چرا فعلا نمی‌توان از شکست داعش سخن گفت؟

تابناک: نشریه آمریکایی ویکلی استاندارد با انتقاد از استراتژی ملی دفاعی جدید آمریکا که در آن رقابت استراتژیک با دولت‌های دیگر به جای تروریسم به عنوان دغدغه اصلی آمریکا معرفی شده، با استناد به گزارش سالانه ارزیابی تهدیدهای جهانی که از سوی دفتر رئیس اطلاعات ملی آمریکا به سنای این کشور ارائه شده، ارزیابی‌های متعددی را مورد توجه قرار داده که بر اساس آنها هنوز نمی‌توان از پیروزی بر داعش، القاعده و گروه‌های مشابه آنها سخن گفت.

در این ارزیابی سالانه عالی‌ترین مرجع اطلاعاتی آمریکا آمده است که انتظار می‌رود در سال آینده داعش بر سازماندهی مجدد خود در عراق و سوریه، ارتقای حضور جهانی خود، اشاعه ایدئولوژی خود، برنامه‌ریزی حملات بین‌المللی و تشویق نیروها و هوادارانش به انجام عملیات در کشورهای خود متمرکز شود. بنا به ارزیابی دفتر اطلاعات ملی آمریکا، داعش یک کارزار جدی انجام اقدامات شورشی در سوریه و عراق با هدف نهایی ایجاد مجدد خلافت خود را در دستور کار دارد که منافع آمریکا در منطقه را تهدید خواهد کرد.

خلاصه این که تا به پایان رسیدن کار داعش، راه بسیار زیادی باقی مانده است و در حالی که بخش مهمی از مناطق در اختیار خلافت داعش آزاد شده است ولی این گروه منابع خود برای انجام جنگ چریکی بی‌پایانی را حفظ کرده است.

نقشه تهیه شده توسط دفتر اطلاعات ملی آمریکا، گستره جهانی تهدید ناشی از داعش، القاعده و گروه‌های مشابه آنها را نشان می‌دهد. جنگجویان داعش در خارج از عراق و سوریه نیز به شورش خود در چندین کشور ادامه می‌دهند.

وضعیت در مصر را در نظر بگیرید. در نوامبر 2014، انصار بیت‌المقدس که گروهی وابسته به القاعده بود با ابوبکر البغدادی خلیفه داعش اعلام بیعت کرد و نام جدید ولایت سینا برای آن تعیین شد. ولایت سینا اکنون به تهدیدی برای امنیت ملی مصر تبدیل شده است. اعضای این گروه در اکتبر 2015 یک هواپیمای مسافربری روسیه را منفجر کردند و 224 مسافر آن را کشتند. بمب‌گذاری در این هواپیما اولین حمله موفق به خطوط مسافربری بعد از حادثه یازده سپتامبر 2001 آمریکا بود. ولایت سینا همچنین مقام مصری را ترور کرده، در مردم محلی هراس ایجاد کرده و چندین عملیات بمب‌گذاری علیه مساجد، کلیساها و قبایل محلی انجام داده است. در مواردی این گروه حتی توانایی تصرف مراکز امنیتی و انتظامی دولت مصر را نیز داشته است. این گروه همچنین شبکه‌ای تروریستی ایجاد کرده که قادر بوده در دیگر نقاط مصر نیز دست به عملیات‌های بزرگ بزند.

ولایت سینا به چنان توانی رسیده که دولت مصر به تنهایی قادر به مقابله با آن نیست. در اوایل ماه جاری میلادی، نیویورک تایمز گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌دهد مصر و اسرائیل از سال 2015 تاکنون برای شکار رهبران این گروه در شمال صحرای سینا با یکدیگر همکاری می‌کرده‌اند ولی تاکنون در از بین بردن این گروه به توفیقی دست نیافته‌اند. در همین ماه، این گروه تهدیدات خود علیه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در مصر را علنی کرده و با انتشار ویدئوهایی از عملیات‌های سنگدلانه خود علیه مقامات مصری وعده مجازات دیکتاتور مصر را داده است. عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر این تهدید ولایت سینا که هیچ کس از دست این گروه در امان نیست را جدی گرفته و دولت وی از ابتدای ماه جاری، آغاز عملیاتی بزرگ برای سرکوب داعش در مصر را اعلام کرده است.

در لیبی، داعش دیگر یک منطقه وسیع را در اختیار ندارد ولی دلایل فراوانی برای نگرانی از بازگشت نیروهای خلیفه البغدادی وجود دارد. داعش در اوج قدرت خود در این کشور شمال آفریقا که در سال 2015 آغاز شد، به مدت بیش از یک سال بر شهر سیرت تسلط یافت. سیرت به عنوان زادگاه و البته محل مرگ معمر قذافی اهمیتی فراتر از جایگاه نمادین خود دارد. داعش این شهر را پس از موصل در عراق و رقه در سوریه، سومین شهر مهم تحت کنترل خود به حساب می‌آورد ولی کنترل این شهر را در دسامبر 2016 و پس از محاصره‌ای طولانی از دست داد.

