«کشور»؛ عاشقانه هندوها برای مسلمانان

دنیای تصویر آنلاین: «کشور» محصول سال ۲۰۱۸ و هفتمین فیلم آنوباو سینها است و البته متفاوت‌ترین‌شان. سینها در فیلم‌های پیشین‌اش علاقه خاصی به ژانر اکشن و مهیج نشان می‌داد، حتی در «راوان» که داستانی تخیلی را روایت می‌کرد باز هم وجه اکشن در فیلم پررنگ بود و به وضوح دیده می‌شد.

شاید کمتر کسی فکرش را می‌کرد که هفتمین فیلم او یک ماجرای دادگاهی باشد با هدف بهبود وضعیت ملتهب میان هندوها و مسلمانان در شهرهای مرزی و شاید از همه غیرقابل پیش‌بینی‌تر این بود که تیمی هندو دفاعیه‌ای تمام قد از مسلمانان بسازند! اصلا شاید به همین دلیل فیلم به رغم این‌که از هر نظر در جایگاه بالاتری نسبت به سایر آثار سینها قرار می‌گیرد اما در گیشه آن‌طور که انتظار می‌رود مورد اقبال واقع نمی‌شود و حتی کاربران هندی سایت IMDb هم به آن روی خوش نشان نمی‌دهند. البته موفق نبودن «کشور» در گیشه دلایل دیگری نیز دارد و حتی شاید فرار از شکست مطلق را مدیون حمایت مسلمانان باشد.

قصه «کشور» از داستانی واقعی الهام گرفته شده است. خانواده‌ای مسلمان که بعد از عملیاتی تروریستی زندگی‌شان حتی بیشتر از قربانیان حادثه دستخوش تغییر می‌شود و می‌خواهند آبروی از دست رفته خود را برگردانند. پس از گذشت ۷۱ سال که هند و پاکستان به عنوان دو کشور مستقل از یک دیگر جدا شدند همچنان در مرزهای مشترک میان این دو کشور اختلافات جدی برپاست.

این اختلافات وقتی شدت می‌گیرد که بحث‌های مذهبی پررنگ‌تر شود. اختلاف نظر هندوها و مسلمانان و تنش‌های مرزی میان هند و پاکستان سوژه بسیاری از فیلم‌های هندی به ویژه در سال‌های اخیر بوده است. سینمای هند با توجه به تاثیری که بر گستره عظیمی از مردم این کشور دارد در تلاش است که این اختلافات را به حداقل برساند و اهمیت صلح و دوستی میان دو کشور را در ناخودآگاه مخاطبانش نهادینه کند.

وجه تمایز «کشور» اما فاصله گرفتنش از شعارهای سیاسی و بازی‌های جناحی است. این فیلم اتفاقا تمرکزش را روی دو کشور نگذاشته است - گرچه به پاکستان اشاراتی دارد - اما فراتر از آن را می‌نگرد و همان‌طور که از نامش پیداست روی اتحاد یک کشور متمرکز است. یکپارچگی هند و مقدم شمردن انسانیت بر هر چیزی مهم‌ترین هدفی است که فیلم دنبال می‌کند.

«کشور» نه به دنبال صلح میان هند و پاکستان که به دنبال آشتی میان هندوها و مسلمانان است. گرچه فیلم در نگاه اول مدافع مسلمانان است و به نظر می‌رسد تمام قد پشت آنان می‌ایستد اما اتفاقا «کشور» می‌کوشد دفاعیه‌ای تمام قد از هند باشد به عنوان کشوری که می‌خواهد آغوشش را به روی هر آئینی بگشاید و نمی‌خواهد مهر و عشقی که مایه فخر این کشور است در میان دعواهای عده‌ای تندرو خدشه بردارد. هرچند که باز هم تندروها را این فیلم خوش نیامده است و اعتراضات در زمان اکران و واکنش‌ها در شبکه‌های مجازی گواه این مدعاست.

فارغ از نگاه ایدئولوژیک «کشور» از منظر سینمایی و ساختاری نیز اثر قابل دفاعی است؛ هرچند فیلم گاهی از ریتم می‌افتد و کشدار به نظر می‌رسد و شاید سینها می‌توانست به جای زمان دو ساعت و بیست دقیقه، فیلمش را دو ساعته ببندد و قطعا که «کشور» با تدوینی هوشیارانه‌تر و با دور ریختن فریم‌هایی تکراری و بی‌کارکرد می‌توانست موثرتر باشد.

