«کلید» پلیس برای ۱۰ بزرگراه تهران

دنیای اقتصاد: با تصویب شورای شهر تهران، شهرداری مکلف به شناسایی و اولویت‌بندی گره‌های ترافیکی شبکه معابر و رفع آنها شد. این طرح در حالی تصویب شد که با وجود نظر همسوی پلیس و شورای شهر در این رابطه و شناسایی ۴۵‌گره ترافیکی، حرکت لاک‌پشتی مدیریت شهری در راستای به رای گذاشتن آن در صحن شورا سبب معطلی ۶ ماهه طرح در نوبت بررسی شده بود، اما سرانجام روز گذشته و در حالی که فصل تصویب بودجه سال ۹۷ به سرآمده، طرح مذکور مطرح شد و به تصویب شورای شهر رسید.

سابقه مطرح شدن ایده رفع گره‌های ترافیکی و نواقص هندسی بزرگراه‌ها در تهران به نخستین روزهای فعالیت اعضای شورای شهر پنجم باز می‌گردد. در نخستین ماه‌های فعالیت شورای پنجم، عده‌ای از اعضا به بازدید مرکز کنترل ترافیک پلیس راهنمایی و رانندگی تهران رفتند و برای اولین بار با ایده پلیس مبنی بر اجرای اصلاحات هندسی کم‌هزینه برای رفع گره‌های ترافیکی آشنا شدند. در آن جلسه پلیس با نمایش تصاویری به اعضای شورای شهر ثابت کرد که برخی از قیف‌های ترافیکی در ساعات اوج را می‌توان از طریق یک عملیات عمرانی کم‌حجم و نسبتا کم‌هزینه، در کوتاه‌ترین زمان ممکن برطرف کرد.

درخواست پلیس از شورای شهر این بود که با تصویب طرحی، رفع گره‌های ترافیکی که عمدتا در ۱۰ بزرگراه پایتخت قرار دارند را در اولویت قرار دهد و به این ترتیب به روان‌سازی ترافیک کمک کند. بر این اساس قید یک فوریت طرح مذکور در آبان سال گذشته برای اولین بار در شورای شهر مطرح و طی آن کروکی ۴۵ گره ترافیکی در ۱۰ بزرگراه تهران منتشره شد. اما با مخالفت برخی از اعضای شورای شهر و همین‌طور برخی از مدیران ترافیکی شهرداری، فوریت آن رای نیاورد و به کمیسیون بازگشت. قرار بود این طرح پس از گذشت سه ماه و بررسی بیشتر در کمیسیون عمران و حمل و نقل، دوباره به صحن بیاید تا پیش از تصویب بودجه ۹۷ شهرداری تعیین تکلیف شود. در این صورت امکان تصویب بودجه برای اجرای آن در فصل بررسی لایحه بودجه فراهم می‌شد.

اما فضای مدیریت شهری از دی ماه تحت تاثیر مطرح شدن طرح ترافیک جدید تهران قرار گرفت و موضوع رفع گره‌های ترافیکی به محاق رفت تا اینکه سرانجام روز گذشته در صحن شورای شهر مورد بررسی قرار گرفت و به تصویب رسید. در قالب این طرح ۴۵ گره ترافیکی در ۱۰ بزرگراه تهران از طریق اصلاحات هندسی از سوی شهرداری برطرف خواهد شد.

اصلاحات هندسی نه تنها راهکار کلیدی پیشنهادی از سوی پلیس راهور، بلکه یکی از چهار وعده ترافیکی شهردار شانزدهم پایتخت، محمدعلی نجفی نیز بود. شهردار مستعفی تهران در نخستین نشست خبری خود در آغاز فعالیت در راس مدیریت شهری، از چهار برنامه در حوزه مدیریت ترافیک تهران یاد کرد. این برنامه‌ها شامل اخذ عوارض و افزایش هزینه استفاده از خودرو شخصی، تقویت حمل و نقل عمومی، هوشمندسازی شهر و ارتقای خدمات دولت الکترونیک برای حذف سفرهای زائد و در نهایت اصلاحات هندسی و رفع نواقص شبکه معابر موجود بود. با وجود اینکه معضل اصلی تهران به اذعان تمام مدیران شهری و شهروندان، وضعیت ترافیک است، طرح مذکور از اواخر سال گذشته بارها در دستور کار شورای شهر، اما در بندهای آخر دستورجلسه، قرار گرفت و در نتیجه طی جلسات پیاپی، وقت جلسه به بررسی آن نمی‌رسید. در ماه‌های اخیر هم مدیریت شهری به جای اینکه به طرح مذکور رسیدگی کند و به دنبال انجام اصلاحات هندسی در بزرگراه‌ها باشد، عمده تمرکز خود را صرف نسخه جدید طرح ترافیک کرد که صرفا در ۵ درصد از مساحت تهران اجرا می‌شود؛ این در حالی است که طرح رفع گره‌های ترافیکی برای کل شبکه اصلی معابر سواره تهران سودمند است.

روز گذشته این طرح سرانجام پس از چند ماه معطلی در صحن شورای شهر بررسی شد. اما با وجود مخالفانی در میان اعضا و همین‌طور مخالفت محسن پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران که تصویب آن را ضروری نمی‌دانست، مقرر شد ۳ ماه مهلت برای شهرداری منظور شود تا نسبت به اولویت‌بندی و برآورد مالی گره‌های ترافیکی شناسایی شده از‌سوی پلیس راهنمایی و رانندگی اقدام کند تا شورا نیز در تامین اعتبار برای اجرای پروژه‌های عمرانی مربوطه همراهی کند.

این شکل مدیریت ترافیکی تهران بیانگر حرکت لاک‌پشتی در مسیر ساماندهی دو معضل اصلی ترافیک و آلودگی هوا است، چراکه اولا بررسی طرح چند ماه به تعویق افتاد و دوم اینکه پس از تصویب در جلسه روز گذشته شورا نیز، یک فصل به شهرداری مهلت داده شد تا گره‌ها را اولویت‌بندی کند. به این ترتیب شهرداری اواسط تابستان اولویت‌های اجرایی را اعلام خواهد کرد و فرآیند تامین اعتبار و آغاز عملیات اجرایی عملا به نیمه دوم سال یعنی بدترین زمان ممکن برای اجرای این پروژه‌ها می‌انجامد. در نیمه دوم سال از یکسو ترافیک ناشی از شروع سال تحصیلی جدید مسدود کردن موقت مقاطعی از معابر را دشوار و بعضا ناممکن می‌کند و از سوی دیگر به دلیل ناپایداری جوی، زمان مناسبی برای اجرای پروژه‌های عمرانی نیست و می‌تواند به طولانی شدن زمان اجرا بینجامد.

پشت صحنه مخالفت با اصلاحات هندسی

مخالفت با اجرای طرحی تا این اندازه مهم و اثرگذار که از وعده‌های نجفی بوده و نظر پلیس نیز درباره آن مساعد است، پشت صحنه‌هایی دارد. روز گذشته پورسیدآقایی در صحن شورای شهر بدون اینکه با مفاد این طرح مخالفت کند، تلویحا به دنبال خارج کردن آن از دستور بود، چراکه تاکید داشت تصویب آن ضرورتی ندارد. پورسید آقایی ابراز عقیده کرد با توجه به اینکه اصل ماموریت شناسایی و رفع گره‌های ترافیکی در برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران آمده است، الزامی به تصویب طرح دوباره نیست و این ماموریت اکنون در شهرداری دنبال می‌شود. وی حتی از ارجاع ۳۳ مورد از گره‌های ترافیکی به مناطق شهرداری خبر داد.

