ایران چگونه پیر می‌شود؟
چند سالی است که مسوولان از ضرورت افزایش جمعیت کشور خبر می‌دهند؛ نگرانی‌هایی که با آغاز آهنگ افزایش جمعیت سالمندان در کشور روزبه‌روز جدی‌تر می‌شود و کمتر تصویری از جامعه ایران در روزهایی که سالمندان سهم بالاتری از جمعیت دارند، وجود دارد.
روزنامه شرق: چند سالی است که مسوولان از ضرورت افزایش جمعیت کشور خبر می‌دهند؛ نگرانی‌هایی که با آغاز آهنگ افزایش جمعیت سالمندان در کشور روزبه‌روز جدی‌تر می‌شود و کمتر تصویری از جامعه ایران در روزهایی که سالمندان سهم بالاتری از جمعیت دارند، وجود دارد.
بر اساس یک بررسی صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران و مقایسه جمعیت ایران با هشت‌کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه، ایران در سال ۳/۸درصد از جمعیتش را سالمندان تشکیل می‌دهند که پس از آن به ترتیب در سال ۲۰۵۰، ۲۰۷۵ و ۲۱۰۰ این درصد به ۲۳درصد، ۳۰درصد و ۲۸درصد افزایش پیدا می‌کند.
همچنین نکته نگران‌کننده دیگر در جامعه ایران زنانه‌شدن سالمندی در کشور است که کارشناسان جمعیت‌شناسی کشور پیش‌بینی کردند ایران تا ۵۰سال آینده با انفجار سالمندی و زنانه‌شدن سالمندی در کشور مواجه می‌شود. زنانه‌شدن سالمندی نسبتی است که بر اساس آن زنان سالمند تعداد بالاتری نسبت به مردان دارند. این در حالی است که سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با کشورهایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد.
از سوی دیگر بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران، کشور ایران در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ وارد مرحله سالمندشدن، در فاصله سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ وارد مرحله سالمند شده و در سال ۲۰۵۰ با بیش از ۲۱درصد جمعیت سالمند نسبت به‌کل جمعیت وارد مرحله فوق سالمندی یا انفجار سالمندان می‌رسد.
در حال حاضر جمعیت ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌دنبال کاهش مداوم و مستمر باروری و افزایش امید زندگی، تغییرات اساسی و مهمی را در ساختار سنی خود تجربه می‌کند که این تغییرات دارای ملاحظات اقتصادی، اجتماعی مهمی از نظر سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی است. طی دهه اخیر، جمعیت واقع در سنین زیر ۱۵سال‌رو به کاهش است و در مقابل تعداد جمعیت جوان و در سن کار رو به افزایش نهاده است، همچنین سرعت سالخوردگی جمعیت با آهنگی آرام رو به افزایش است، جمعیت‌شناسان از این تغییرات و تحولات ساختار سنی تحت عنوان «گذار سنی» یاد می‌کنند.
در حال حاضر جوانی جمعیت (بالای ۴۰درصد، جمعیت صفر تا ۱۴سال) که از ویژگی‌های کشورهای در حال توسعه است، در این کشورها در حال کاهش است. در ایران این شاخص در سال ۱۹۷۵ برابر ۴۴درصد و از سال ۲۰۲۵ به زیر ۲۰درصد کاهش می‌یابد. در مقابل آن جمعیت بالای ۶۵سال در حال افزایش است به‌طوری که در سال ۲۰۵۰ به بالای ۲۰درصد می‌رسد. کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان، ژاپن و فرانسه و کشور در حال توسعه کره از سال ۲۰۲۵ بالای ۲۰درصد از جمعیت آنها وارد ۶۵سالگی به بالا می‌شوند و این وضعیت برای کشورهای در حال توسعه ایران و ترکیه از سال ۲۰۵۰ و کشور پاکستان در سال ۲۱۰۰ مشاهده می‌شود.
انفجار سالمندی در ایران در چه مقطعی صورت می‌گیرد؟
سالمندی جمعیت سه مرحله دارد؛ مرحله اول مرحله سالمندشدن است، در این مرحله بین هفت تا ۱۴درصد از جمعیت جامعه در سنین بالای ۶۰سال قرار دارد، مرحله دوم، مرحله جامعه سالمند شده است، در این مرحله بین ۱۴ تا ۲۱درصد جمعیت جامعه در سنین بالای ۶۰سال قرار دارد و مرحله سوم مرحله فوق‌سالمندی است در این مرحله بیش از ۲۱درصد از جمعیت در سنین بالای ۶۰سال قرار دارند. بر این اساس برخی از کشورهای توسعه‌یافته مثل آلمان و انگلستان بین سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ در مرحله سالمندشدن قرار داشته‌اند و از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۳۰ وارد مرحله دوم و از سال ۲۰۳۰ به بعد وارد مرحله سوم سالمندی می‌شوند.
