بازی قیمت دلار در بازار کتاب ایران

روزنامه دنیای اقتصاد: بعد از گران شدن قیمت دلار، مسکن، آهن، خودرو،‌ گوشی موبایل و... نوبت به قیمت کتاب رسید تا تحت‌تاثیر گرانی قیمت کاغذ، افزایش قابل توجهی پیدا کند. بنابراین اگر این روزها به کتابفروشی رفتید و دیدید که به‌جای قیمت اصلی چاپ شده روی جلد، ‌یک برچسب قرار داده شده و قیمتش بیشتر شده است، تعجب نکنید. این اتفاقی است که این روزها زیاد دارد می‌‌افتد. از وقتی کاغذ گران شده بعضی از ناشران و کتابفروشان قیمت کتاب را به همین شکل بالا برده‌اند.

در اینکه این کار قانونی است یا خیر، بحث زیاد است و کارشناسان زیادی تا حالا درباره این موضوع حرف زده‌اند. پرداختن دوباره به این حرف‌ها اصولا هیچ نتیجه‌ای ندارد اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، نسبت میان قیمت کاغذ و قیمت کتاب است. به بیان ساده‌تر اینکه افزایش قیمت کاغذ چقدر در قیمت کتاب اثر دارد. در گزارشی که پیش‌تر در همین صفحه منتشر کردیم و امیدوارم خوانده باشید، نشان داده‌ایم که قیمت پشت جلد کتاب چگونه تعیین می‌شود. در جدول شماره یک می‌‌توانید این اطلاعات را دوباره مرور کنید.

طبق اطلاعات این جدول که با پژوهش میدانی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» به دست آمده، هزینه‌های نشر ۳۰ تا ۴۰ درصد قیمت پشت جلد است. یعنی هر کتاب ۱۰ هزار تومانی سه تا چهار هزار تومان برای انتشارش هزینه داشته است. هزینه‌های نشر موارد متعددی را در برمی‌گیرد، مواردی مانند تایپ و غلط‌گیری،‌ ویراستاری، طراحی جلد، کاغذ، چاپخانه و... در بین این هزینه‌ها، مهم‌ترین مورد ‌همان کاغذ است. طبق برآوردهای ما حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از هزینه‌های نشر به کاغذ مربوط می‌شود که حدودا ۱۵ درصد از کل قیمت پشت جلد است. بر همین اساس از ۱۰ هزار تومانی که برای خریدن یک کتاب خرج می‌کنیم حدود هزار و ۵۰۰ تومانش پول کاغذ است.

کاغذ گران شد!

قیمت کاغذ در ۱۰ سال گذشته دست‌کم دو بار اوج گرفته است. یکی از آنها به ۶ سال پیش برمی‌گردد که با افزایش ناگهانی قیمت دلار، قیمت کاغذ هم پرواز کرد و یکباره از ۳۰ هزار تومان به ۹۰ هزار تومان رسید. (واحد کاغذ برای قیمت گذاری «بند» است). در این دوره قیمت کتاب به یکباره افزایش پیدا کرد اما دوباره با کاهش قیمت دلار و آرام شدن نسبی بازار ارز،‌ قیمت هر بند کاغذ از ۹۰ هزار تومان به ۶۰ هزار تومان رسید. قیمت ۶۰ هزار تومنی کاغذ تا همین زمستان پارسال ثابت بود . اما از ابتدای امسال با افزایش ناگهانی قیمت دلار هر بند کاغذ هم به ۱۱۰ هزار تومان رسید؛ یعنی چیزی در حدود دو برابر قیمت قبلی. رکورد بی‌سابقه قیمت کاغذ اما در بازار کتاب هم اثرش را گذاشت و قبل از اینکه چاپ‌های جدید کتاب‌ها، قیمت‌ نجومی بخورند، برچسب‌ها کار ناشران و کتابفروش‌ها را راه انداختند و قیمت‌های جدید را اعلام کردند.