در عین حال اگرچه در ماده ۹ برنامه پنج ساله، شهرداری تهران موظف شده به منظور ارتقای ایمنی معابر و کاهش حوادث و سوانح ترافیکی و همچنین بهبود و ارتقای ایمنی شبکه معابر و تسهیلات مرتبط اقداماتی همچون شناسایی، اولویت بندی، بازدیدهای دوره‌ای و رفع نقاط حادثه خیز شبکه معابر را در دستور کار قرار دهد؛ اما مصوبه جزئی شورا در این خصوص می‌تواند به منزله ضمانت اجرای این بند از برنامه باشد. به نظر می‌رسد علت مخالفت با این طرح، بروز نوعی سوء تفاهم میان برخی از مدیران ترافیکی شهر است. برخی تصور می‌کنند، هزینه‌کرد بودجه برای اصلاحات هندسی به منزله گستردن فرش قرمز برای خودروهای شخصی است و از این جهت موضوع را دارای اولویت نمی‌پندارند. این در حالی است که پلیس و شورای شهر معتقدند «اصلاحات هندسی» به «تحریک ترافیک» نمی‌انجامد، بلکه با رفع گره‌های کور ترافیکی، قدری به روان‌سازی ترافیک موجود کمک می‌کند. در قالب این اصلاحات قرار نیست بزرگراهی ساخته شود یا به سطح معبر سواره‌رو به میزان قابل توجهی افزوده شود، بلکه صرفا تغییراتی در شکل هندسی ۱۰ بزرگراه رخ می‌دهد که به اعتقاد کارشناسان ترافیکی پلیس، لازم است. بنابراین نباید این طرح را به میدان دادن بیشتر به خودروهای شخصی تعبیر کرد.

چیزی که این سوء تفاهم را تشدید می‌کند، تصور غلطی است که برخی از مدیران ترافیکی تهران درباره نحوه هدایت سفرهای درون‌شهری از خودروی شخصی به مدهای حمل و نقل عمومی دارند. در روزهای اخیر طی اظهارنظر برخی از مدیران ترافیکی این طور مشخص شد که آنها تصور می‌کنند می‌توان شهروندان را مجبور به پیاده شدن از خودروی شخصی و استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی کرد. این در حالی است که شهرداران موفق دنیا کسانی بوده‌اند که توانستند مسافران درون‌شهری را به جای «اجبار»، به استفاده از حمل و نقل عمومی «تشویق» کنند. البته ابزارهایی همچون اخذ عوارض تردد نیز به منظور افزایش هزینه استفاده از خودروی شخصی در دنیا استفاده می‌شود، اما همزمان با آن توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی کم‌هزینه و سریع نیز به جذابیت بیشتر جایگزینی حمل و نقل عمومی به جای خودروی شخصی کمک می‌کند. بنابراین سوء تفاهم برخی از مدیران ترافیکی می‌تواند به ناکامی آنها در حل معادله ترافیک تهران منجر شود.

یکی دیگر از مواردی که به ناکارآمدی برخی از تصمیمات ترافیکی می‌انجامد، چندگانگی مدیریت ترافیکی است، کمااینکه طرح پیشنهادی پلیس چند ماه در مجموعه مدیریت شهری در حالت تعلیق باقی ماند. از طرفی در داخل مدیریت شهری نیز این چندگانگی مشهود است، به نحوی که دو معاونت فنی و عمرانی و حمل و نقل و ترافیک شهرداری بعضا اثر مثبت عملکرد یکدیگر را خنثی می‌کنند. روز گذشته در صحن شورای شهر به یکی از این موارد نیز اشاره شد. در حالی که معاون ترافیک شهردار اعلام کرد ساخت تونل آرش اسفندیار در اولویت شهرداری نیست، محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر انتقاد کرد که چطور پیشرفت فیزیکی پروژه عمرانی فاقد اولویت در چند ماه گذشته از ۶۰ به ۸۰ درصد رسیده است. این ناهماهنگی در گذشته نیز وجود داشت، طوری که معاونت فنی و عمرانی با جدیت مشغول توسعه شبکه بزرگراهی که مصرف‌کننده اصلی آن خودروهای شخصی هستند بود، اما بودجه کافی برای متروسازی در اختیار معاونت ترافیک قرار نمی‌گرفت. از این رو رفع چندگانگی مدیریتی باید در اولویت قرار گیرد.

