نقش روحانی در احیای روابط تهران - واشنگتن

دیپلماسی ایرانی: ایران روز ۴ نوامبر سی و نهمین سالگرد روزی را جشن گرفت که حدود ۴۰۰ دانشجو وارد سفارت ایالات متحده شدند و آنجا را گرفتند. ایالات متحده هم در یادبود همین تاریخ، ۵ نوامبر دور جدیدی از تحریم ها را علیه ایران اعمال کرد؛ تحریم هایی که طبق اعلام دولت دونالد ترامپ، بخشی از کمپین «اعمال فشار حداکثری» برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره هستند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، به سرعت با پیامی ویدیویی به ترامپ پاسخ داد و گفت: «به رویا بافی ادامه بده.» ظریف در این اندیشه بود که ترامپ هم مانند شش رئیس جمهوری قبلی آمریکا که سیاستشان در قبال ایران «لاف زنی درباره شجاعت» بود، در نهایت شکست تلاش های خود را شاهد خواهد بود. با این حال، نجواها در تهران درباره نیاز به شکستن بن بست موجود و گفت و گو با ترامپ بلند و بلندتر می شود.

حتی اگر مذاکره با ترامپ غیرممکن باشد - آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران گفته که غیرممکن است- بازهم رهبری تهران می تواند به ریاست جمهوری ترامپ به عنوان فرصتی برای آماده سازی زمینه گفت و گو با جانشین او بنگرد. همانطور که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران گفته، آمریکا خیلی بیشتر از ترامپ است. حق با اوست و باقی سران ایران هم به تدریج به این واقعیت خواهند رسید و از به تصویر کشیدن ایالات متحده به عنوان شیطان دست خواهند کشید.

واکنش ظریف به تحریم ها کنایه آمیز بود؛ از یک سو، انتقاد مقامات ایرانی از رویکرد واشنگتن و ترس آن از ایران را می رساند و از طرف دیگر نشان می داد که دکترین سیاسی ایران به طور عمده ترس از آمریکا بوده است. چهره های برجسته در ایران همچون روحانی یا ظریف که جرات به چالش کشیدن این دکترین را دارند، در داخل نظام با مشکلاتی مواجه می شوند.

در ماه سپتامبر که روحانی به نیویورک سفر کرد تا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کند، همراهان او به شدت تلاش کردند تا حتی از دیدار اتفاقی او با ترامپ ممانعت کنند. سخنرانی روحانی در سازمان ملل هم این مساله را به وضوح نشان می داد که او تنها روی یک هدف متمرکز شده و آن کسب اطمینان از این است که به رقبای اصول گرا در تهران نشان دهد تصمیم ندارد با رئیس جمهوری آمریکا دوستی کند.

دولت ترامپ برای لغو تحریم ها علیه ایران ۱۲ شرط تعیین کرده است که امکان ندارد رهبری ایران با آنها موافقت کند. با این حال، ایران به خوبی از هزینه های ارتباط خصمانه با ایالات متحده آگاه است. روحانی که هر دوی این مسائل را به خوبی درک می کند، به دنبال راه هایی برای از میان برداشتن مشکل آمریکاست.

او به جای آنکه ایالات متحده را به دلیل وضعیت نابسامان روابط بین دو کشور متهم کند، از ترامپ خواست که تحت تاثیر اسرائیل، سعودی ها و اپوزیسیون در تبعید ایران قرار نگیرد. منظور او کاملا روشن بود: دیگر مهره ها هستند که رابطه بین تهران و واشنگتن را خراب می کنند.

اگر ترامپ همانطور که روحانی گفته به دلیل ساده لوحی و فریب خوردن مقصر است، ایران هم در اشاعه این داستان تاریخی مقصر است که ایالات متحده از همان روز اول با جمهوری اسلامی مخالف بوده. وقتی ظریف از دشمنی ۴۰ ساله آمریکا با ایران سخن می گوید، انگاری که این دشمنی بی دلیل و خود به خود به وجود آمده است.

اما واقعیت چیز دیگری است. در حقیقت، با آشکار شدن اولین نشانه های سقوط رژیم پهلوی، واشنگتن در دد یافتن راه هایی برای برقراری ارتباط با آنهایی که قرار بود در تهران روی کار بیایند، برآمد و هدفش هم محافظت از منافع گسترده تر ایالات متحده در منطقه ای حساس و مهم در دوران جنگ سرد بود. حتی سایروس ونس، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، آیت الله روح الله خمینی (رهبر فقید ایران) را بزرگ ترین مانع بر سر روی کار آمدن رژیمی کمونیستی در ایران می دانست و از این رو، چشم انداز همکاری نزدیک دولت جدید در تهران و واشنگتن را مطرح کرد. ایران در ابتدا نسبت به هرگونه مواجهه با ایالات متحده بی میل به نظر می رسید. اما ۱۵ فوریه سال ۱۹۷۹ که گروهی از دانشجویان ایرانی به سفارت ایالات متحده یورش بردند، شرایط شروع به تغییر کرد.

برای روحانی که دو مرتبه با وعده شکستن انزوای بین المللی ایران در انتخاب ریاست جمهوری پیروز شده، یافتن راه حلی برای پایان دادن به وسواس فکری جمهوری اسلامی درباره ایالات متحده، از بسیاری جهات منطقی به نظر می رسد. یکی از مهم ترین مسائل این است که ملت ایران به شدت از عادی سازی روابط تهران با واشنگتن حمایت می کنند. بسیاری از ایرانی ها معتقدند که این کشور تا زمانی که راهی برای مذاکره با آمریکا پیدا نکند، نمی تواند سیاست خارجی متعارفی داشته باشد.

رویکرد ترامپ برای داشتن «همه چیز یا هیچ چیز» به طور قطع شرایط گفت و گو را برای دولت روحانی دشوار نمی کند. اما روحانی همچنان می داند که باید با ایالات متحده به عنوان بزرگ ترین قدرت در صحنه جهانی رفتار کند و اینکه هیچ لزومی ندارد که وارد جنگی بی مورد با آمریکا شود.

آنهایی که در تهران حامی تغییر رویکرد در قبال واشنگتن هستند، همچنان با دشمنی آنهایی که نمی خواهند به خصومت ها پایان دهند، مواجه خواهند شد. اما این مناظرات جدید نیستند. بیشتر ایرانی ها امیدی به تغییر یک شبه روابط با آمریکا ندارند، اما ترجیح می دهند سیاستی که برای مدت زمانی بسیار طولانی به تعویق افتاده، هرچه زودتر اجرایی شود.