بیشترین دلیل گرایش به «ازدواج موقت» در ایران

روزنامه شهروند نوشت: یافته‌های یک پژوهش که درباره ٢١٦ نفر انجام شده، نشان می‌دهد که ٨٤/٣٦‌درصد پاسخگویان زیر سن ۱۸ سالگی، ازدواج موقت را تجربه کرده‌اند بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با ۶۱‌درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با ۳۱/۱درصد و نیازهای مادی با ۸/۹ درصد، در اولویت دوم تا سوم نیازهای جامعه آماری مردان قرار دارند.

«آخه آدم توی این سن چی می‌فهمه؟! یه روز از مدرسه اومدم خونه، گفتن تو باید با این ازدواج کنی. دیگه هم مدرسه نرفتم. من می‌گم یه ذره پخته‌تر شی. اگه نه، زبون مرد روت درازه. هر چی می‌گه باید گوش کنی تا بچه‌ای.» این توضیحات نوجوان ۲۲ ساله‌ای است که اکنون ساکن مشهد است. او در ۱۲ سالگی به صیغه محرمیت همسر کنونی‌اش در‌آمده و در همین سال‌ها تلاش کرده به جای کودکی‌کردن، دل همسرش را به‌دست آورد. این زن یکی از ۲۱۶ نفری است که «کامیل احمدی» برای پژوهشی مردم‌شناسانه درباره صیغه محرمیت و ازدواج موقت در ایران با او گفت‌و‌گو کرده است؛ تحقیقی جامع که اطلاعات تازه‌ای درباره این موضوع و همچنین تأثیر آن در گسترش ازدواج کودکان در ایران دارد.

این پژوهش با عنوان «خانه‌ای روی آب» عصر دو روز پیش در انجمن حمایت از حقوق کودکان رونمایی شد و در کنار آن، فعالان حوزه کودک از راه‌های مقابله با ازدواج کودکان سخن گفتند و «طیبه سیاوشی»، نماینده مردم تهران در مجلس و عضو فراکسیون زنان هم به تشریح تلاش‌های این فراکسیون برای وضع قوانینی جهت کنترل این موضوع سخن گفت. علاوه‌بر این احمدی اطلاعات تازه‌ای از نتایج این پژوهش را مطرح می‌کند و می‌گوید که بیش از ۶۱‌درصد پاسخگویان پیشینه خانوادگی در زمینه ازدواج موقت نداشتند؛ عدد و آماری که حکایت از گسترش صیغه محرمیت در ایران دارد.

نتایج پژوهشی درباره صیغه محرمیت در تهران مشهد و اصفهان

احمدی مردم‌شناسی است که پیش از این و در پژوهش‌هایی به بررسی «ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» و همچنین «ختنه زنان در ایران» پرداخته است. او در کار جدید خود سراغ صیغه محرمیت که به عقیده او جاده‌صاف‌کن ازدواج موقت است، رفته است. این مردم‌شناس با استفاده از رویکرد کیفی و کمی و بکارگیری روش زمینه‌یابی، این پدیده را به‌طور جامع در سه کلانشهر تهران، مشهد و اصفهان در ‌سال ٩٦- ١٣٩٥مطالعه کرده ‌‌است که نتایج آن اطلاعات تازه‌ای از این موضوع را آشکار می‌کند. او در توضیح روش تحقیق خود می‌گوید: «به‌ دلیل حساسیت فرهنگی و دینی موضوع پژوهش و دشواری دسترسی به نمونه‌ها، از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شد. اشباع نظری پس از انجام ۱۰۰مصاحبه به دست آمد و برای اطمینان بیشتر، مصاحبه‌های بیشتری صورت گرفت. پس از انجام ۲۱۶ نفر مصاحبه، درباره اشباع نظری و جامعیت پژوهش به اقناع رسیدیم. از مجموع ۲۱۶ نفر مطالعه‌شده، ۳۵‌درصد مرد و ۶۵‌درصد زن بودند. همچنین به منظور غنی‌تر کردن مطالعه با کارشناسان مذهبی و فقیهان، کارشناسان حقوقی و وکلا و دفاتر ثبت ازدواج و طلاق هم گفت‌و‌گو کردیم.»

بیشترین دلیل گرایش به ازدواج موقت

یافته‌های این پژوهش که به گفته پژوهشگر آن فارغ از هرگونه پیشداوری انجام گرفته، دلایل مختلفی را برای ازدواج موقت بیان می‌کند؛ عوامل اقتصادی، روانی و جنسی از علت‌های اصلی و زمینه‌ای ازدواج موقت هستند. نتایج این تحقیق که نسخه‌ای از آن در اختیار «شهروند» قرار گرفته، نشان می‌دهد دلایل این ازدواج برای زنان و مردان متفاوت است و بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با ۶۱‌درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با ۳۱/۱درصد و نیازهای مادی با ۸/۹ درصد، در اولویت دوم تا سوم نیازهای جامعه آماری مردان قرار دارند؛ اما مسأله برای زنان متفاوت است و مهمترین عاملی که‌ آنها را به ازدواج موقت وا می‌دارد، نیازهای عاطفی با ۸۱/۳۴‌ درصد است. پس از این عامل نیازهای جنسی و مادی با ۹/۳۳‌درصد از عوامل دوم و سوم تن دادن زنان به ازدواج موقت است.

