با اعمال تحریم‌ها چه بر سر «دارو» می‌آید؟

فرارو: یک دسته از تحریم‌هایی که پیش از برجام شهروندان ایران را هدف قرار گرفته بود، تحریم‌های دارویی بود؛ تحریم نانوشته‌ای که نه ساختار‌های حکومتی که حیات مردم را هدف گرفته بود. ایران هیچ گاه به صورت رسمی مورد تحریم دارویی واقع نشد. حق سلامت به‌عنوان یک حق اجتماعی در «اساسنامه‌ی سازمان بهداشت جهانی» و «اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر» ذکر شده است. تحریم دارویی نیز نقض اعلامیه حقوق بشر به حساب می‌آید.

با همه این‌ها اینکه مراوده مالی با ایران یکی از موارد صریح تحریم‌ها به حساب می‌آمد باعث شد، هیچ بانکی حاضر به نقل و انتقال پول به داخل ایران نباشد. همین امر باعث می‌شد ایران دیگر مقصد واردات دارو یا مواد اولیه دارویی نشود و تحریم دارویی نانوشته‌ای به وجود بیاید. این مساله بیش‌تر از آنکه ساختار‌های حاکمیتی را نشانه بگیرد مردم را هدف قرار گرفته بود. با شدت گرفتن تحریم‌ها و مصرف شدن ذخایر دارویی کشور، در سال ۹۰ کمبود‌ها جدی شد. این کمبود‌ها در مورد بیماری‌های خاص و ازجمله سرطان، اثرگذارتر بود.

به عنوان نمونه آبان‌ماه ۹۱ یک نوجوان ۱۵ ساله دزفولی به نام منوچهر اسماعیلی لیوسی که مبتلا به بیماری هموفیلی بود، بر اثر عدم‌دسترسی به دارو از دنیا رفت. احمد قویدل مدیرعامل کانون هموفیلی ایران در این‌باره گفت: متأسفانه در حال حاضر سطح دسترسی بیماران هموفیلی به داروهایشان کاهش اساسی یافته است و عملا با کمبود‌های دارویی موجود، بیمار نمی‌تواند در منزل خود دارو نگهداری کرده و در مواقع خطر از آن استفاده کند. کار به جایی رسید که شخصیت‌های مختلف سیاسی، ادبی، هنری و پزشکی به بان کی مون، دبیر کل وقت سازمان ملل نامه نوشتند و به تحریم دارویی اعتراض کردند.

در بخشی از این نامه آمده بود: «جناب آقای بان کی مون، ما می‌دانیم در هیچ سندی، سطری هم درباره تحریم دارویی نوشته نشده، اما به اذعان نماینده‌های پارلمان اروپا، تحریم بانک‌های ایران و عدم‌امکان مبادله پول، ورود دارو به ایران را با سختی‌های بسیاری همراه کرده و اینک مردم کشور من، تاوان آن را می‌دهند.» تحریم دارو‌ها خود به خود تقسیم بندی بیماران دارا و ندار را پررنگ‌تر کرده بود. مثلا بیماری که در خارج از کشور بستگانی داشت می‌توانست به دریافت دارو از طریق مسافر دسترسی پیدا کند. استفاده از دارو‌های از رده خارج شده یا همان تاریخ‌گذشته نیز راهی خطرناک بود. برای مابقی بیماران هم راه‌های اندکی وجود داشت؛ استفاده از دارو‌های ساخت وطن یکی از این راه‌ها بود.

به باور عده‌ای تحریم دارویی تلنگری برای تکیه بر تولید داخل بود. اما تولید بعضی داروهابه خاطر قیمت بالا و مصرف پایین آن‌ها توجیه اقتصادی وجود نداشت. توافق برجام، اما پایانی بر این وضعیت بود. اما احتمالا تهیه دارو در شرایط تحریمی آینده تبدیل به مساله خواهد بود. خبرگزاری رویترز حالا در لیست شرکت‌هایی که با ریسک فعالیت در ایران رو به رو هستند نام شرکت نوو نوردیسک را می‌آورد؛ شرکتی دانمارکی که عرضه کننده انسولین است. این شرکت دانمارکی در سپتامبر ۲۰۱۵ یعنی سه ماه بعد از انعقاد توافق هسته‌ای تصمیم به سرمایه گذاری ۷۰ میلیون یورویی در یکی از کارخانه‌های ایران می‌گیرد و حالا معلوم نیست همکاری اش با ایران در زمان تحریم‌ها چگونه خواهد بود.

