خط پایان اتحاد نفتی نزدیک است؟

روزنامه دنیای اقتصاد: آژانس بین‌المللی انرژی از احتمال حذف مازاد نفت موجود در انبارها در ماه جاری خبر داده و اعلام کرده ماموریت اوپک انجام شده است. حال دو مسیر پیش‌روی اوپک قرار دارد. خروج تدریجی از توافق اولین گزینه پیش‌‎روی این سازمان است و نگرانی از افزایش تولید شیل، کسب درآمد بیشتر و بازگشت تحریم‌های ایران می‌تواند محرکی برای انتخاب این مسیر باشد. در مقابل اهدافی چون رسیدن به قیمت‌های بالاتر و ایجاد توافقی پایدار با روسیه ممکن است آنها را به تداوم توافق نفتی ترغیب کند.

آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش ماهانه خود از «انجام ماموریت اوپک» خبر داد. اوپک و متحدانش از زمان اجرای توافق برای کاهش تولید، هدف از این توافق را رسیدن سطح موجودی انبارهای نفتی به سطح متوسط ۵ساله اعلام کرده بودند. در حال حاضر آمار و اطلاعات به‌دست آمده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که سطح موجودی انبارهای نفتی اعضای سازمان کشورهای همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) در ماه گذشته میلادی یا نهایتا این ماه به متوسط ۵ساله خود رسیده است، حال در چنین شرایطی این سوال مطرح است که گام بعدی اوپک چه خواهد بود؟ در شرایطی که مازاد نفت موجود در بازارهای جهانی تماما محو شده و سطح کنونی قیمت‌ها محرک خوبی برای تشدید تولید نفت آمریکاست، آیا اوپک به تمدید توافق نفتی تن داده و همچنان سطح تولیدات خود را محدود می‌کند؟ یا اینکه قیمت‌های کنونی و نگرانی از بازگشت مازاد عرضه در سطوح بالای قیمت نفت خود محرکی برای خروج از توافق نفتی خواهد شد؟

تکمیل ماموریت اوپک

از زمانی که در دسامبر ۲۰۱۶ اوپک و متحدانش پای توافقنامه برای کاهش تولید را امضا کردند «کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی» به‌عنوان مهم‌ترین‌ نشانه از متعادل شدن بازار نفت مطرح شد. در متن توافق‌نامه اوپک که ۲۸ سپتامبر در الجزایر به امضا رسید و موافقت‌نامه اولیه برای توافق نفتی محسوب می‌شود، قید شده است: «در دو سال گذشته کشورهای صادرکننده نفت و شرکت‌های نفتی با کاهش شدید درآمدها مواجه شده‌اند و این شرایط بر وضعیت مالی آنها فشار آورده و مانع از رشد اقتصادی آنها شده است. از این‌رو صنعت نفت با اخراج گسترده کارکنان و کاهش شدید سرمایه‌گذاری مواجه شده است و این شرایط می‌تواند نه‌تنها برای کشورهای صادرکننده نفت بلکه آینده کشورهای مصرف‌کننده را نیز تهدید کند.» آنها همچنین در بیانیه پایانی ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶، یعنی نشستی که به توافق نهایی منجر شد، تاکید کردند: «موجودی انبارهای نفتی کشورهای عضو و غیرعضو OECD بسیار بیش از سطح متوسط ۵ساله خود قرار دارند و باید به سطح نرمال بازگردند.»

از آنجایی که آمار دقیق و شفافی درخصوص سطح موجود انبارهای کشورهای خارج از OECD وجود ندارد، از این‌رو رصد سطح موجودی نفت در انبارهای نفتی کشورهای OECD از زمان اجرای توافق نفتی به دقت از سوی سازمان‌های مختلف انجام شد. آمار آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در دسامبر سال ۲۰۱۶ سطح موجودی این ذخایر ۲۸۶ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله این ذخایر بوده است. اما این سازمان در آخرین گزارش خود که هفته گذشته منتشر شد، اعلام کرد که سطح موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD در ماه فوریه(بهمن-اسفند) به حدود ۳۰ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله رسیده است. با توجه به اینکه آمار سطح موجودی انبارها با یک ماه تاخیر منتشر می‌شود، آژانس تاکید کرده بود که ممکن است در گزارش بعدی این سازمان مشخص شود که در ماه مارس(اسفند-فروردین) یا نهایتا در ماه جاری میلادی(آوریل) سطح موجودی انبارهای نفتی به متوسط ۵ساله خود رسیده باشند. در این گزارش تاکید شده که از ماه مه(اردیبهشت‌خرداد) سال گذشته یعنی برای ۱۰ ماه متوالی سطح موجودی انبارهای نفتی کاهش یافته است و افت ۲۴ میلیون بشکه‌ای این ذخایر در ماه فوریه نیز بسیار بیشتر از حالت معمول بوده است، از این‌رو آژانس در ادامه گزارش خود می‌گوید: «ما نمی‌توانیم از طرف کشورهایی که توافقنامه وین را امضا کرده‌اند، بگوییم که «ماموریت انجام شده است» اما اگر پیش‌بینی‌های ما درست از آب دربیاید نتیجه همان خواهد بود.»

