بورس تهران در بزنگاه برجامی قرار دارد

دنیای اقتصاد: شاخص کل بورس تهران با ثبت چهارمین افت هفتگی متوالی، در هفته گذشته با افت بیش از ۲/ ۱ درصدی مواجه شد. در ادامه افت‌های اخیر بورس تهران همچنان میل نزولی خود را حفظ کرده است. معاملات سهام در سیطره فضای منفی دنبال می‌شود. نگرانی‌ها از آینده برجام روی موج اخبار ادامه دارد. مدت زمان زیادی تا موعد قانونی اظهارنظر رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال برجام باقی نمانده است.

بعضا اخبار به احتمال اعلام تصمیم رسمی آمریکا درخصوص برجام پیش از ۲۲ اردیبهشت اشاره دارند. عدم قطعیت موجود و موج اخبار از سرنوشت برجام در هفته جاری، جو سیاسی را بیش از همیشه در بورس تهران تقویت می‌کند.

هفته سیاسی بورس

بورس تهران از هفته‌ها قبل به پیشواز سرنوشت برجام رفته است. جولان ترامپ از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آغاز شد. یکی از برنامه‌های انتخاباتی او خارج شدن یک‌طرفه از توافق هسته‌ای با ایران بود. آمریکا به‌عنوان یکی از ۷ کشور درگیر در توافق هسته‌ای ایران، نقش مهمی در ناکارآمدی این توافق برای کشورمان داشته است. حصول توافق هسته‌ای میان کشورمان و اعضای ۱+۵ مذاکرات طولانی‌مدتی را به دنبال داشت. این مذاکرات پس از مدت‌ها در تیر ۹۴ به ثمر نشست و از دی‌ماه همین سال در ظاهر، وارد فاز اجرایی شد. گرچه رویه دشوار رسیدن به این توافق و همچنین تاییدیه بین‌المللی که بر آن گذاشته شد، این امید را به‌وجود آورده بود که برجام مطابق با میل طرفین در مسیر عملیاتی قرار گیرد، اما دوام این موضوع چندان زیاد نبود.

از طرفی ایران مطابق با گزارش‌های دوره‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کاملا مطابق برجام رفتار کرده و بازرسی‌های آژانس کاملا صداقت ایران را تایید کرده‌اند، از‌سوی دیگر تعهدات طرف غربی با کارشکنی همه‌جانبه آمریکایی‌ها همراه بود. این موضوع با روی کار آمدن ترامپ شدت بیشتری گرفت. همان‌طور که اشاره شد ترامپ از زمانی که به‌صورت رسمی به‌عنوان کاندیدای ریاست جمهوری آمریکا معرفی شد خروج از برجام را یکی از برنامه‌های اصلی خود عنوان کرد. در یک سال نخست همگام با دیگر برنامه‌های هیجانی ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به اظهارنظرهای تند خود در قبال ایران برای جلب رضایت شرکای منطقه‌ای مانند عربستان پرداخت. گرچه در چندین مرحله ترامپ سایر طرف‌های درگیر در این توافق را با خروج آمریکا از برجام تهدید می‌کرد، اما در اجرا چندان موفق نبود. به این ترتیب در سررسید‌های امضای تمدید طرح تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران فعالان اقتصادی کشور نیز با نگرانی از بازگشت کشور به دوران تحریم‌ها به اظهار نظرهای ترامپ واکنش نشان می‌دادند.

از حدود ۴ ماه قبل تنش‌های ناشی از برجام شدت بیشتری گرفت. در حالی‌که طرف غربی پیش از این نیز چندان به تعهدات خود در قبال برجام پایبند نبود، اما تهدید به بازگشت تحریم‌ها از سوی آمریکا جرقه‌ای برای آزاد شدن فنر دلار بود. در سال‌های اخیر کارشناسان اقتصادی به لزوم تعدیل نرخ دلار بر اساس واقعیت‌های اقتصادی تاکید داشتند، اما سیاستمردان توجه چندانی به این نظرات نداشتند. رویه اشتباه سیاست‌گذاری بار دیگر بازار ارز را به انبار باروتی در انتظار جرقه‌ تبدیل کرد، دراین شرایط کارشکنی‌های بین‌المللی زمینه انرژی فعال‌سازی لازم را برای ریزش محسوس ارزش ریال در برابر سایر ارزهای خارجی فراهم کرد. به این ترتیب دلار در مدت ۴ ماه با ثبت رشد نزدیک ۵۰ درصدی به سطح ۶ هزار تومان نزدیک شد (فروردین). با وجود رشدهای پرشتاب نرخ دلار به‌عنوان یکی از اهرم‌های قدرتمند بورس، اما معاملات سهام با بیم از بازگشت ریسک سیستماتیک در آینده‌ای نزدیک و سیگنال‌های سیاسی موجود کم‌رمق دنبال شد. در این شرایط سیاست‌های کلان مانند افزایش نرخ سود، هر‌چند به‌صورت مقطعی و مهم‌تر از آن تکرار سیاست دستوری ارز کافی بود تا شدت رکود معاملات بورس تهران بیش از گذشته به چشم آید. طی هفته‌های اخیر نیز برخی از ریسک‌های کلان مانند خشکسالی بر شدت فضای منفی حاکم بر سهام افزوده است. ریسک کم‌آبی بسیاری از صنایع ما به خصوص در مرکز کشور را تهدید می‌کند.

