آينده بحث «رجل سیاسی» چه می شود؟

روزنامه قانون نوشت: واپسين لحظات سال ۹۶ شاهد اعلام ۱۱ شرط از جانب شوراي نگهبان براي رجل سياسي بود. عباسعلی کدخدایی اين موضوع را در نشست خبری خود با خبرنگاران اعلام كرد.

وي از مشخص شدن تعریف، معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری در دو ماده و سه تبصره خبر داد و گفت: در اجرای جزء ۵ بند ۱۰ سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری که تعریف و اعلام معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری را بر عهده شورای نگهبان قرار داده است و با عنایت به بند ۹ اصل ۱۱۰ و اصل ۱۱۵ قانون اساسی، تعاریف، معیارها و شرایط مذکور در روز چهارشنبه ۲۰اسفند در جلسه شورای نگهبان به تصویب رسید. وی در تشریح ماده يك رجل سیاسی - مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری اظهار داشت: کاندیداهای ریاست جمهوری از نظر تعریف رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن باید این شرایط را داشته باشند؛ رجل مذهبی، رجالی هستند که آگاهی لازم به دین اسلام و مذهب تشیع داشته و تدین و تقیدشان به انجام شعائر و مناسک دینی در زندگی فردی و اجتماعی از برجستگی ویژه‌ای برخوردار باشد، به گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیات شناخته شده و مشهور باشند. کدخدایی ادامه داد: دوم؛ رجل سیاسی، رجالی هستند که قدرت تحلیل و درک آن‌ها از مسائل و پدیده‌های سیاسی به جهت آگاهی عمیق‌شان از مسائل سیاسی اجتماعی اعم از داخلی و بین المللی و حضورشان در صحنه‌های سیاسی به نحوی باشد که همواره مصالح نظام اسلامی و معیارهای اصیل انقلابی در عملکرد آن‌ها لحاظ شده باشد، به گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیت شناخته شده و مشهور باشند. وی در پاسخ به سوال خبرنگاری در رابطه با مشخص شدن بحث جنسیت در تعریف رجل سیاسی - مذهبی، اظهار داشت: هنوز در این باره به جمع بندی نهایی نرسیده‌ایم. حال اين شرايط از جانب فعالان سياسي و مردم با انتقادهاي فراواني روبه‌رو شده است.

مناقشه تفسير

نمايندگان مجلس از پيش‌روهاي انتقاد به اين شروط هستند. در همين راستا ابوالفضل ابوترابی، عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس اعتقاد دارد تعیین مصادیق رجل سیاسی فقط از وظایف خاص شورای نگهبان است اما متاسفانه تعریف کنونی در عمل مورد مناقشه قرار می‌گیرد زیرا قابل تفسیر است. ابوالفضل ابوترابی، در خصوص ارزیابی شروط مشخص شده از سوی شورای نگهبان برای رجل سیاسی، گفت: باید اذعان کرد که تعیین مصادیق رجل سیاسی فقط از وظایف خاص شورای نگهبان است و رهبر انقلاب نیز به لحاظ قانون اساس به این شورا ارجاع دادند.

نماینده مردم نجف آباد در مجلس شورای اسلامی همچنین اظهار کرد: در تعیین رجل سیاسی باید تعریف روشن باشد و قابل رصد، اندازه گیری و دارای شاخص مشخص باشد و به نوعی تعریف نیاز به تفسیر و ابهام نباشد زیرا سبب تشدد آرا می شود.

وی ادامه داد: متاسفانه تعریفی که شورای نگهبان از رجل سیاسی بیان کرده در عمل مجدد مورد مناقشه قرار می گیرد زیرا گویا و قابل اندازه گیری نیست بنابراين قابل تفسیر است. این نماینده مردم در مجلس دهم ضمن ارائه پیشنهاد در خصوص تعریف رجل سیاسی، افزود: به نظر می رسد باید عنوان شود کسی که می‌خواهد به عنوان رجل سیاسی تلقی شود حداقل ۱۰ سال به عنوان مقام کشوری تلقی شود که این مهم در قانون تعریف شده است. ابوترابی با اشاره به اینکه همچنین فرد باید نمایندگی کتبی رسمی از احزاب ثبت شده در دست داشته باشد، گفت: به نوعی چنین معیارهایی قابل اندازه گیری و شفاف است.

خدشه به انسجام‌ملي ممنوع

چندي پيش مشعود پزشكيان، نایب ريیس مجلس شورای اسلامی معتقد است مصادیق تعیین شده از سوی شورای نگهبان برای رجل سیاسی نباید به گونه‌ای باشد که جامعه متضرر شود. پزشکیان ، درباره تعیین مصادیق رجل سیاسی از سوی شورای نگهبان گفته بود: این شورا محل سیاست‌گذاری برای رجل سیاسی است و آن‌ها تعیین کننده هستند. نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی بر همین اساس تصریح کرد: در نهایت اگر نقدی باشد مسئولیت آن با خود شورای نگهبان است چرا که افرادی که تایید صلاحیت می‌شوند با شاخص‌های شورای نگهبان تایید شده‌اند که البته شاید این شاخص ها را جامعه قبول نداشته باشد. وی افزود: شاخصه های رجل سیاسی نباید انسجام و وحدت ملی را خدشه دار کند تا در نهایت کتک آن را جامعه بخورد بلکه باید به گونه ای باشد که در نهایت جامعه نیز از مزایای آن بهره مند شود، از این رو تصمیمی که شورای نگهبان گرفته و شاخص‌ها بسیار مهم است.