بیش از ۶۰‌درصد پاسخگویان پیشینه خانوادگی ازدواج موقت ندارند

یکی از پرسش‌های جدی درباره ازدواج موقت و صیغه محرمیت، نوع و سبک زندگی خانواده‌هایی است که تن به چنین ازدواجی می‌دهند و آیا این اتفاق به‌عنوان یک فرهنگ منتقل می‌شود؟ نتایج پژوهش احمدی تا اندازه‌ای به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و نشان می‌دهد که ۶۱/۱۸‌درصد پاسخگویان با پرسش‌های او، پیشینه خانوادگی در زمینه ازدواج موقت نداشتند و تنها در ۳۸/۸۱‌درصد چنین سابقه‌ و پیشینه‌ای وجود داشته است. احمدی درباره این نتایج به «شهروند» می‌گوید: «سابقه ازدواج موقت/صیغه محرمیت در خانواده یکی از عوامل اساسی در تداوم آن است. در برخی خانواده‌ها که لزوما مذهبی نیستند، درصورتی که این رفتار در میان اعضای خانواده مشاهده شده باشد، به‌عنوان هنجاری پذیرفته‌شده در میان سایر اعضای خانواده تکرار می‌شود. براساس نظریه یادگیری اجتماعی، اعضای خانواده از طریق یادگیری و الگوپذیری این نوع رابطه زوجیت، بدون توجه به آثار و پیامدهايی که می‌تواند به دنبال داشته باشد، آن را به‌عنوان راهکاری برای تأمین نیازهای جنسی خود، منطقی و درست تلقی می‌کنند» اما این‌که ‌درصد بالایی از پاسخگویان به این پژوهش، سابقه خانوادگی درباره ازدواج موقت نداشتند، می‌تواند به معنای افزایش این پدیده هم باشد.

ازدواج موقت؛ تسهیل‌ کودک‌- همسری

پژوهش احمدی نتایجی دارد که خود این پژوهشگر آن را پدیده این تحقیق می‌داند: «در این پژوهش عشرت‌طلبی و تسهیل کودک - همسری به‌ عنوان پدیده محوری ازدواج موقت صیغه محرمیت شناسایی شد.» او در توضیح این نتایج می‌گوید: «همان طور که مشخص شد، ازدواج موقت را معمولا مردان متمول، برای زندگی موازی و به دلیل تنوع‌طلبی و کامجویی بیشتر و رفع نیاز جنسی انجام می‌دهند. همچنین در خانواده‌های سنتی و مذهبی، صیغه محرمیت برای دختران و پسران نوجوان و کودکان به منظور تنظیم رفتار جنسی فرزندانشان به ‌عنوان راهکار شرعی و قانونی انتخاب می‌شود.» او می‌گوید كه شرایط سخت قانونی ارتباط دختر و پسر هم یکی دیگر از دلایل ازدواج موقت است: «براساس مشاهدات میدانی و مصاحبه‌ها مشخص شد، برخی از جوانان که گاه حتی استقلال مالی هم ندارند، به منظور رهایی از مشکلات قانونی ارتباط دختر و پسر نامحرم در محیط‌های عمومی جامعه ایران، ساده‌تر‌شدن تهيه مكان و رزرو هتل و... از صیغه استفاده می‌کنند، در حالی ‌که اعتقادی به آن ندارند و الزامات آن مانند نگه‌داشتن عده را رعایت نمی‌کنند.» یافته‌های کمّی این پژوهش نشان می‌دهد که ٨٤/٣٦ درصد (نزدیک به ٣٧ درصد)‌ از پاسخگویان زیر سن ۱۸ سالگی، ازدواج موقت را تجربه کرده‌اند که این آمارها نشان می‌دهد ‌درصد چشمگیری از صیغه‌های محرمیت و ازدواج‌های موقت زیر ۱۸‌سال صورت گرفته و زمینه کودک - همسری را تسهیل کرده است.

علاوه‌بر این، احمدي با اشاره به ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به ۱۳‌سال تمام و پسر قبل از رسیدن به ۱۵‌سال تمام شمسی را منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح می‌داند، توضیح می‌دهد: «علی‌رغم وجود این ماده قانونی در بسیاری از موارد، صیغه محرمیت که همان ازدواج موقت است و تفاوتی در بعد شرعی و قانونی با هم ندارد، حتی زیر سن قانونی جاری می‌شود.»

تبعات ازدواج موقت درباره کودکان

نتایج تحقیق احمدی نشان می‌هد که نزدیک به بیش از ۳۶‌درصد افرادی که اقدام به ازدواج موقت یا صیغه محرمیت می‌کنند، کمتر از ۱۸‌سال دارند. او درباره تبعات این موضوع هم می‌گوید: «این صیغه محرمیت تبعاتی دارد که اصلی‌ترین آنها تسهیل‌کردن پدیده ازدواج کودکان است. یکی از موارد متعددی که معمولا اتفاق می‌افتد این است که این کودکان زمانی که با هم محرم می‌شوند، وارد ارتباط جنسی قبل از ازدواج می‌شوند و خانواده پس از اطلاع از این وضع مثل آگاهی از دست‌دادن بکارت و یا بارداری احتمالا دو راهکار را پیش می‌گیرد؛ سقط جنین یا این‌که بچه‌ها را به ازدواج دایم هل می‌دهند. این جدای از اثرات روحی و تخریبات روانی است. طبیعتا صیغه محرمیت امکان رابطه جنسی را به این کودکان می‌دهد اگر چه نیت اصلی خانواده‌ها اتفاق‌افتادن رابطه جنسی نیست چون خانواده‌ها می‌خواهند رابطه بچه‌ها شرعی باشد.»