ورود کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان و فرانسه به مرحله سالمندشدن از سال ۱۹۴۰ و ژاپن از سال ۱۹۷۰ بوده است. این کشورهای توسعه‌یافته به همراه کشور کره‌جنوبی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. کشورهای در حال توسعه ایران، ترکیه، مصر و پاکستان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ وارد مرحله سالمندشدن شده و از سال ۲۰۵۰ به بعد وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. نکته قابل‌توجه اینکه کشور توسعه‌یافته ژاپن که بعد از دیگر کشورهای توسعه‌یافته وارد مرحله اول سالمندی شده بود، قبل از همه کشورها وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شود.
سرعت بالای سالمندی در ایران
مقایسه سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با هشت کشور توسعه‌یافته و درحال توسعه، نشان می‌دهد ایران در میان کشورهایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد. روند تغییرات شاخص‌های سالخوردگی جمعیت هشت کشور مورد مطالعه از سوی مرکز آمار ایران در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۱۰۰ نشان می‌دهد، شاخص کلی سالخوردگی جمعیت (درصد جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر نسبت به جمعیت زیر ۱۵سال) طی این دوره حاکی از یک سیر صعودی طی سال‌های ۱۹۵۰-۲۱۰۰ برای کشورهای در حال توسعه ایران، مصر، ترکیه و پاکستان بوده و برای کره‌جنوبی این روند از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۵۰ صعودی بوده و بعد از آن کاهش می‌یابد. این شاخص در کشورهای توسعه‌یافته برای انگلستان و فرانسه از سال ۱۹۵۰ تا ۲۱۰۰ شاهد افزایش ولی برای ژاپن و آلمان این شاخص از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۵۰ افزایش و بعد از سال ۲۰۵۰ تا سال ۲۱۰۰ کاهش داشته است.
زنانه‌شدن سالمندی در ایران
زنانه‌شدن سالخوردگی - یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند - پدیده آمده است که در کشورهای در حال توسعه‌ای مثل ایران و پاکستان مشاهده می‌شود. زنانه‌شدن سالخوردگی یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند. در کشورهایی مثل ایران و پاکستان نسبت جنسی در گروه‌های سنی بالای ۶۰سال از حد متعارف فاصله زیادی ندارد اما در حال حاضر، کشورهای توسعه‌یافته که در مراحل پیشرفته‌تر سالمندی قرار دارند، سالمندی جمعیت به‌شدت زنانه شده است.
در کشورهایی مثل کره نسبت جنسی ۶۰ساله به بالا ۶۹ است، این به آن معناست که ۷۰درصد جمعیت بالای ۶۰سال را زنان تشکیل می‌دهند. روندهای نسبت‌های جنسی در سنین بالای ۶۰سال نشان می‌دهد به‌طور کلی فرآیند سالخوردگی جمعیت با مساله زنانه‌شدن سالمندی همراه و همسو است. لذا در بحث سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها برای سالمند، توجه به حجم زنان سالمند، نوع نیازهای آنها و مسایل بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی زنان سالمند امری ضروری است. کشور ایران در سال ۱۹۵۰ و ۲۰۰۰، درصد جمعیت ۶۰سال به بالا با اختلافی جزیی برای مردان زیاد بوده است اما در مابقی سال‌ها، درصد جمعیت زنان از مردان بیشتر و نسبت جنسی پایین است.
سناریوهای سازمان ملل برای افزایش جمعیت در ایران
بر اساس پیش‌بینی دفتر جمعیت سازمان ملل بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۳۰ که منطبق با روند فعلی کاهش نرخ باروری کل در کشور است نشان می‌دهد، جمعیت ایران از تعداد ۷۳میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت و در ۱۰سال پایان دوره، رشد منفی جمعیتی را تجربه خواهد کرد. بر اساس سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران از تعداد ۷۵/۵ میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به ۱۰۵میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت و در پنج سال پایان دوره رشد جمعیت نزدیک به صفر را تجربه خواهد کرد.