تعدادی از بقایای داعش در مناطق دورتر در جنوب سیرت تجمع و تلاش کردند دوباره خود را سازماندهی کنند. در اوایل سال 2017، دولت ایالات متحده اعلام کرد که دو اردوگاه این افراد را بعد از این که متوجه حضور برنامه‌ریزان برخی عملیات‌های تروریستی در خارج از لیبی در این اردوگاه‌ها حضور دارند، بمباران کرده است. احتمالا برخی از این افراد به شکل مستقیم در طراحی عملیات تروریستی در منچستر انگلیس که در نتیجه آن 22 نفر کشته و صدها تن دیگر زخمی شدند، نقش داشته‌اند.

داعش چه تعداد نیرو در سوریه دارد؟ به درستی نمی‌دانیم. وزارت خارجه آمریکا برآورد کرده که داعش در ابتدای سال 2016، حدود شش هزار نیرو در لیبی داشته است که به قبل از شدیدترین درگیری‌ها در سیرت مربوط می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود 1700 نفر از نیروهای داعش در نبردها در سیرت، حملات هوایی و نبردهای بعدی کشته شده باشند. بنابراین از آن شش هزار نفر، بیش از 4300 نفر باقی مانده است.

داعش در قسمت‌های دیگر آفریقا نیز برای حضور وسیع‌تر تلاش می‌کند. در غرب آفریقا، یکی از فرماندهان سابق القاعده به نام عدنان ابوولید الصحراوی گروهی را رهبری می‌کند که مسئولیت کشتن چهار سرباز آمریکایی و 5 سرباز نیجریه‌ای در اکتبر گذشته را بر عهده گرفته است. الصحراوی و نیروهایش از سال 2015 به نام داعش در حال مبارزه بوده‌اند. از سوی دیگر، ابوبکر شکو رهبر بوکوحرام در سال 2015 با خلیفه داعش اعلام بیعت کرد. بوکو حرام به دلیل کشتارهای قابل توجه و همچنین ربایش چندصد دختر دانش‌آموز در نیجریه در کانون توجهات بوده است. رفتار او حتی با معیارهای داعش هم چنان غیرمنطقی و وحشیانه بود که داعش در سال 2016 وی را برکنار و رهبر جدیدی برای نیروهای وی انتخاب کرد ولی شکو همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.

در سمت شرق و در شاخ آفریقا نیز داعش گروهی کوچک ولی البته از جنگجویان هوادار خود ایجاد کرده است. در منطقه خودمختار پونتلند سومالی، یکی از فرماندهان سابق القاعده به نام عبدالقادر مومن فرماندهی نیروهای داعش را بر عهده دارد که به شکل منظم دست به عملیات می‌زنند و اگر چه تاکنون در تصرف بلندمدت هیچ منطقه‌ای توفیق نداشته‌اند ولی از ریشه‌های محلی خود و وضعیت خاص سومالی برای تامین هزینه‌های اقدامات خود بهره می‌برند.

در آن سوی خلیج عدن، یعنی در یمن نیز متعصبین داعشی لایه دیگری به مشکلات این کشور درگیر جنگ افزوده‌اند. در ماه‌های پایانی سال 2017، فرماندهی مرکزی آمریکا اعلام که برآوردهایش نشان می‌دهد که تعداد نیروهای داعش در یمن طی یک سال گذشته دو برابر شده است. برآوردها نشان می‌دهد که داعش از وضعیت به هم ریخته یمن برای جذب، آموزش و اعزام نیرو به مناطق دیگر استفاده می‌کند.

همزمان عملیات‌های هوایی آمریکا در یمن طی سال 2017 به شدت افزایش یافته است. البته هدف بیشتر 131 حمله هوایی آمریکا در این سال در یمن، القاعده بوده است. در ماه اکتبر، پنتاگون مدعی شد که ده‌ها نیروی داعش را در حمله به دو اردوگاه آموزشی آنان در یمن کشته است. یکی از این اردوگاه به نام ابومحمد العدنانی از فرماندهان داعش در عراق و سوریه نام‌گذاری شده است. نقش العدنانی در مدیریت حملات داعش در اروپا و آمریکا نشان‌دهنده تهدیدی است که ممکن است از اردوگاه‌های داعش در یمن سر بر آورد.

در افغانستان و پاکستان، وفاداران به داعش به شکل روزانه با مخالفان خود درگیر هستند. شاخه داعش در منطقه که ولایت خراسان نام دارد، بخش‌های زیادی از مناطقی را که پیش از این در اختیار داشت از دست داده است. بمباران‌های هدفمند باعث شده که افراد مهمی در سلسله مراتب فرماندهی این گروه کشته شوند. ولی داعش علی رغم این حملات و از جمله به کارگیری بزرگترین بمب آمریکا دوام آورده است.