علاوه بر آژانس، داده‌های اوپک نیز نشان می‌دهد که سطح موجودی انبارهای نفتی به‌خوبی کاهش یافته و در حال حاضر احتمالا در سطح متوسط ۵ساله خود است. بر اساس گزارش اوپک که هفته گذشته منتشر شد، در ماه فوریه بیش از ۱۷ میلیون بشکه از سطح انبارهای نفتی دنیا کاهش یافته و در این ماه تنها ۴۳ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله حجم نفت موجود در این ذخایر بوده است. علاوه بر این در گزارش اوپک با محاسبه نفت موجود در این انبارها برحسب تعداد روزهای مورد‌نیاز، گفته شده است: «نفت موجود در انبارهای کشورهای OECD پاسخگوی ۶/ ۶۰ روز نفت مورد نیاز این کشورها است. این مقدار ۶/ ۰ روز کمتر از متوسط ۵ساله این ذخایر است.»

سناریوهای پیش‌روی اوپک

آن‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده است، در صورتی که پارامترهای بازار تغییر محسوسی نداشته باشد، افت موجودی انبارهای نفتی در ماه‌های باقی‌مانده از سال ادامه خواهد یافت. بر اساس این گزارش، در صورتی که سطح تولید اوپک ثابت باقی بماند و پیش‌بینی این سازمان درخصوص رشد عرضه غیراوپکی‌ها (افزایش ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز) و رشد تقاضا برای نفت(کاهش ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز) تغییر چندانی نداشته باشد، در فاصله سه‌ماهه دوم و سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۱۸ موجودی انبارهای نفتی روزانه ۶۰۰ هزار بشکه کاهش خواهد یافت. این یعنی در ۹ ماه پایانی سال جاری میلادی حدود ۱۶۵ میلیون بشکه دیگر از سطح موجودی انبارهای نفتی کاسته خواهد شد.

از این‌رو به‌نظر می‌رسد به شکل منطقی شرایط کاملا برای خروج اوپک از توافق نفتی فراهم است و زمان این رسیده که کشورهای عضو این سازمان به آرامی برای خروج اقدام کنند. پیش از این نیز یعنی در آخرین نشست اوپک و کشورهای غیر‌عضو که در دسامبر سال ۲۰۱۷ انجام شد، با تاکید بر بازبینی توافق در نشست ماه ژوئن توافق تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید شد. یعنی گزینه خروج از توافق در ماه ژوئن روی میز قرار گرفت. در این میان محرک‌هایی وجود دارد که می‌تواند مشوقی برای خروج از توافق نفتی باشد. از جمله اینکه در حال حاضر قیمت نفت به حدود ۷۰ دلار بر بشکه رسیده است که بیشترین مقدار از دسامبر سال ۲۰۱۴ محسوب می‌شود. از طرفی پیش‌بینی می‌شود تحت افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک، نفت سطوح قیمتی بیشتری را تجربه کند.

به‌طور مثال آنطور که در گزارش «دنیای‌اقتصاد» با عنوان «نفت ۱۰۰ دلاری در راه است؟» مطرح شده، آنیش کاپادیا، بنیانگذار و مدیرعامل Akap Energy عقیده دارد «با افزایش تنش‌ها در خاورمیانه، نفت در ماه‌های آینده به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه نیز خواهد رسید.» همچنین کارشناسان بانک سرمایه‌گذاری جی‌پی‌ مورگان بر این باورند که حملات اخیر آمریکا به سوریه دور جدید از مناقشات در خاورمیانه را به دنبال خواهد داشت و احتمال بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را افزایش داده است. از این‌رو ممکن است نفت برنت به سطح ۸۰ دلار بر بشکه نیز برسد. آنطور که روند تاریخی توافق‌های اوپک نشان داده، هر زمان که قیمت نفت در سطوح بالایی قرار می‌گیرد، اعضای این سازمان برای خروج از توافق بیشتر وسوسه می‌شوند. چراکه با افزایش تولید می‌توانند به درآمدهای بسیار بیشتری دست یابند.