اما همان‌طور که گفتیم، قیمت کاغذ هرچقدر هم که گران بشود، تنها ۱۵ درصد روی قیمت پشت جلد تاثیر دارد. برای مثال قیمت کاغذ که تا امروز حدود دو برابر شده، کتاب ۱۰ هزار تومانی را به اندازه هزار و ۵۰۰ تومان گران می‌کند. اما آیا واقعا قیمت‌های برچسبی هم به همین اندازه افزایش قیمت دارند؟ طبیعتا خیر! متاسفانه روال بازار طوری است که نظارت چندانی روی قیمت‌های برچسبی وجود ندارد. شواهد بعضی شهروندان نشان می‌دهد که قیمت‌های برچسبی چیزی در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از قیمت چاپ شده روی جلد است. به نظر می‌رسد بازار کتاب در جامعه ما که البته جامعه کتابخوانی نیست،‌ روز به روز برای اقلیت کتابخوان، سخت‌گیرانه‌تر و تنگ حوصله‌تر می‌شود. گران یا ارزان بودن کتاب را باید بر اساس درآمد سرانه هر کشوری ارزیابی کرد. در ایران با توجه به درآمد سرانه ایرانیان به نظر می‌رسد که قیمت کتاب گران است و از این نظر یک کالای لوکس به شمار می‌آید.به هر حال در هفت سال گذشته برای بازگرداندن کتاب به سبد خرید خانوار تلاش‌های زیادی انجام شد.

طرح‌های فصلی فروش کتاب، تخفیف‌های قابل توجه، کتابگردی‌های پاییزانه، گسترش نمایشگاه کتاب و بازگرداندنش به مصلی و ... اما چیزی که یک تنه در مقابل همه این تلاش‌ها ایستاده رشد افسار گسیخته قیمت کتاب در همان دو برهه زمانی بوده است که پیش‌تر درباره‌اش صحبت کردیم. شواهد و قرائن نشان می‌دهد که بازار کتاب در ایران دچار یک رخوت نسبتا بلند مدت خواهد شد. اگرچه ممکن است طرح تابستانه بازار کتاب که در اواسط تابستان برگزار می‌شود تا حدودی رخوت بازار را از بین ببرد، اما افزایش احتمالی ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت کتاب‌ها می‌تواند فروش بازار را تا بازه‌ای چند ماهه و دست کم تا پایان سال ۹۷ کاهش دهد.

تغییر قیمت کتاب و قانون

محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره این پدیده به خبرگزاری مهر گفته است: کتاب در زمره معدود کالاهایی است که قیمت آن در داخل محصول درج می‌شود و خدشه ناپذیر است. اگر قرار باشد قیمت کتاب تغییر کند به تبع آن باید حق‌الزحمه مولف و مترجم نیز تغییر و آنها نیز از مساله سود ببرند که این اتفاق نمی‌افتد و همین این تغییر قیمت را امری نامتعارف می‌کند. وی ادامه داد: در زمینه تغییر قیمت کتاب باید مجموعه‌ای از عوامل را در نظر گرفت. نخست اینکه مخاطب با مشاهده تغییر نامتعارف کتاب آن را پس زده و از خرید آن منصرف می‌شود از سوی دیگر نمی‌توان به ناشر و تولیدکننده گفت که به تغییرات بازار بی‌تفاوت بمان و برای آن کاری نکن. مساله ما الان این است که در مواجهه با این دست پدیده‌ها قاعده‌مندی و تعاریف دقیقی برای تغییر قیمت محصول نداریم و در بهترین حالت بازار و قانون عرضه و تقاضا است که وضعیت را مشخص کرده و محدوده‌ای را مشخص می‌کند.

با این همه کم نیستند ناشرانی که تصمیم گرفته‌اند که در وضعیت خاص موجود مخاطبشان را تحت فشار قرار نداده و او را قربانی بازار نکنند. ناشرانی که اعلام می‌کنند آثار موجودشان را با قیمت فعلی مندرج در آن به فروش می‌رسانند و افزایش قیمت را منوط به تجدید چاپ کتاب کرده‌اند. اما در نهایت و در وضعیت بی‌ثبات فعلی آنچه در نهایت متضرر می‌شود جریان فرهنگ عمومی در کشور و مخاطب تشنه‌ای است که آبشخور ارزان‌تری را در مقابل کتاب برای رفع عطش خود جست‌وجو خواهد کرد. آبشخوری که به تناسب ارزان‌تر بودنش ممکن است او را با آسیب‌های جدی‌تری نیز در مواجهه با خودش روبه‌رو کند.