نایب ريیس مجلس شورای اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: اختیار تعیین مصادیق رجل سیاسی تماما با شورای نگهبان بوده و مجلس نمی‌تواند در این موضوع دخالت کند.

انتقاد از تبعيض

از طرفي ديگر پروانه سلحشوری، رييس فراکسیون زنان مجلس با انتقاد از اقدام شوراي نگهبان اعلام كرده بود حضور زنان در عرصه کاندیداتوری ریاست جمهوری باعث همگرایی جامعه و مشارکت در انتخابات می‌شود. سلحشوری ، با اشاره به فراخوانی که شورای نگهبان در گذشته برای تفسیر مفهوم رجل سیاسی داده بود، گفت: متاسفانه در آن زمان هم بیان کردند که زنان جزو رجل سیاسی محسوب نمی شوند. نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی بر همین اساس تصریح کرد: بعد از آن شاهد اظهارنظرهای مختلفی در خصوص مصادیق جنسیتی رجل سیاسی بودیم که تا این اواخر نیز هنوز شورای نگهبان به نظر واحدی نرسیده بود. وی در ادامه با بیان اینکه شايد از این نظر شورای نگهبان در خصوص رجل سیاسی انتقاد می کنیم، گفت: متاسفانه حتی در بسیاری از کشورهایی که مدعی دموکراسی هستند نیز ما شاهد این موضوع هستیم که به زنان اجازه حضور به عنوان یک ريیس جمهور داده نمی شود .

سلحشوری ادامه داد: اگر به زنان این فرصت داده شود که در عرصه کاندیداتوری ریاست جمهوری به عنوان رجل سیاسی حضور یابند به زودی این نگاه مردسالارانه از جامعه برداشته می شود، بنابراين ما انتظار نداریم در صورت کاندیداتوری یک خانم به عنوان ريیس جمهور بتواند حائز رای ملت شود. ريیس فراکسیون زنان مجلس در ادامه با بیان اینکه حضور زنان در هر عرصه ای باعث ایجاد همگرایی در جامعه و مشارکت بیشتر مردم در انتخابات می شود، خاطرنشان کرد: همه نمایندگان زن که در مجلس شورای اسلامی حضور دارند یا زنانی که در کابینه هستند، رجل سیاسی محسوب می‌شوند بنابراين نباید این حق را از آن‌ها سلب کرد.

شروط ابهام‌زا

در همان روزهاي ابتدايي اعلام شروط شوراي نگهبان، آیت ا... محسن غرویان، درباره تعیین معیار‌ها برای تشخیص رجل سیاسی‌ و مذهبی نامزدهای ریاست جمهوری، گفته‌بود: بیانات آقای کدخدایی را مطالعه کردم اما مفاهیمی در این شرایط آمده که این مفاهیم لغزنده است. براي مثال گفته شده که رجال سیاسی باید دارای بینش سیاسی و دارای فکر و اندیشه حفظ نظام باشند که این‌ها مفاهیمی کلی است. وی با بیان اینکه سلیقه افراد برای تعیین مصداق‌ها در این مفاهیم کلی تعیین کننده است، خاطرنشان کرد: بعضی از این مفاهیم هنگامی که به تعیین مصداق برسد سلیقه‌ای می‌شود؛ زيرا گروه‌های مختلف سیاسی اعم از اصولگرایان، اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان همگی مدعی‌ هستند که ما بینش سیاسی داریم و حفظ نظام را اوجب واجبات می‌دانیم و نظام و قانون اساسی را قبول داریم و همه مدعی هستند که این شرایط را دارند اما سرانجام اعضای شورای نگهبان تعیین مصداق می‌کند.