همه ۴۵ گره‌ ترافیکی در امتداد یا اطراف ۱۰‌بزرگراه اصلی تهران شکل گرفته‌اند. این بزرگراه‌ها شامل امام علی(ع)،‌ هاشمی رفسنجانی (نیایش قدیم)، مدرس، همت، صیاد، چمران، صدر، شیخ‌فضل‌الله نوری، یادگار امام و حکیم است. گره‌های شناسایی شده توسط پلیس که باید اولویت‌بندی شود، به این شرح است:

ورودی‌های شمال به جنوب و جنوب به شمال مدرس به همت غرب؛ ورودی توانیز به بزرگراه همت؛ شمال به جنوب صیاد و دور برگردان قبل از بیمارستان گلستان؛ تقاطع غیرهمسطح همت-صیاد شیرازی؛ شمال به جنوب بزرگراه مدرس پل حقانی؛ بزرگراه همت حدفاصل پل شیخ‌بهایی تا پل چمران؛ لوپ شمال مدرس به شرق صدر؛ شمال به جنوب بزرگراه مدرس- ایستگاه اتوبوس خیابان ظفر؛ غرب به شرق بزرگراه صدر لوپ ورودی به خیابان جوزی؛ غرب به شرق بزرگراه صدر ورودی خیابان قلندری؛ غرب به شرق بزرگراه همت رمپ ورودی به خیابان گاندی؛ بزرگراه صدر مسیر غرب به شرق قبل از قیطریه؛ شمال به جنوب مدرس حدفاصل پل حقانی تا پل فجر؛ شمال به جنوب بزرگراه صیاد شیرازی رمپ ورودی به خیابان توحیدی؛ غرب به شرق بزرگراه شهید زین‌الدین حدفاصل پل صیاد تا پل پاسداران؛ بزرگراه چمران ضلع شمالی نمایشگاه؛ بزرگراه چمران پل گیشا؛ جنوب به شمال چمران بعد از پل یادگار؛ شرق به غرب شیخ فضل‌الله زیر پل یادگار؛ بزرگراه همت حد فاصل اشرفی اصفهانی تا یادگار؛ غرب به شرق همت ورودی به پارک جوانمردان؛ شمال به جنوب چمران حدفاصل ملاصدرا تا همت؛ جنوب به شمال یادگار بعد از پل حکیم؛ شرق به غرب نیایش پل اشرفی اصفهانی؛ شمال به جنوب یادگار بعد از خیابان آزادی؛ شرق به غرب یادگار ورودی فرحزاد؛ بزرگراه حکیم حدفاصل اشرفی اصفهانی تا ستاری؛ شرق به غرب حکیم پل اشرفی اصفهانی؛ شرق به غرب حکیم قبل از پل اشرفی اصفهانی؛ جنوب به شمال چمران حدفاصل حکیم تا همت؛ بزرگراه حکیم حدفاصل یادگار تا شیخ فضل‌الله؛ شرق به غرب بزرگراه حکیم ورودی - خروجی برج میلاد؛ غرب به شرق آزادراه کرج -تهران بعد از بلوار شیشه؛ شرق به غرب همت حدفاصل خیابان شاهین تا بلوار جنت‌آباد؛ غرب به شرق همت باغ فیض؛ غرب به شرق نیایش زیر پل فرهنگ؛ شرق به غرب آزادراه کرج پل آزادگان؛ جنوب به شمال یادگار قبل از پل دادمان؛ جنوب به شمال یادگار زیر پل همت؛ شمال به جنوب بزرگراه امام علی رمپ ورودی به رسالت؛ شمال به جنوب بزرگراه امام علی رمپ ورودی به خیابان جانبازان؛ جنوب به شمال بزرگراه امام علی دوربرگردان قبل از خیابان مدنی؛ شمال به جنوب بزرگراه امام علی زیر پل خاوران؛ بزرگراه امام علی ایستگاه مترو فدک؛ شمال به جنوب بزرگراه امام علی لاین کندرو - قبل از پل محلاتی.