ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی و مشکلات حفظ آن

ایرنا: جنگل‌های هیرکانی با قدمتی ۴۰ میلیون ساله یکی از ارزشمندترین عرصه‌های جنگلی ایران و جهان به شمار می‌رود که از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود. این جنگل‌ها پهن‌برگ به عنوان یک زیست‌بوم منحصر به فرد در جنوب دریای خزر قرار گرفته و بین کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان مشترک است. تقریباً ۲ میلیون هکتار آن در ایران و ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا شروع می‌شود و به ۲۸۰۰ متر می‌رسد.

مازندران بیشترین سهم را در جنگل‌های هیرکانی دارد که به حدود یک میلیون هکتار می‌رسد، اما آنچه از این پهنه در مازندران به ثبت میراث جهانی رسیده به دلیل تجاوز و تغییرات انسانی در گذشته و حال به میزانی کمتر از این رقم رسیده است. از ۱۲ لکه ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، ۶ لکه در جغرافیای استان مازندران قرار دارد که وسعت آن ۴۶ هزار و ۸۰۰ هکتار است. بزرگ‌ترین سایت هیرکانی مازندران سایت بولا در ساری با ۱۷ هزار و ۵۱۶ هکتار و کوچک‌ترین آن نیز سایت خشکه داران تنکابن با وسعت ۲۱۷ هکتار است.

این ثبت مزایای بسیاری از جمله دستیابی به صندوق میراث جهانی به منظور شناسایی، حفاظت و معرفی محوطه‌های میراث جهانی برای دریافت اعتبارات بین المللی، کمک‌های فوری برای تعمیر آسیب‌های ناشی از فعالیت انسانی یا طبیعی به محوطه‌ها، برنامه‌ریزی و استفاده از پتانسیل جوامع محلی و تقویت بخش گردشگری پایدار را شامل می‌شود.

امروزه خطراتی بزرگی از جمله زباله، بهره‌برداری کارخانه‌های چوب، معادن مختلف که دل البرز را شکافته و هر روز وسیع‌تر می‌شوند و توسعه شهری و زیرساخت‌های عمرانی جنگل‌های هیرکانی را به شدت تهدید می‌کنند که مهم‌ترین حفاظ از آنها در برابر دست‌اندازی‌های انسانی از جمله قطع درختان، قاچاق چوب و همچنین توسعه اراضی مرتعی بوده است. در حالی که وضعیت محافظت از جنگل‌های شمال کشور و خاصه محوطه‌های ثبتی جنگل‌های هیرکانی مطلوب نبوده و همچنان ضعف حراست و محافظت بر پیکره این فسیل چهل میلیون ساله سایه افکنده است.

ضعفی که در چند دهه اخیر بیشتر جنگل‌های هیرکانی را به بوته زار و حتی چمنزار تبدیل کرده است. تاکنون طرح‌های متفاوتی از جمله طرح تنفس جنگل و خروج دام برای حفظ جنگل‌های مازندران مطرح شده است که هنوز هیچکدام به جز روی کاغذ، موفقیت‌آمیز نبوده است.

ضعف‌های حفاظت از جنگل‌های کهن هیرکانی مازندران در حالی است که ثبت جهانی ان این مسئله را برای کشور به گفته بسیاری از کارشناسان حیثیتی و استراتژیک کرده است.

با دست خالی نمی‌توان از جنگل‌های مازندران حفاظت کرد

مدیرکل منابع طبیعی منطقه ساری مازندران با بیان اینکه حفاظت از جنگل‌های مازندران نیازمند تأمین امکانات و اعتبارات است، گفت: نمی‌توان با دست خالی انتظار حفاظت از گنجینه سبز استان را از هیچ دستگاهی داشت.

محسن موسوی تاکامی افزود: در حال حاضر مأموران منابع طبیعی و جنگل‌بانی استان با کمترین امکانات و با دست خالی و وسایل شخصی از جنگل‌ها محافظت می‌کنند که در هیچ کجای دنیا مشابه ندارد.

وی با بیان اینکه حتی متجاوزین و قاچاقچیان نیز خود را به سلاح گرم مجهز کرده‌اند، افزود: کمبود امکانات و نیروها در حفاظت از جنگل‌های مازندران به اندازه‌ای است که حتی متجاوزین نیز به راحتی به خود جسارت درگیر شدن و مضروب کردن مأموران می‌دهند.

مدیرکل منابع طبیعی مازندران منطقه ساری، پیش نیاز نگهداری جنگل‌های جهانی هیرکانی را برطرف کردن نیازهای منابع طبیعی و جنگل‌بانان دانست و تصریح کرد: بدون جنگل‌بانان، جنگلی نیز برای ثبت جهانی باقی نخواهد ماند.

موسوی اظهار داشت: جنگل‌بانان و مأموران منابع طبیعی پیش قراولان ثبت جنگل‌های هیرکانی در تاریخ ملل متحد هستند که متأسفانه کمترین نیازهای انا ن دیده نمی‌شود.

موسوی فعالیت جنگل بانان با شرایط کنونی را فقط از روی عشق و انجام وظیفه توصیف کرد و گفت: هر روز شاهد تجاوز بیشتر و همچنین ضرب و شتم مأموران منابع طبیعی و جنگل‌بانان هستیم در حالی که دست ما از هر لحاظ خالی است.