از سوی دیگر درصورتی که مواضع اخیر آمریکا علیه ایران به خروج این کشور از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه کشورمان منجر شود، پایان دادن به توافق ساده‌تر می‌شود. چراکه پیش‌بینی می‌شود در صورت بازگشت تحریم‌های نفتی، میزان عرضه نفت ایران حدود ۳۵۰ هزار بشکه کاهش یابد. کارشناسان دانشگاه کلمبیا در بررسی که روی این موضوع انجام داده‌اند، کاهش ۶۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران را نیز ممکن دانسته‌اند. همچنین جولیان لی، تحلیلگر و استراتژیست نفتی بلومبرگ، بر این باور است که اگر خروج از برجام به کاهش چشم‌گیر درآمدهای نفتی ایران منجر نشود، آمریکا به چنین کاری دست نمی‌زند. بنابراین ترامپ درصورت خروج از برجام از هر اهرمی برای کاهش صادرات نفت ایران استفاده خواهد کرد و ممکن است میزان کاهش عرضه نفت کشورمان بسیار بیشتر از مقادیر یادشده باشد. از این رو درصورتی که خروج آمریکا از برجام به کاهش شدید عرضه نفت ایران منجر شود، اعضای اوپک دلیلی برای حفظ محدودیت بر تولیدات خود ندارند. باید توجه داشت که افت تولید نفت در ونزوئلا نیز از این تصمیم حمایت می‌کند. اما افزایش تولید نفت آمریکا دیگر اهرمی است که می‌تواند اوپک را به خروج از توافق تشویق کند. اقتصاددانان بر این باورند که بزرگترین درمان برای قیمت‌های بالای هر کالایی، قیمت‌های بالای آن کالاست. اولین واکنش به افزایش قیمت نفت نیز افزایش عرضه نفت از سوی کشورهای غیرعضو از جمله آمریکا خواهد بود. بر اساس آمار رسمی وزارت انرژی آمریکا، تولید نفت این کشور در حال حاضر به بیش از ۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به زمان انعقاد توافق نفتی حدود ۸/ ۱ میلیون بشکه بیشتر است.

متوسط تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۷ حدود ۳/ ۹ میلیون بشکه در روز بوده و اداره اطلاعات انرژی آمریکا انتظار دارد که امسال با رشد ۴/ ۱ میلیون بشکه‌ای به ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز برسد. از سویی گفته می‌شود که اگر نفت کانال ۷۰ دلار را حفظ کند یا به سطوح بیشتری دست یابد، رشد تولید نفت آمریکا بسیار بیشتر از این مقدار خواهد بود. همچنین قیمت‌های بالا می‌تواند تقاضا برای نفت را کاهش دهد. تمام این عوامل نشان می‌دهد که قیمت بالای نفت چندان برای اوپک مساعد نیست و برخی اعضای اوپک بارها اعلام کرده‌اند که نمی‌خواهند با افزایش قیمت‌ها زمینه را برای رشد تولید شیل فراهم کنند. به‌طور مثال وزیر نفت کشورمان، بیژن زنگنه نفت ۶۰ دلاری را مناسب دانسته و بر این باور است که قیمت‌های بالا موجب بازگشت تولیدکنندگان شیل می‌شود یا گفته‌های وزیر نفت نیجریه، ایمانوئل ایب کیچیو در نشست سالانه سراویک که برای حضور تولیدکنندگان شیل در توافق نفتی تلاش می‌کرد، نشان از نگرانی اعضای اوپک از رشد تولیدات شیل و خنثی کردن تلاش آنها برای متعادل کردن بازار نفت دارد. ادامه توافق نفتی دیگر مسیری است که پیش‌روی اوپک قرار دارد. به نظر می‌رسد عربستان در تلاش است چنین مسیری را پیش‌روی اوپک قرار دهد. این کشور به دلیل مشکلات داخلی و هزینه‌های بسیاری که برای همراه کردن دیگر کشورها در مسائل سیاسی بر عهده دارد، به قیمت‌های بالاتر نفت نیاز دارد. از سویی تلاش برای فروش سهام شرکت دولتی نفت این کشور، آرامکو در قیمت‌های مناسب‌تر دیگر انگیزه عربستان برای افزایش بیشتر قیمت‎ها است. اخیرا نیز برخی از منابع از هدف‌گذاری نفت ۸۰ دلاری توسط سران سعودی خبر داده بودند. از این رو این کشور در تلاش است که با همراه کردن روسیه برای توافق نفتی طولانی‌مدت اتحاد ایجاد کند. علاوه بر دنبال کردن اهداف اقتصادی برای اخذ چنین تصمیمی، نزدیک کردن روابط با روسیه دیگر هدفی است که عربستان در خلال توافق طولانی مدت دنبال می‌کند. در این میان محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک نیز به تازگی اعلام کرده که با وجود پایان مازاد عرضه در بازار نفت در ماه سپتامبر، اعضای اوپک به دنبال تمدید توافق در سال ۲۰۱۹ هستند. از این رو به نظر می‌رسد با وجود موانع موجود، اوپک تصمیم به تمدید توافق نفتی دارد. هرچند وزیر نفت روسیه نیز از طرح توافق بلندمدت حمایت کرده و بارکیندو نیز از تداوم نقش پیشرو این کشور در توافق نفتی خبر داده است، با این حال باید دید که با افت بیشتر ذخایر انبارهای نفتی و افزایش قیمت‌ها آیا روسیه و دیگر اعضای اوپک حاضر به ادامه همکاری با عربستان در توافق نفتی خواهند شد؟