با این وجود اما بحث روز تروریسم که در غالب کشورها منتسب به اسلام است و نگاه بدون جانبداری نویسنده فیلمنامه و کارگردان - که در این‌جا یک نفرند - به مسلمانان، فیلم را از نظر محتوایی در جایگاهی قرار می‌دهد که می‌تواند مخاطب را با خود همراه کند.

نداشتن آلبوم موسیقی قوی و اثرگذار، استفاده نکردن از چهره‌های ویژه‌ای که بتوانند مردم را به سینما بکشانند و همچنین زمان بد اکران از دیگر عواملی است که «کشور» را در گیشه با بحران مواجه کرد. با این وجود به نظر می‌رسد سینها با آگاهی از این‌که فیلمی گیشه‌ای نساخته، تیمش را انتخاب کرده است. هرچند که با انتخاب‌های بهتر و با وجود قصه‌ای حساس اتفاقا فیلم قابلیت بدل شدن به فیلمی پرفروش را داشت.

با این وجود بازی متفاوت و حساب‌شده ریشی کاپور که بیشتر او را در نقش‌های کمیک به خاطر می‌آوریم یکی از نقاط قوت فیلم است. تاپسی پانو هم که به تازگی از سینمای تلگو، به بالیوود پا گذاشته، بعد از فیلم تحسین‌شده‌ «صورتی» موفق می‌شود بار دیگر خودی نشان دهد. اما به نظر می‌رسد عوامل برای کمتر کردن هزینه‌ها برای برخی نقش‌های مهم مثل دادستان به جای بهره گرفتن از چهره‌های شاخصی که می‌توانستند کیفیت کار را ارتقاء دهند به بازیگران متوسط اکتفا کرده‌اند.

به هر روی «کشور» ضمن این‌که تلاشی است انسان‌دوستانه برای برقراری صلح و مهر، بهترین فیلم فیلمسازش است و با تمامی ایراداتش فیلمی اثرگذار و دیدنی است. گرچه که فیلم را فارغ از نگاه ایدئولوژیک‌اش نمی‌توان بررسی کرد.

در واقع غیر قابل انکار است که در «کشور» محتوا بر فرم غلبه دارد و کمتر نکته فرمیکی در فیلم چنان برجسته است که شایسته تحسینی ویژه باشد و این محتواست که فیلم را از سایر آثار سینها جدا می‌کند وگرنه شاید در صورت کنار گذاشتن محتوا فیلمی نظیر «راوان» با آن جلوه‌های ویژه عظیم، فیلم مهم‌تری محسوب شود، اما فاصله جدی سینمای سرگرمی از سینمایی که دغدغه دارد در همین محتواست.

محتوایی که به نظر نگارنده در کشوری مثل هند که سینمایش به حد کافی سرگرمی را جدی گرفته، می‌تواند حتی فرم کج و معوج را دلپذیر جلوه دهد. این درست است که سینما پیش از این‌که یک رسانه باشد هنری متعالی است که وجوه هنری‌اش حائز اهمیت فراوان است و قطعا سینما روزنامه نیست که صرفا متنی خواندنی و اثرگذار برایش کافی باشد اما این را نیز باید پذیرفت وقتی سینما در کشوری تا این اندازه بر توده مردم موثر است و حتی می‌تواند تغییر دهنده و اصلاح کننده باشد،

خواه ناخواه وجه رسانه‌ای‌اش اهمیتی دوچندان می‌یابد و سینمایی که در تلاش است برای فرار از سرگرمیِ صرف، شاید ناخواسته چنان اسیر محتوا شود که از فرم غافل بماند؛ به هر حال سینمای اجتماعی در هند نوپاست و به نظر می‌رسد می‌توان در برابر این تلاش نوپا قدری دیده متسامح داشت. البته «کشور» به رغم ایراداتش، از نظر ساختاری نیز قابل دفاع است.

سینها در «کشور» تنها یک سینماگر نیست که به فکر پر کردن جیبش و سرازیر شدن پیشنهادات بعدی باشد. او برای اصلاح الگویی غلط می‌کوشد و این کوشش شایسته احترام و تحسین است هرچند که شاید فروش پایین فیلم و فاصله یک قدمی‌اش با شکست سینها را دوباره به سوی آثاری مثل «راوان» هدایت کند تا همچنان سینمای دغدغه‌مند هند توسط گیشه ماسالاپسند به صورت جدی تهدید شود.