جنگل‌های مازندران باید از وابستگی به اعتبارات ملی رها شود

مدیرکل منابع طبیعی منطقه ساری بااشاره به استقرار طرح تنفس جنگل گفت: فلسفه وجودی طرح تنفس جنگل، استقلال مالی جنگل‌های هیرکانی از اعتبارات دولتی است.

موسوی با بیان اینکه همواره بیشتری ضربه حفاظتی و حفظ جنگل‌های هیرکانی از ناقص بودن اعتبارات دولتی بوده است، افزود: بر اساس طرح تنفس جنگل باید طرحی جایگزین شود تا جنگل بتواند هزینه خود را در آورد.

وی تاکید کرد: منظور از خودکفایی جنگل‌های شمال برای مراقبت و احیا، بریدن چوب جنگل یا استفاده از درختان برای درآمدزایی نیست.

به گفته او با اجرای طرح‌هایی همچون بهره برداری از محصولات فرعی جنگل، استفاده اقتصادی از گیاهان دارویی خودرو بدون آسیب زدن به درختان، بوم گردی و اکوتوریسم و انواع دیگر طرح‌ها می‌توان هزینه نگهداری جنگل را تأمین کرد.

جنگل‌های مازندران برای کارخانه‌های چوب رشد نکردند

مدیرکل منابع طبیعی منطقه ساری همچنین به ادعای برخی جهت خسارت به کارخانه‌های بهره بردار چوب در مازندران اشاره کرد و گفت: نباید این تصور غلط حاکم شود که جنگل‌های هیرکانی برای کارخانه‌های چوب و بهره بردار رشد کرده‌اند.

موسوی این تصور که به هر قیمتی حتی نابودی جنگل‌های هیرکانی باید مجموعه‌های مصرف کننده چوب را باید سرپا نگهداشت را تصوری خطا و خطرناک دانست و افزود: امروز هر کس این تصور را در جامعه تزریق کند حتماً خود منافعی در پشت صحنه دارد.

وی افزود: بر اساس فلسفه وجودی شرکت‌های چوب و بهره‌بردار، فعالیت انها باید بر اساس واردات و زراعت باشد و هیچگاه جنگل‌های هیرکانی خوراک انها نبوده اند.

میراث فرهنگی مازندران با تمام توان به یاری منابع طبیعی خواهد آمد

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران نیز با اشاره به اهمیت فزاینده حفظ جنگل‌های هیرکانی استان، اعلام کرد: از این پس یگان حفاظت میراث فرهنگی با تمام توان به یاری منابع طبیعی برای حفط این میراث جهانی خواهد آمد.

سیف الله فرزانه با بیان اینکه مالک جنگل‌های هیرکانی مردم و متولی آن منابع طبیعی است، افزود: ثبت این طبیعت در میراث جهانی، مجموعه میراث فرهنگی کشور را نیز در مسئولیت حفظ آن سهیم می‌کند.

وی با بیان اینکه هنوز نیز متولی حفاظت از جنگل‌های هیرکانی برای میراث فرهنگی سازمان منابع طبیعی است، تاکید کرد: در مسیر نگهداری و حفظ این اثر با تمام امکانات به منابع طبیعی کمک خواهیم کرد و نخواهیم گذاشت کسی از این میراث سو استفاده کند.

مدیرکل میراث فرهنگی مازندران همچنین از تشکیل کمیته‌ای متشکل از منابع طبیعی، میراث فرهنگی، نیروی انتظامی و دستگاه‌های متولی خبر داد و گفت: هدف ما اجماع تمام تجهیزات و ظرفیت‌ها حفاظتی استان برای مراقبت از جنگل‌های جهانی هیرکانی است.

فرزانه نیز از کمبود امکانات حفاظتی گلایه کرد و گفت: ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی وظیفه حفاظت از آن را چند برابر کرده است که با داشته‌های استان همخوانی ندارد.

وی همچنین افزود: حفاظت از جنگل‌های جهانی هیرکانی فقط به دستگاه‌های حفاظتی مربوط نمی‌شود، زیرا امروز مشکلات این جنگل چند وجهی است، بهره برداری از جنگل‌های هیرکانی مازندران در تمامی زمینه‌ها به حد خارج از تحمل رسیده و این جنگل‌ها بیش از این توان آسیب ندارند.

فرزانه با اشاره به احداث و صدور بیش ازدهها مجوز بهره برداری از معادن مختلف از جمله ذغال سنگ و شن و ماسه در دل جنگل‌های هیرکانی، تاکید کرد: باید دستگاه‌های قضائی، انتظامی، زیست محیطی و همه وارد عرصه شوند.

وی مسئله زباله را نیز موضوعی مهم تلقی کرد و گفت: تاکنون به اندازه کافی جنگل‌های هیرکانی از زباله‌ها رنج برده اند و می‌طلبد با توجه به زوم نگاه جهانی برای حفظ جنگل‌های هیرکانی، همه مسئولیت پذیر شوند.

جنگل‌های هیرکانی مازندران به همراه دیگر مناطق در تاریخ ۱۴ تیرماه به ثبت میراث جهانی یونسکو در بخش میراث طبیعی رسید.