهار 1397 )1/41( 5/0 درصد کاهش داشته است و نرخ مشارکت زنان طی این دوره 7/0 درصد کاهش داشته و به 1/16 درصد و نرخ مشارکت مردان در حدود 3/0 درصد کاهش را تجربه کرده و به 65 درصد رسیده است .

تمام افراد در سن کار یعنی جمعیت 10 ساله و بیشتر که در هفته تقویمی قبل از هفته آمارگیری، در تولید کالا و خدمات مشارکت داشته )شاغل( و یا از قابلیت مشارکت برخوردار بودهاند )بیکار( جمعیت فعال اقتصادی محسوب میشوند.

نسبت جمعیت فعال به جمعیت در سن کار(۱۰ ساله و بیشتر)

ـ جمعیت غیرفعال:1 در فصل بهار 1398، جمعیت غیرفعال 840 هزار نفر نسبت به فصل مشابه سال قبل افزایش داشته است. این در حالی است که به طور متوسط طی سه سال منتهی به بهار 1397، جمعیت غیرفعال هر سال 275 هزار نفر کاهش را نشان میدهد و در بهار 1397 نیز این رقم، 49 هزار نفر کاهش داشته است. از 840 هزار نفر افزایش جمعیت غیرفعال در فصل بهار سال 1398، 30 درصد مربوط به جمعیت غیرفعال مردان و در حدود 70 درصد آن مربوط به جمعیت غیرفعال زنان است .

۲. اشتغال

ـ تغییر در جمعیت شاغلان: طی سه سال منتهی به بهار 1397 به طور متوسط سالیانه 723 هزار نفر به جمعیت شاغل اضافه شده است که 367 هزار نفر آن مرد و 356 هزار نفر آن زن بودهاند، اما در بهار 1398 نسبت به بهار 1397، 321 هزار نفر به جمعیت شاغلان اضافه شده است که در این میان 354 هزار نفر آن مردان بودهاند و جمعیت شاغلان زن ،32 هزار نفر کاهش داشته است.

ـ ترکیب بخشی اشتغال: از رقم نزدیک به320 هزار نفر افزایش اشتغال رخ داده در بهار 1398، حدود 116 هزار نفر در بخش کشاورزی ،40 هزار نفر در بخش خدمات و 168 هزار نفر در بخش صنعت بوده است.

ـ ترکیب منطقه‌ای اشتغال: بررسی ترکیب شهری و روستایی افزایش اشتغال 321 هزار نفری رخ داده در بهار 1398 نشان میدهد این افزایش اشتغال متوازن رخ نداده است به گونهای که 420 هزار نفر در مناطق شهری به شاغلان اضافه شده و 98 هزار نفر در مناطق روستایی از تعداد شاغلان کاسته شده است. البته با توجه به در دست اجرا بودن قانون اشتغال روستایی، لازم است ارزیابی عملکرد این قانون با دقت نظر بیشتری مدنظر قرار گیرد و در حال حاضر مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، این امر را در دستور کار خود قرار داده است.

1. تمام افراد 10 ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع، در هیچ یک از دو گروه شاغلان و بیکاران قرار نمیگیرند، جمعیت غیرفعال اقتصادی محسوب میشوند.

نمودار 4 نشان می دهد که از 420 هزار نفر افزایش اشتغال رخ داده در مناطق شهری، 97 هزار نفر آن به بخش خدمات، 183 هزار نفر به بخش صنعت و 140 هزار نفر به بخش کشاورزی مربوط است. همچنین در مناطق روستایی به ترتیب در بخش کشاورزی 25 هزار نفر، در بخش صنعت 16هزار نفر و در بخش خدمات 57 هزار نفر، کاهش اشتغال وجود داشته است .

۳. بیکاری

ـ تغییر در جمعیت بیکار: طی سه سال منتهی به بهار 1397 به طور متوسط سالیانه 262 هزار نفر به جمعیت بیکار اضافه شده است که در این میان 153هزار نفر آن مرد و 102 هزار نفر آن زنان بوده اند، اما در بهار 1398 نسبت به بهار 1397، جمعیت بیکار 365 هزار نفر کاهش داشته است و جمعیت بیکار مردان 227 هزار نفر و جمعیت بیکار زنان 138 هزار نفر کاهش داشته است. همچنین جمعیت بیکار جوان 24-15 ساله ،130 هزار نفر و بیکاری فارغ التحصیلان عالی نیز ،20 هزار نفر کاهش را نشان می دهد .

کاهش جمعیت بیکار به همراه کاهش نرخ مشارکت و جمعیت فعال و افزایش قابل توجه جمعیت غیرفعال در مردان و زنان، نشان می دهد که به دلیل نامساعد بودن وضعیت بازار، افراد بیکار از جستجوی کار دلسرد شده و از بازار کار خارج شدهاند و در این بین سهم عظیم زنان با توجه به ترکیب 50 درصدی جمعیت زنان از جمعیت در سن کار، قابل تأمل و توجه

است. لازم است برای جلوگیری از تداوم این اتفاق در فصول آتی، انگیزه و دلایل خروج این افراد از بازار کار مورد بررسی جدی قرار گیرد.