داعش به شکلی منظم مسئولیت حملات تروریستی در کابل را بر عهده می‌گیرد. در ماه ژانویه امسال یک گروه از نیروهای ورزیده انغماسی داعش به دانشگاه دفاع ملی افغانستان در کابل حمله کردند. در ماه مارس سال گذشته نیز یک گروه از انغماسی‌های داعش به بیمارستان سردار داود خان در کابل حمله کردند و ده‌ها نفر از نظامیان زخمی افغانستان و خانواده‌های آنها را کشتند.

عده‌ای معتقدند که گروه‌هایی مانند ولایت خراسان تنها از عنوان داعش استفاده می‌کنند و رابطه‌ای جدی با خلیفه داعش ندارند ولی نیروهای ناتو مستقر در افغانستان می‌گویند علاوه بر عضویت اولین فرمانده ولایت خراسان در داعش، این گروه از مشورت‌ها، تبلیغات و همچنین منابع مالی ارائه شده از سوی داعش استفاده می‌کند. در ژوئن 2017 یکی از مراکز رسانه‌ای ولایت خراسان در شرق افغانستان بمباران شد که ادعا می‌شود با مسئولان رسانه‌ای داعش در سوریه در ارتباط بوده است.

جنگجویان داعش در دوردست‌ترین مناطق از عراق و سوریه یعنی در شرق آسیا نیز حضور دارند. همانند دیگر مناطق، داعش با جلب نظر جهادیون سابق، شبکه‌هایی را در اندونزی، مالزی و فیلیپین ایجاد کرده است ضمن این که موفقیت‌های این گروه در سال 2014 و تشکیل خلافت در عراق و سوریه سبب جذب نیروهای بیشتری به این گروه شده است. مقامات اندونزی و مالزی زنجیره‌ای از اقدامات تروریستی را خنثی کرده‌اند که به شکل مستقیم با عوامل داعش در عراق و سوریه در ارتباط بوده است. استرالیا و سنگاپور هم وضعیت مشابهی دارند. در یکی از مهم‌ترین موارد مقابله با داعش، مقامات استرالیایی، شبکه‌ای از عناصر داعش را متلاشی کرده‌اند که قطعات ساخت بمب برای استفاده علیه خطوط هوایی را از سوریه به این کشور منتقل کرده بودند. همزمان، ارتش فیلیپین چندین ماه با عناصری که شهر ماراوی در جزیره میندانائو را به کنترل خود در آورده بودند، جنگیدند. وزارت خزانه‌داری آمریکا اخیرا اعلام کرده است که بخشی از هزینه‌ها و تسلیحات مورد استفاده در ماراوی به شکل مستقیم توسط فرماندهی مرکزی داعش تامین شده است.

اگر به نقشه بالا توجه شود، روشن می‌شود که داعش تنها خطر موجود نیست. علی‌رغم همه تلاش‌های دولت آمریکا برای طرح این ادعا که القاعده شکست خورده است، ولی این گروه به حیات خود ادامه می‌دهد. در برخی کشورها مانند سومالی و یمن، جای پای القاعده وسیع‌تر و عمیق‌تر از داعش است. به نظر می‌رسد که شاخه جدیدی از القاعده در حال گسترش در مالی و کشورهای مجاور آن است. در افغانستان، القاعده در شورش طالبان سرمایه‌گذاری سنگینی کرده است. در حالی که عده‌ای در واشنگتن و به ویژه وزارت خارجه آمریکا این گونه القا می‌کنند که القاعده و طالبان دو گروه مجزا هستند، شواهد متعددی خلاف این را اثبات می‌کند. بسیاری از فرماندهان القاعده سابقه همکاری با طالبان را دارند و برخی از مهم‌ترین همکاران طالبان هم با القاعده در ارتباط هستند.

در سپتامبر 2014، این الظواهری رهبر القاعده، ایجاد شاخه‌ای جدید از این گروه در شبه قاره هند را اعلام کرد. هدف اصلی این گروه، کمک به طالبان برای فتح مجدد افغانستان اعلام شد. در حال حاضر، طالبان حدود 40درصد از خاک افغانستان را در اختیار دارد و یا این که برای آن می‌جنگد که به مراتب وسیع‌تر از مناطقی است که پرچم داعش در آن بالا رفته است. طالبان همچنین به طور منظم حملاتی وسیع را در کابل سازمان‌دهی می‌کند.

القاعده امیدوار است که از فرصت شکست‌های سرزمینی داعش برای جذب نیروهای جدید استفاده کند. هنوز برای ارزیابی موفقیت القاعده در این راه زود است ولی کارزار جذب نیرو برای القاعده در چندین مورد از مناطقی که پیش از این به آن اشاره شد در جریان است. برای مثال، پس از چندین سال سکوت، اخیرا گروهی وابسته به القاعده که جندالاسلام نام دارد در سینای مصر ظهور یافته است. تلاش‌های مشابهی از جمله در سوریه گزارش شده است. در شمال سوریه که پیش از این القاعده هزاران جنگجو را تحت فرماندهی خود داشت، این گروه با مشکلاتی جدی مواجه شده است ولی هنوز برای اعلام ناکامی القاعده در سوریه بسیار زود است.