تهدیدهای موجود از اقتصاد کشور، تشدید ریسک‌های کلان مانند خشکسالی، نوسانات قابل توجه بازار جهانی و ادامه عدم‌ قطعیت‌های موجود به احتمال فراوان در سایه ریسک برجام خواهند بود. در این میان عوامل مزبور می‌توانند نقش تقویت‌کننده فضای منفی را ایفا کنند. هر آنچه را که کارشناسان مختلف درخصوص تصمیم ترامپ بیان می‌کنند، تنها می‌توان گمانه‌های شخصی بر‌اساس برداشت از شرایط موجود دانست. همچنین می‌توان گفت به احتمال فراوان ترامپ نیز همچنان تصمیم خود را در قبال برجام نهایی نکرده است. گرچه رفتارهای این شخص از زمان رسیدن به ریاست جمهوری آمریکا بر خلاف مدار منطق معمول بوده است، اما از سوی دیگر فشار داخلی و همچنین خارجی بر این شخص در کنار ریسک بی‌اعتباری آمریکا باعث شده که این شخص لجباز نیز نتواند تصمیم قاطعی اتخاذ کند.گرچه در شرایط کنونی میزان شانس بقای برجام کمتر از پایان کار آن است، اما این اختلاف آن‌چنان فاحش نیست که بتوان با اطمینان از فروپاشی برجام سخن گفت.

در سال‌های نه‌چندان دور و همزمان با مذاکرات هسته‌ای برای رسیدن به توافق میان ایران و اعضای ۱+۵ این‌چنین فضایی را فعالان بورس تجربه کردند. تفاوت اساسی شرایط کنونی با دوره مذاکرات این است که در آن زمان سهام با امید به حصول توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌های بین‌المللی با افزایش تقاضا همراه می‌شد، در ادامه نیز عمدتا ناامیدی از نتایج عامل فشار بر قیمت سهام بود. در شرایط کنونی اما موج ناامیدی از منحل شدن برجام و بازگشت به دوران تحریم کل بورس را فراگرفته است. به نظر می‌رسد همان‌طور که حصول این توافق در مسیر بسیار دشواری به نتیجه رسید لغو آن نیز به این سادگی امکان‌پذیر نباشد.

نقطه عطف معاملاتی بازارهای مالی

یکی از موضوع‌هایی که در شرایط کنونی ذهن فعالان اقتصادی را به خود درگیر کرده است، انتخاب پرتفوی بهینه برای سرمایه‌گذاری است. از طرفی ریسک برجام کل اقتصاد کشور را تهدید می‌کند، با این حال همان‌طور که اشاره شد نمی‌توان احتمال لغو برجام را خیلی بالاتر از بقای آن دانست. در مسیر عدم قطعیت حاکم بر فضای سیاسی، عدم قطعیت‌ در بازار جهانی، ریسک‌های کلان حاکم بر کشور در بخش اقتصادی و غیراقتصادی و التهاب کنونی بازارهای داخلی مانند سکه و ارز بر شدت تردیدهای موجود در مسیر سرمایه‌گذاری افزوده‌اند. سایت تحلیلی «دنیای بورس» در مطالب خود به بررسی وضعیت بازارهای مختلف و تحلیل مقایسه بازارهای مختلف از نگاه سرمایه‌گذاران تا موعد برجام پرداخته است.

در حالی‌که بورس روند کم‌نوسانی را در پیش گرفته است سایر بازارها مانند ارز، طلا و همچنین مسکن در هفته‌های اخیر نسبتا پرالتهاب دنبال می‌شوند. نگرانی از فروپاشی برجام محرک قدرتمندی برای جولان ارز در بازار غیرقانونی است. بازار سکه نیز به دنبال سیگنال بازار داخلی ارز و همچنین افزایش تقاضای مناسبتی مسیر صعودی را در پیش گرفته است. با این حال همیشه اوج‌گیری نوسانات در کوتاه‌مدت، همان‌طور که برای برخی که قبل از آغاز موج به بازار وارد شده‌اند سودساز است، با زیان عده دیگری همراه می‌شود. متغیرها برای التهاب فضا کاملا مهیا است. شایعات از وضعیت نامناسب بانک‌ها و زیان سنگین آنها به گوش عموم جامعه رسیده است. برجام نیز به دنبال رجزخوانی‌های ترامپ در وضعیت هشدار قرار گرفته است. ریسک‌های کلان از وضعیت داخلی نیز کافی است که بر شدت التهاب بیفزاید. با این حال آنچه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، وضعیت بازارهای سرمایه‌گذاری در ماه‌های آینده و به خصوص پس از اعلام تصمیم نهایی ترامپ است. طی روزهای اخیر قیمت سکه همچنان به سیر صعودی خود ادامه می‌دهد. بازار مسکن نیز با وجود افت ارزش معاملات با رشد محسوس قیمت به خصوص در شهرهای بزرگ مواجه شده است. نشانه‌ها از بازار غیرقانونی ارز به ادامه رالی ماه‌های اخیر و افزایش فاصله با ارز دولتی اشاره دارد.

درخصوص مقاصد مختلف سرمایه‌گذاری می‌توان موارد مختلفی را مطرح کرد. بازار سکه طلا در هفته‌های آینده با عوامل فشار مانند سرازیر شدن سکه پیش‌فروش‌شده به بازار (آمار به پیش‌فروش حدود یک میلیون عددی سکه در سررسید یک‌ماهه اشاره دارد)، آغاز ماه رمضان و افت تقاضای فصلی مواجه است. در این میان آینده برجام اهمیت ویژه‌ای در بازار ارز و همچنین طلا خواهد داشت. اگر در حالت خوش‌بینانه بقای برجام در دستور کار طرفین درگیر در توافق هسته‌ای قرار گیرد احتمال واکنش منفی دلار و به دنبال آن سکه وجود دارد. در این شرایط افت تقاضای فصلی با آغاز ماه رمضان و همچنین سرازیر شدن حجم بالایی از سکه‌های پیش‌فروش‌شده می‌تواند شدت فشار را بر سکه افزایش دهد. درخصوص حالت‌های مختلف باید به سناریوهای موجود در بازارهای مختلف توجه کرد. برای بازار ارز نیز همچنان کارشناسان اقتصادی بر ناکارآمدی سیستم دستوری نرخ ارز تاکید می‌کنند. این نرخ تنها عامل ایجاد رانت است که می‌تواند با همه‌گیر شدن رانت به تولید داخل نیز ضربه سختی وارد کند.

بر این اساس برخی از کارشناسان بر این موضوع تاکید دارند که سرنوشت سیاست ارزی کنونی نیز به سرنوشت برجام گره خورده است. خوش‌بینی سیاسی می‌تواند عقب‌نشینی منطقی از سیاست دستوری را به دنبال داشته باشد. البته این موضوع احتمالا با سیگنال‌هایی برای افت نرخ دلار همراه خواهد بود. از سوی دیگر باید به شوک احتمالی در حالت بدبینانه سیاسی در بازار غیرقانونی و آماده شدن فضا برای تزلزل سیاست ارزی جدید توجه کرد. در این شرایط بورس با وضعیت نسبتا مناسب بازار جهانی، می‌تواند به‌عنوان یکی از مکان‌های جذاب سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گیرد. البته در این میان انتخاب صنایع و نمادهای هدف به بررسی عمیق نیازمند است. در سناریوهای خوش‌بینانه و حتی بدبینانه می‌توان به رشد سهام امیدوار بود. البته این سناریوها می‌تواند مطابق با میل اقتصاد کشور (خوش‌بینانه) یا ناشی از اجبار (بدبینانه) رخ دهد.

کارشناسان حوزه مسکن نیز همچنان ضعف انگیزه خریداران را به دنبال رشدهای خارج از معمول قیمت در ماه‌های اخیر و در ادامه رکود چندین ساله محتمل می‌دانند. این موضوع می‌تواند بار دیگر این بازار را به رکود فرو ببرد. با این حال در این خصوص باید به وضعیت انتظاری از متغیرهای آتی توجه داشت. بر این اساس به نظر می‌رسد جو سیاسی حاکم در هفته جاری عامل بسیار مهمی برای ادامه کار بورس در هفته‌های آینده باشد. این هفته می‌تواند نقطه عطفی برای رویه قیمتی سهام با عقب‌نشینی حتی نرم ترامپ از موضع‌های خصمانه گذشته باشد. از سوی دیگر با احتمال فروپاشی برجام شوک قیمتی و رکود معاملاتی کوتاه‌مدت سهام در ادامه را باید محتمل دانست. وضعیت بازارهای مختلف اعم از بورس، طلا، ارز، مسکن و سایر متغیرهای اقتصادی کشور احتمالا از نتیجه سیاسی این هفته اثر بپذیرد.