اقتصاد ایران با خروج ترامپ از برجام فلج می‌شود؟

فرارو: اگر برجام لغو شود تحریم‌های یکجانبه آمریکا، به دلیل عدم همراهی سایر قدرت‌ها، تاثیر محدودی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت.

در پی تهدیدات ترامپ برای لغو برجام، ناظران به پیامد‌های فروپاشی برجام پرداختند. الینور بیور، طی یادداشتی در وبگاه البوابه، به پیامد‌های لغو برجام پرداخت و نوشت: آینده توافق هسته‌ای ایران، به طور فزاینده آسیب‌پذیر به نظر می‌رسد. علیرغم وعده‌های ترامپ برای پایان دادن به آن، برجام به سختی از سال اول ریاست جمهوری ترامپ جان سالم به در برد. در واقع ترامپ در ژانویه به شرط اصلاح توافق هسته‌ای، تعلیق تحریم‌های ایران را مطابق با برجام تعلیق کرد.

اکنون مخالفان توافق هم مستقیما شروط ترامپ را هدف گرفته و اصرار می‌کنند که یا این شروط کاملا محقق شوند یا اینکه توافق لغو شود.

بیور با اشاره به «شبه امکان‌ناپذیری» تحقق شروط ترامپ، اعلام کرد مخالفان برجام معتقدند که آن‌ها می‌توانند اقتصاد ایران را فلج کنند.

اروپا به دنبال دسترسی به بازار‌های ایران است

از دیدگاه بیور، اگر چه اعمال تحریم‌های جدید، برای ایران دشواری‌هایی خواهد آورد، اما این ایده که دور جدید تحریم‌ها شانس پایداری نظام را از بین می‌برد، «کاملا غیرمتقاعدکننده» است. اروپا به پایبندی به توافق هسته‌ای ادامه می‌دهد و سایر کشور‌های طرف برجام، تاکنون از عقب‌نشینی از آن امتناع کرده‌اند. برای این کار، آن‌ها از حمایت جامعه بازرگانی اروپایی برخوردارند. جامعه‌ای که دنبال استفاده از بازار‌های ایران است. بانک‌های اروپایی در مقابل ترامپ، در حال پیدا کردن راه‌هایی برای گسترش خطوط اعتباری به ایران هستند.

هند و چین: اقتصاد ایران در حال بهبودی است

امیر حسینی، پژوهشگر اقتصاد سیاسی دانشگاه شهر لندن به البوابه گفت: «وضعیت اقتصادی در ایران از عوامل داخلی و خارجی تاثیر می‌پذیرد. تحریم‌ها، یک فشار خارجی بر اقتصاد ایران بودند. تحریم‌هایی که تا پس از برجام تجارت بین المللی را برای ایران دشوار می‌کند. اما در صورت خروج آمریکا از برجام، عوامل داخلی نسبت به سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ متفاوت هستند. پس از انتخاب روحانی در سال ۲۰۱۳ تحریم‌ها پا برجا ماند، اما تورم از ۳۵ درصد به ۱۵ درصد کاهش یافت.»

فقط اتحادیه اروپا نیست که به بازار ایران چشم دوخته است

حسینی افزود: «مطمئنا، ناکامی در اجرای کامل برجام، نوعی فشار بر دولت روحانی وارد خواهد کرد. نظرم این است که اگر چه دولت ممکن است با فشار‌هایی رو برو شود، اما دولت با دانش عمیق‌تری درباره چگونگی مدیریت کردن فشار مجهز شده است. سایر شرکای تجاری و مسیرها، به آرام کردن این فشار کمک می‌کنند. ایران فعال‌سازی سایر کریدور‌های تجارت، بویژه با هند، را آغاز کرده است. می‌توان با نگاه به توافق‌های سفر اخیر روحانی به هند، تغییرات را ملاحظه کرد.»

در این صورت حتی اگر، تجارت با اروپا فروبپاشد، ایران از تجارت با آسیا سود واقعی خواهد برد. هند چنین شریکی است. چین نیز شریک دیگری است. بلندپروازی‌های چین برای ایران بسیار بزرگ‌تر از آن هستند که توسط تحریم‌های آمریکا متوقف شوند.

ایران در احیای جاده ابریشم تاریخی چین، جایگاه مرکزی دارد

هم‌اکنون، پروژه «جاده واحد کمربند واحد» (جاده ابریشم)، بلندپروازترین پروژه توسعه زیرساختی چین است که به دنبال احیای مسیر‌های تجاری اوراسیایی با شبکه تجاری چین‌محور است. سرمایه‌گذاری زیرساختی برنامه‌ریزی‌شده برای این پروژه، ۹۰۰ میلیارد دلار ارزش دارد و ایران یک بخش ضروری در این طرح است. امتیاز ایران در این بازی، موقعیت آن است. ایران، آسیا را هم به اروپا و هم به خاورمیانه متصل می‌کند. در حالی که مسیر‌های این طرح هنوز احداث نشده‌اند، تصور پیش رفتن این پروژه بدون ایران، بیهوده است.