نهایتا اینکه بر اساس سناریوی حد بالای سازمان ملل، جمعیت ایران از تعداد ۷۷/۳میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۲۸میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت. در پایان دوره، رشد ۰/۸۹درصد جمعیتی را تجربه خواهد کرد. یکی از استنتاج‌هایی که می‌توان از نتایج تحقیق فوق گرفت این است که اگر سیاست‌های تشویقی موالید بدون توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای انجام پذیرد، رشد جمعیت استان‌های کمتر توسعه‌یافته از جمله سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و استان‌هایی از این دست افزایش خواهد یافت.
بر اساس یک بررسی صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران و مقایسه جمعیت ایران با هشت‌کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه، ایران در سال ۳/۸درصد از جمعیتش را سالمندان تشکیل می‌دهند که پس از آن به ترتیب در سال ۲۰۵۰، ۲۰۷۵ و ۲۱۰۰ این درصد به ۲۳درصد، ۳۰درصد و ۲۸درصد افزایش پیدا می‌کند.
همچنین نکته نگران‌کننده دیگر در جامعه ایران زنانه‌شدن سالمندی در کشور است که کارشناسان جمعیت‌شناسی کشور پیش‌بینی کردند ایران تا ۵۰سال آینده با انفجار سالمندی و زنانه‌شدن سالمندی در کشور مواجه می‌شود. زنانه‌شدن سالمندی نسبتی است که بر اساس آن زنان سالمند تعداد بالاتری نسبت به مردان دارند. این در حالی است که سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با کشورهایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد.
از سوی دیگر بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران، کشور ایران در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ وارد مرحله سالمندشدن، در فاصله سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ وارد مرحله سالمند شده و در سال ۲۰۵۰ با بیش از ۲۱درصد جمعیت سالمند نسبت به‌کل جمعیت وارد مرحله فوق سالمندی یا انفجار سالمندان می‌رسد.
در حال حاضر جمعیت ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌دنبال کاهش مداوم و مستمر باروری و افزایش امید زندگی، تغییرات اساسی و مهمی را در ساختار سنی خود تجربه می‌کند که این تغییرات دارای ملاحظات اقتصادی، اجتماعی مهمی از نظر سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی است. طی دهه اخیر، جمعیت واقع در سنین زیر ۱۵سال‌رو به کاهش است و در مقابل تعداد جمعیت جوان و در سن کار رو به افزایش نهاده است، همچنین سرعت سالخوردگی جمعیت با آهنگی آرام رو به افزایش است، جمعیت‌شناسان از این تغییرات و تحولات ساختار سنی تحت عنوان «گذار سنی» یاد می‌کنند.
در حال حاضر جوانی جمعیت (بالای ۴۰درصد، جمعیت صفر تا ۱۴سال) که از ویژگی‌های کشورهای در حال توسعه است، در این کشورها در حال کاهش است. در ایران این شاخص در سال ۱۹۷۵ برابر ۴۴درصد و از سال ۲۰۲۵ به زیر ۲۰درصد کاهش می‌یابد. در مقابل آن جمعیت بالای ۶۵سال در حال افزایش است به‌طوری که در سال ۲۰۵۰ به بالای ۲۰درصد می‌رسد. کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان، ژاپن و فرانسه و کشور در حال توسعه کره از سال ۲۰۲۵ بالای ۲۰درصد از جمعیت آنها وارد ۶۵سالگی به بالا می‌شوند و این وضعیت برای کشورهای در حال توسعه ایران و ترکیه از سال ۲۰۵۰ و کشور پاکستان در سال ۲۱۰۰ مشاهده می‌شود.
انفجار سالمندی در ایران در چه مقطعی صورت می‌گیرد؟
سالمندی جمعیت سه مرحله دارد؛ مرحله اول مرحله سالمندشدن است، در این مرحله بین هفت تا ۱۴درصد از جمعیت جامعه در سنین بالای ۶۰سال قرار دارد، مرحله دوم، مرحله جامعه سالمند شده است، در این مرحله بین ۱۴ تا ۲۱درصد جمعیت جامعه در سنین بالای ۶۰سال قرار دارد و مرحله سوم مرحله فوق‌سالمندی است در این مرحله بیش از ۲۱درصد از جمعیت در سنین بالای ۶۰سال قرار دارند. بر این اساس برخی از کشورهای توسعه‌یافته مثل آلمان و انگلستان بین سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ در مرحله سالمندشدن قرار داشته‌اند و از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۳۰ وارد مرحله دوم و از سال ۲۰۳۰ به بعد وارد مرحله سوم سالمندی می‌شوند.