رسول دیناروند، رییس سازمان غذا و دارو به باشگاه خبرنگاران گفته: ما این تحریم‌ها را محکوم می‌کنیم، اما جای نگرانی نیست ما در شرایط بدتر حوزه سلامت را مدیریت کردیم. او می‌گوید: در دولت تدبیر و امید بحران کمبود دارو را حل کردیم. در سه سال گذشته شاهد آرامش در بازار دارویی بودیم و نگرانی برای زنجیره تامین دارو نداریم و حرکت ما به سمت صادرات دارو است. اما آن‌هایی که شغل‌شان تامین دارو برای مردم است حرف دیگری می‌زنند. فرنوش علی‌پور بیشتر در حوزه تولید دارو فعالیت کرده است. او اکنون مدیر پروژه کنترل کیفیت یک شرکت داروسازی است؛ یعنی با تولید دارو سر و کار دارد. این داروساز در گفتگو با فرارو ابتدا از وضعیت داروسازی در ایران می‌گوید. او معتقد است تولید دارو در ایران روزگار خوبی نخواهد داشت.

با شرایطی که اکنون برای تولیدکنندگان وجود دارد، ما به این سمت خواهیم رفت. این حرف، منفی بینی نیست. در کشور ما، مباحثی مثل مباحث اقتصادی هرچند سال تکرار می‌شود. با توجه به این تکرار‌ها و عاقبتی که صنایع مختلف مثل دخانیات، خودروسازی یا نساجی پیدا کرده‌اند، برداشت می‌کنیم که این وضعیت برای داروسازی هم تکرار شود. وقتی از او می‌پرسیم «آیا تحریم دارویی فرصتی برای تولیدکننده داروی داخلی به وجود می‌آورد؟» به تحریم‌های گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: اصلا چنین چیزی نیست. شرکت‌هایی تولید کننده داخل قبل از تحریم‌ها فوق العاده پویا و فعالتر بودند.

اما در زمان تحریم‌ها بیشتر شرکت‌های تولید کننده به این سمت رفتند که ریسک نکنند و اگر محصولی در بازار وجود دارد به عنوان تولیدکننده مثلا دهم وارد بازار شوند. آن‌ها نمی‌خواهند روی محصولات جدید ریسک کنند. محصول جدید ماده اولیه‌ای دارد که به خاطر تحریم‌ها ممکن است پیدا نشود. مثلا در مورد دارو‌های high tec طبق مصوبات و ایین نامه‌های غذا و دارو بایستی یکسری اصول در شرکت‌های سازنده خارجی و داخلی مواد اولیه دارو وجود داشته باشد تا مجاز به خرید باشیم و این اصول در شرکت‌هایی اروپایی به راحتی رعایت می‌شود، ولی در کشور‌های سازنده ماده اولیه در اسیا نمی‌توان به راحتی این اصول را پاس کرد بنابراین شرکت داروسازی به دلیل عدم همکاری مناسب شرکت‌های به نام اروپایی و عدم تایید شرکت‌های اسیایی توسط سازمان غذا دارو بایستی بی خیال تولید بعضی دارو‌ها شود. آقای رحیمی ۳۳ سال است که در حوزه دارو فعالیت می‌کند. او اکنون مسئول بخش بازرگانی یک شرکت دارویی است؛ به عبارت دیگر سر و کارش با واردات داروی خارجی است. رحیمی هم معتقد است که صنعت دارویی ایران وضعیت مناسبی ندارد. او می‌گوید: این صنعت اکنون بیشتر از دوران تحریم‌های قبل از برجام ضربه خورده است. او به فرارو می‌گوید: وضعیت به گونه‌ای است که اکثر شرکت‌ها مشکل نقدینی و واردات محصول و مواد اولیه دارند. تولیدشان به صورت جدی دارد لطمه می‌خورد.

اگر تمهیداتی فراهم شود که شرکت‌ها بتوانند این معضل را حل کنند که واردات محصول و مواد اولیه تسهیل پیدا کند مسائل راحت‌تر حل می‌شود. وقتی از این داروساز درباره وضعیت بازار دارو در شرایط تحریم‌های جدید می‌پرسیم می‌گوید: این به شدت تحریم‌ها بستگی دارد. ارسال دارو و ماده اولیه تحریم نشده است و تحریم‌ها مالی و اقتصادی‌اند. اما چون بانک تحریم شده، انتقال پول و ارز به مشکل خورده است. با توجه به اینکه پول همه شرکت‌ها به موقع پرداخت نمی‌شود که نقدینگی آن‌ها نیز بالا برود، همه آن‌ها با مشکل رو به رو خواهند شد. رحیمی نیز در پاسخ به اینکه «آیا تحریم دارویی می‌تواند باعث خودکفایی در زمینه داروی داخلی شود؟» می‌گوید: تولیدکنندگان مواد اولیه دارویی کشور محدودند و با توجه به تجهیزاتی که دارند محصولات محدودی را می‌توانند تولید کنند؛ بنابراین نمی‌توانند همه محصولات مورد نیاز کشور را تولید کنند و ممکن است درصدی از دارو‌ها لطمه بخورد.