پروژه «جاده واحد کمربند واحد»، هم مسیر‌های دریایی و هم خطوط راه آهن خواهد داشت. همه کالا‌هایی که از طریق راه آهن از چین به اروپا و روسیه صادر می‌شوند، از خاک ایران عبور خواهند کرد. اتصال راه آهنی ایران از قبل هم ارزش تجاری خود را نشان داده بود. اولین قطاری که از راه آهن پروژه «جاده واحد کمربند واحد»، استفاده کرد، در سال ۲۰۱۶ از استان چجیانگ چین حرکت کرد و ۱۴ روز بعد به ایران رسید. معادل این سفر از طریق دریا، ۴۵ روز طول می‌کشد. هر چه از آن خطوط راه آهن بیشتر استفاده شود، سفر‌هایِ ترانزیتیِ حاملِ کالا‌هایِ چینیِ بیشتری از ایران به مقصد اروپا و روسیه عبور می‌کنند و درآمد ایران به عنوان یک مرکز حمل و نقل را بیشتر خواهند کرد و آن را بیشتر در اقتصاد‌های منطقه‌ای ادغام خواهند کرد. علاوه بر این، چین، ۲۲ میلیارد دلار بر شبکه راه آهن داخلی ایران هزینه می‌کند تا اتصال درونی ایران را بهبود بخشد.

چین قبلا در سال ۲۰۱۶ قول داده بود که ۶۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. در اواخر سال ۲۰۱۷، خطوط اعتباری ۱۰ میلیارد دلاری برای بانک‌های ایرانی باز کرد. چین فقط به جغرافیای ایران نیاز ندارد، بلکه به نفت ایران هم نیاز دارد. اتکای چین به نفت ایران افزایش یافته است.

تحریم‌های یکجانبه آمریکا، اثر اقتصادی محدودی خواهد داشت

اکنون پرسش این است که تحریم‌های آمریکایی چقدر بر طرح‌های چین برای ایران - بخصوص در زمینه نفت خام-، تاثیر می‌گذارد. چین در گذشته در برابر تحریم‌ها مصون نبوده است، به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲، چین مجبور شد تا واردات نفت از ایران را کاهش دهد. با این حال، تحریم‌هایی که بر چین تاثیر گذاشتند، چندجانبه بوده‌اند. یعنی تحریم‌هایی که بوسیله قطعنامه‌ای از شورای امنیت اعمال شده بودند.

حقیقت آن است که تحریم‌های یکجانبه آمریکا، برای تجارت چین با ایران، مایه ناراحتی خواهد بود، اما همانطور که برخی از جمهوریخواهان اقرار کرده‌اند، تاثیر زیادی نخواهند داشت.

دکتر کامیار محدث، استاد اقتصاد دانشگاه کمبریج به البوابه گفت: «کار ما نشان داد که تحریم‌ها عمدتا از طریق تاثیرشان بر درآمد‌های نفتی، به اقتصاد ایران ضربه می‌زنند. همچنین نشان داد که تحریم‌ها فقط اگر درآمد‌های صادرات نفتی کاهش یابد، بر اقتصاد ایران تاثیر می‌گذارند. اما این امر مستلزم این است که تحریم‌ها بُعد چندجانبه داشته باشد. به عبارت دیگر، تحریم‌های یکجانیه آمریکا به تنهایی علیه ایران، تاثیر محدودی بر اقتصاد ایران خواهند داشت.»

البوابه ادامه داد: در حالی که تحریم‌های آمریکا و پایان برجام به اقتصاد ایران، بخصوص در کوتاه مدت، آسیب خواهند زد، اما این کاملا توهم است که گفته شود، تحریم‌های یکجانبه آمریکا قادر خواهند بود اقتصاد ایران را تا جایی فلج کنند که قدرت به دست کسان دیگری بیافتد.

بیور در پایان اعلام کرد: اکنون بازی کردن با برجام یا ترک کردن آن، هیچگونه مزیت استراتژیکی ندارد... . همزمان با اتخاذ اقدام بعدی توسط آمریکا، نباید به ایدئولوژی اجازه داده شود، امنیت را مغلوب کند. رئیس‌جمهوری که به بستن توافق افتخار می‌کند، باید بفهمد که در خروج (از برجام) چیز‌های زیادی برای از دست دادن وجود دارد.