ورود کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان و فرانسه به مرحله سالمندشدن از سال ۱۹۴۰ و ژاپن از سال ۱۹۷۰ بوده است. این کشورهای توسعه‌یافته به همراه کشور کره‌جنوبی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. کشورهای در حال توسعه ایران، ترکیه، مصر و پاکستان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ وارد مرحله سالمندشدن شده و از سال ۲۰۵۰ به بعد وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. نکته قابل‌توجه اینکه کشور توسعه‌یافته ژاپن که بعد از دیگر کشورهای توسعه‌یافته وارد مرحله اول سالمندی شده بود، قبل از همه کشورها وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شود.
سرعت بالای سالمندی در ایران
مقایسه سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با هشت کشور توسعه‌یافته و درحال توسعه، نشان می‌دهد ایران در میان کشورهایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد. روند تغییرات شاخص‌های سالخوردگی جمعیت هشت کشور مورد مطالعه از سوی مرکز آمار ایران در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۱۰۰ نشان می‌دهد، شاخص کلی سالخوردگی جمعیت (درصد جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر نسبت به جمعیت زیر ۱۵سال) طی این دوره حاکی از یک سیر صعودی طی سال‌های ۱۹۵۰-۲۱۰۰ برای کشورهای در حال توسعه ایران، مصر، ترکیه و پاکستان بوده و برای کره‌جنوبی این روند از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۵۰ صعودی بوده و بعد از آن کاهش می‌یابد. این شاخص در کشورهای توسعه‌یافته برای انگلستان و فرانسه از سال ۱۹۵۰ تا ۲۱۰۰ شاهد افزایش ولی برای ژاپن و آلمان این شاخص از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۵۰ افزایش و بعد از سال ۲۰۵۰ تا سال ۲۱۰۰ کاهش داشته است.
زنانه‌شدن سالمندی در ایران
زنانه‌شدن سالخوردگی - یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند - پدیده آمده است که در کشورهای در حال توسعه‌ای مثل ایران و پاکستان مشاهده می‌شود. زنانه‌شدن سالخوردگی یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند. در کشورهایی مثل ایران و پاکستان نسبت جنسی در گروه‌های سنی بالای ۶۰سال از حد متعارف فاصله زیادی ندارد اما در حال حاضر، کشورهای توسعه‌یافته که در مراحل پیشرفته‌تر سالمندی قرار دارند، سالمندی جمعیت به‌شدت زنانه شده است.
در کشورهایی مثل کره نسبت جنسی ۶۰ساله به بالا ۶۹ است، این به آن معناست که ۷۰درصد جمعیت بالای ۶۰سال را زنان تشکیل می‌دهند. روندهای نسبت‌های جنسی در سنین بالای ۶۰سال نشان می‌دهد به‌طور کلی فرآیند سالخوردگی جمعیت با مساله زنانه‌شدن سالمندی همراه و همسو است. لذا در بحث سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها برای سالمند، توجه به حجم زنان سالمند، نوع نیازهای آنها و مسایل بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی زنان سالمند امری ضروری است. کشور ایران در سال ۱۹۵۰ و ۲۰۰۰، درصد جمعیت ۶۰سال به بالا با اختلافی جزیی برای مردان زیاد بوده است اما در مابقی سال‌ها، درصد جمعیت زنان از مردان بیشتر و نسبت جنسی پایین است.
سناریوهای سازمان ملل برای افزایش جمعیت در ایران
بر اساس پیش‌بینی دفتر جمعیت سازمان ملل بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۳۰ که منطبق با روند فعلی کاهش نرخ باروری کل در کشور است نشان می‌دهد، جمعیت ایران از تعداد ۷۳میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت و در ۱۰سال پایان دوره، رشد منفی جمعیتی را تجربه خواهد کرد. بر اساس سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران از تعداد ۷۵/۵ میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به ۱۰۵میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت و در پنج سال پایان دوره رشد جمعیت نزدیک به صفر را تجربه خواهد کرد.
نهایتا اینکه بر اساس سناریوی حد بالای سازمان ملل، جمعیت ایران از تعداد ۷۷/۳میلیون‌نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۲۸میلیون‌نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت. در پایان دوره، رشد ۰/۸۹درصد جمعیتی را تجربه خواهد کرد. یکی از استنتاج‌هایی که می‌توان از نتایج تحقیق فوق گرفت این است که اگر سیاست‌های تشویقی موالید بدون توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای انجام پذیرد، رشد جمعیت استان‌های کمتر توسعه‌یافته از جمله سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و استان‌هایی از این دست افزایش خواهد یافت.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر