جنگ اقتصادی؛ استراتژی است یا تاکتیک؟

دکتر موسی غنی‌نژاد؛ اقتصاددان و استاد دانشگاه یادداشتی با عنوان «جنگ اقتصادی؛ استراتژی و تاکتیک» در روزنامه دنیای اقتصاد نوشته است.

او نوشت: جنگ اقتصادی اصطلاحی است که این روزها هم در صحنه جهانی و هم در عرصه داخلی سخن از آن به شدت باب شده است و بر آن تاکید می‌شود. این اصطلاح آشکارا در تضاد با مفهوم اقتصاد آزاد یا بازار آزاد است؛ چراکه در چنین بازاری که تمامی مشارکت‌کنندگان در آن سود می‌برند، سخن گفتن از جنگ بی‌معنی است.

اخیرا مرکانتیلیست‌های معاصر و در راس آنها دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا دوباره جنگ اقتصادی را مطرح کردند و در عمل به آن دامن زدند. ترامپ با نادیده گرفتن منافع عظیمی که تجارت آزاد جهانی برای کل دنیا از جمله برای آمریکاییان به ارمغان آورده، همه پیمان‌های بین‌المللی مربوط به تجارت آزاد را که خود دولت آمریکا متعهد به آنها بوده است مورد انتقاد قرار داده و در حال نقض یا خارج شدن از آنها است.

او با تکیه بر عوام‌فریبی پوپولیستی و با شعار «نخست آمریکا» مدعی است که همه جهانیان از «سخاوت» آمریکاییان سوء‌استفاده کرده‌اند و او آمده تا داد آمریکاییان را از دیگران بستاند. تردیدی نیست که این جنگ اقتصادی که ترامپ علیه تجارت آزاد به راه انداخته به زیان اقتصاد جهانی تمام خواهد شد و نهایتا در درازمدت دامن مردمان خود آمریکا را نیز خواهد گرفت.

اما در قاموس پوپولیست‌ها درازمدت جایی ندارد، آنچه برای آنها مهم است حفظ قدرت در کوتاه‌مدت است. همه نهادهای بین‌المللی و کشورهای طرف تجاری آمریکا بر حسب مقتضیات خود در فکر مقابله با این سیاست‌های مخرب هستند. اما در این میان کشور ما وضعیت خاصی دارد و جنگ اقتصادی که ترامپ علیه ما به راه انداخته بسیار فراتر از این حرف‌ها است.

ترامپ با نقض تعهدات دولت پیشین و خارج کردن آمریکا از توافق هسته‌ای لطمه بزرگی به حیثیت بین‌المللی خود و این کشور وارد کرد. ظاهرا علت در پیش گرفتن این سیاست نامتعارف و پرهزینه، نشان دادن وفاداری به شعارهای انتخاباتی پوپولیستی نامربوط از یکسو و شاید مهم‌تر از آن تامین منافع خاص عده‌ای از هم‌حزبی‌ها و اطرافیان خود از سوی دیگر است که روابط سیاسی و اقتصادی بسیار نزدیکی با اسرائیل و عربستان سعودی دارند.

در هر صورت سیاست اعلام شده دولت کنونی آمریکا درباره ایران چیزی نیست جز محاصره کامل اقتصادی، به‌هم ریختن فضای کسب‌و‌کار داخلی، ایجاد تلاطم‌های شدید در سطح اقتصاد کلان و نهایتا دامن زدن به نارضایتی‌های عمومی و رودررو قرار دادن مردم و مسوولان سیاسی.

گمان می‌رود همگان، از هر گروه و جناح سیاسی، با این تصویر از استراتژی جنگ اقتصادی که دولت کنونی آمریکا برای مقابله با ایران طراحی کرده است، موافق باشند. حال پرسش اساسی این است که چگونه با این جنگ تمام‌عیار اقتصادی و سیاسی آمریکا علیه ایران می‌توان مقابله کرد؟

به سخن دیگر چه استراتژی و تاکتیکی باید در پیش گرفت که نتیجه آن بیشترین دستاورد و کمترین هزینه را برای کشور ما به همراه بیاورد؟ عقل سلیم حکم می‌کند که وارد شدن در محل نزاعی که دشمن با ارزیابی نیروها و موقعیت خود و طرف مقابل تعیین کرده اشتباه استراتژیکی مهلکی است؛ چراکه در واقع تمکین به خواسته دشمن است و نتیجه‌ای جز شکست برای ما ندارد.

آنها درصدد بستن همه منافذ تنفسی اقتصاد ایران هستند؛ بنابراین اتخاذ هر گونه سیاستی که اقتصاد ما را بسته‌تر کند، به معنی بازی در زمین دشمن و در جهت تامین خواسته‌های او است. اخیرا از قول برخی مسوولان رده بالای دولتی نقل شده که در شرایط فعلی جنگ اقتصادی، سخن گفتن از اقتصاد آزاد بی‌معنی است و دولت باید کنترل خود را بر اقتصاد بیشتر کند.

این اشتباه مهلکی است که پیش از این چند بار از جمله در دهه ۱۳۶۰ آزموده شده و نتایج فاجعه‌باری به همراه داشته است.

اصلاح جدی فضای کسب‌و‌کار و امتناع از قیمت‌گذاری دستوری و سرکوب بازارها برای تقویت بنیه اقتصاد ملی توصیه‌های موکد و مکرر اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد بوده است. انصافا کدام یک از این توصیه‌ها و دیگر اصول ناظر بر اقتصاد آزاد در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت رعایت شده که برخی مدعیان مسوولیت وضعیت آشفته و به‌هم ریخته کنونی را به گردن آن می‌اندازند؟ استراتژی دشمن تنگ کردن حلقه محاصره اقتصادی به‌منظور ناکارآمدتر کردن و نهایتا از کار انداختن موتور اقتصاد ایران است. تاکتیک‌های این استراتژی عبارت است از تحریک ایران به تصمیم‌گیری‌های احساسی و غیرعقلانی.