این عضو جامعه مدرسین كه با ايلنا گفت‌وگو كرده بود با بیان اینکه نظر اعضای شورای نگهبان ملاک خواهد بود، گفت: خود آقای کدخدایی هم در پایان مصاحبه اشاره کرد که تصمیم نهایی را اعضای شورای نگهبان می‌گیرند، بنابراين اعضای شورای نگهبان باید در چارچوب قانون، نماینده‌هایی از جناح‌های مختلف باشند که با تصمیم‌گیری‌ نهایی و تعیین مصداق‌ها بتوانند عادلانه عمل کنند. این استاد حوزه علمیه، در پاسخ به سوالی درباره شرایط رجل سیاسی و مذهبی که باید در بین مردم به شرایط تعیین شده از سوی شورای نگهبان مشهور و شناخته شده باشند، اظهار کرد: ابهامات زیادی در این شرایط رجل سیاسی وجود دارد و سوالی مطرح می‌شود که «آیا هر چه مردم تعیین می‌کنند ملاک است؟» و دیگر اینکه مردم اکثریت و اقلیت دارند و بي‌شك مراد از مردم، رای اکثریت است و اکثریت منطقه یا استان یا کشور هم خود ابهام آفرین است. غرویان همچنین به وجود ابهام در تعیین شرایط رجل مذهبی اشاره کرد و افزود: ما از یک طلبه مبتدی تا مرجع تقلید که ثقةالاسلام، حجت‌الاسلام، حجت‌الاسلام والمسلمین، آیت‌ا... و آیت‌ا... العظمی را شامل می‌شود، می‌توانیم بگوییم رجل مذهبی؛ در حالی‌که سطح این معلومات باید مشخص شود چراکه به نظر من در این شرایط ابهام وجود دارد.

این عضو جامعه مدرسین در پاسخ به سوالی درباره عدم تعیین جنسیت کاندیداهای ریاست جمهوری، با بیان اینکه این موضوع هم از موارد مبهم است، گفت: در روایات ما از کلمه رجل استفاده شده که معنای آن اشاره به شخص دارد که می‌تواند زن یا مرد باشد و رجل به معنای شخص است و به معنای مذکر نیست.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از معانی رجل در لغت، اشاره به انسان مذکر و مرد دارد، به اعتقاد صاحب‌نظران مبنی بر معنای شخص از لغت رجل اشاره کرد و گفت: در اینجا رجال سیاسی باید مشخص باشد که آیا این رجال جمع رجل به معنای شخصیت سیاسی است یا خیر؟ این استاد حوزه علمیه گفت: منظور از رجل سیاسی این است که باید شخصیت سیاسی داشته باشند. هم‌اکنون ما در میان نمایندگان مجلس خانم‌هایی را داریم که به آن‌ها رجل سیاسی به معنای شخصیت سیاسی اتلاق می‌شود. غرویان در بیان ارزیابی خود از شرایط بینش سیاسی که شورای نگهبان آن را تعیین کرده است، به ردصلاحیت آیت‌ا... سیدمحمد غروی، کاندیدای مجلس خبرگان در آخرین انتخابات این مجلس، اشاره کرد و گفت: به او گفته‌اند که شما بینش سیاسی ندارید. اما ایشان از اعضای جامعه مدرسین و عضو شورای عالی حوزه‌ علمیه قم هستند و بسیاری از اعضای جامعه مدرسین از ایشان مصاحبه سیاسی دارند و ایشان در مسائل سیاسی صاحبنظر‌ند بنابراين برای ایشان و بسياري از افراد دیگر این سوال پیش آمد که «بینش سیاسی چیست؟» که فردی در این سطح آن بینش را ندارد اما دیگران که تایید صلاحیت شده‌اند بینش سیاسی دارند. این‌ها سوالات مهمی است و ابهامات زیادی دارد. این عضو جامعه مدرسین در پاسخ به سوالی درمورد تبصره سه این قانون که به شورای نگهبان اجازه تحقیقات مستقل فارغ از استعلام از مراجع ذی‌صلاح را داده است، اظهار کرد: این یک سوال است، که مراجع ذی‌صلاح مانند وزارت اطلاعات، دادگستری و قوه قضايیه نظر می‌دهند و مراکز مختلف ذیربط سوابق افراد را اعلام می‌کنند و دوباره شورای نگهبان هم می‌گوید ما خودمان هم نظر می‌دهیم که این هم مبهم است. غرویان در پایان گفت: این موضوع هنوز باید کار شود. مطالب باید واضح‌تر و شفاف‌تر بیان شود و آن شفافیت لازم مورد نظر مقام معظم رهبری و مردم هنوز به نظر من برآورده نشده است.

خشت‌كج بنا نگذاريد

سال‌ها ملت منتظر بودند تا شروطي مشخص و مبين براي تعريف رجال سياسي در كشور بيان شود ولي اين روشي كه شوراي نگهبان در پيش گرفته‌ نه تنها مشكلي حل نكرده‌ بلكه حواشي و ابهامات فراواني را نيز به وجود آورده‌‌است.

روشي كه مي‌تواند تفاسير به راي افراد خاص را براي تعيين اين مصاديق به ميدان رقابت بياورد و خدايي‌ناكرده اين ماجرا در انتخاب افراد تاثيربگذارد. بي‌شك اگر ابهام يا شكي در اين شروط وجود دارد مسئولان مربوط بايد آن را رفع كنند زيرا هزينه‌هاي براي تدوين اين شروط شده‌است و نبايد در آينده‌اي نزديك دوباره زير تيغ بازنگري برود براي همين از روز اول بايد اين ديوار صاف بنا شود.