ـ نرخ بیکاری:۱ هرچند آمار نشان میدهد نرخ بیکاری در فصل بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصول مشابه در سه سال اخیر کاهش داشته است اما با توجه به سایر شاخصهای بازار کار ،بایستی توجه داشت کاهش نرخ بیکاری نه به دلیل افزایش اشتغال قابل توجه بلکه به دلیل خارج شدن افراد از بازار کار و افزایش قابل توجه جمعیت غیرفعال رخ داده است.

نتایج برآوردهای مرکز پژوهشهای مجلس نشان می‌دهد در صورتی که این افراد از بازار کار خارج نمی شدند نرخ بیکاری کل کشور به ۹/۱۳ درصد می‌رسید که نسبت به نرخ اعلام شده ۱/۳ درصد بیشتر است. درواقع در صورتی که افراد خارج شده از بازار کار در فصل بهار ۱۳۹۸ همچنان تقاضای شغل داشتند نهتنها نرخ بیکاری ۳/۱ درصد کاهش نمییافت بلکه ۶/۱ درصد نیز افزایش مییافت. این موضوع در نرخ بیکاری زنان بسیار جدیتر است به طوری که با این فرض نرخ بیکاری زنان به جای ۳/۱۷ درصد به ۱/۲۸ درصد می‌رسید.

جدول ۲. تغییرات نرخ بیکاری جدید با لحاظ جمعیت غیرفعال در بهار ۱۳۹۸

نرخ بیکاری به ترتیب برای جوانان ۲۴-۱۵ ساله و فارغالتحصیلان آموزش عالی ،۸.۱درصد و ۲.۱ درصد کاهش را نشان میدهد. نرخ بیکاری شهری در بهار ۱۳۹۸ نسبت به بهار ۱۳۹۷، ۶.۱ درصد و نرخ بیکاری روستایی ۶.۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

ـ وضعیت استانها: بررسی نرخ بیکاری در استانهای مختلف کشور نشان میدهد که در بهار ۱۳۹۸ نسبت به بهار ۱۳۹۷، استانهای آذربایجان غربی، چهارمحال بختیاری، اصفهان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان در نرخ بیکاری افزایش محسوسی داشتهاند و استان گلستان و هرمزگان بیشترین کاهش را در نرخ بیکاری داشتهاند .همچنین استانهای اردبیل )۷.۴۵ درصد(، چهارمحال بختیاری و کرمانشاه )۴۴ درصد(، بیشترین نرخ مشارکت را در بین استانهای کشور دارند. البته تحلیل شرایط بازار کار این استانها منوط به بررسی سایر شاخصهای بازار کار است به عنوان مثال با اینکه نرخ بیکاری استان هرمزگان کاهشی در حدود ۴.۴ درصد داشته اما در همین فصل نرخ مشارکت این استان نیز کاهش ۵.۰ درصدی داشته است و نشاندهنده انصراف افراد بیکار از جستجوی کار و اضافه شدن آنها به جمعیت غیرفعال است .

۴. مهمترین سیاستهای دولت در بهار ۱۳۹۸

مهمترین سیاست اشتغالزایی دولت در سه ماهه اول سال ۱۳۹۸ اجرای بند «الف» تبصره «۱۸» قانون بودجه سال ۱۳۹۷ کل کشور، اجرای قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری و پیشنهاد «سیاستها و برنامههای اشتغالزایی و توسعه کارآفرینی در سال ۱۳۹۸» از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.

۱. نرخ بیکاری عبارت است از نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال) شاغل و بیکار( ضرب در ۱۰۰.

نتایج بررسیهای مرکز پژوهشهای مجلس نشان میدهد با وجود تلاشهایی که در جهت اجرای تبصره «۱۸» انجام شده، اجرای برنامههای تولید و اشتغال موضوع این بند با چالشها و موانع فراوانی روبهرو بوده است. برخی از این موارد به شرح ذیل است:

عدم ثبات اقتصاد کلان و تحریمهای آمریکا،

عدم انسجام مدیریت و وجود متولی مشخص،

گستردگی و پراکندگی برنامهها،

تنگناهای بودجهای دولت و عدم تأمین منابع،

عدم تمکین بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی به مصوبات شورای پول و اعتبار در مورد حداکثر نرخ سود،

انحراف منابع و ضعف در نظام پایش و نظارت،

عدم توجه دستگاههای اجرایی به ضرورت توجیهپذیری طرحهای اشتغالزایی،

تعارض بین کارکرد دستگاههای اجرایی ملی و استانی،

کندی و تأخیر در فرایند اجرای تبصره،

پیچیدگی ناشی از ترکیب سه منبع اعتباری )بودجه، صندوق توسعه ملی و بانک.(

چالشهای فوق باعث شده است تا کلیت اقدامات اجرایی انجام شده در این خصوص شامل چندین دستورالعمل و تفاهمنامه بین دستگاهی باشد که به عنوان اقدامات اولیه برای اجرای برنامه های اشتغالزایی به حساب میآید و تابع تزریق منابع، شرایط اقتصاد کلان و همکاری و هماهنگی سایر دستگاههاست .

همچنین با توجه به در دست اجرا بودن قانون اشتغال روستایی ،کاهش ۹۸ هزار نفر از تعداد شاغلان مناطق روستایی در بهار ۱۳۹۸، نیاز به بررسی و تحلیل دارد .در این راستا مرکز پژوهشهای مجلس گزارشی جهت ارزیابی عملکرد اجرای این قانون در دست تهیه دارد .