واکنش بورس به ۶ ریسک آینده

روزنامه دنیای اقتصاد: بازار سهام در ادامه روند نزولی خود، معاملات روز شنبه را با واگذاری کانال ۹۸ هزار واحدی سپری کرد. بر این اساس شاخص کل بورس تهران در اولین روز از هفته جاری با افت ۴۱۵ واحدی (معادل ۴۲/ ۰ درصد) مواجه شد و در سطح ۹۷ هزار و ۷۱۹ واحدی قرار گرفت.

رفتار عمده بازیگران بازار سهام در جریان معاملات روز گذشته نشان از آن دارد که معامله‌گران به پیشواز ریسک‌های آینده بازار رفته‌اند. بازگشت مجدد ریسک‌های ناشی از مسائل غیراقتصادی و عدم اطمینان به آینده برجام، احتمال ریزش‌های قیمتی در بازارهای کالای جهانی، آغاز فشار‌های فروش برای تامین نقدینگی پایان سال، ریسک‌های ناشی از نوسان نرخ دلار، امکان بازگشت مجدد نرخ سود سپرده‌های بانکی به سطوح بالا و تغییر ساختار گزارش‌دهی و اعمال قوانین جدید در بازار سرمایه از جمله ۶ ریسک آتی بازار سهام خواهند بود که معامله‌گران در حال حاضر به استقبال از آن رفته‌اند و به اصطلاح قصد پیشخور کردن این موارد را دارند.

اما در مجموع برآیند این ۶ ریسک، دو سناریو را برای آینده بازار سهام متصور می‌کند؛ در سناریوی نخست امکان تحقق تمامی این موارد در حالت بحرانی خود مطرح است که در صورت وقوع یک وضعیت نگران‌کننده را پیش‌رو قرار می‌دهد. در صورت تحقق این سناریوی بدبینانه دیگر ریسکی مطرح نیست و تمامی موارد مزبور جنبه واقعیت پیدا می‌کنند. این موضوع وضعیت نامطلوبی را برای بازار سهام به دنبال خواهد داشت. اما به نظر می‌رسد طبق وضعیت کنونی و شواهد موجود، هیچ کدام از ریسک‌های مزبور، اصلاحی خیلی فراتر از سطوح فعلی را به دنبال نداشته باشد. سناریوی دوم اما زمانی است که بازار سهام از ابهامات مزبور عبور کرده و به وضعیت عادی برگردد. در این شرایط که چندان هم احتمال پایینی ندارد، می‌توان یک دوره جدید از رونق در بورس تهران را انتظار داشت.

گذر از ابهامات با افزایش شفافیت

طبیعی‌ است که در شرایط کنونی و با توجه به رشدهای اخیر بازار و به جذابیت رسیدن سطوح قیمتی، فعالان بازار به ریسک‌های آتی توجه داشته باشند و این موارد را در خرید و فروش‌های خود لحاظ کنند. به عبارت دقیق‌تر، سودهای اخیر منجر به شناسایی سود و افزایش فشار فروش تا زمان شفافیت ریسک‌های مختلف شود. اما در واقع تمامی گزینه‌ها و ریسک‌های مطرح شده بیشتر شرایطی مبهم را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده‌اند. این شرایط نیز تنها در صورت گذر زمان و ایجاد شفافیت مرتفع خواهد شد. به عبارت دقیق‌تر بازار سهام برای پشت سر گذاشتن این مسیر اصلاحی نیازمند ایجاد جرقه‌ای در زمینه افزایش شفافیت در هر کدام از ۶ مورد مزبور است.

نگاهی به ۶ ریسک آتی

همان‌گونه که عنوان شد در حال حاضر ۶ ریسک بر بازار سهام سایه افکنده است؛ بازگشت مجدد ریسک‌های ناشی از مسائل غیراقتصادی و عدم اطمینان به آینده برجام، امکان ایجاد موج ریزشی در بازارهای کالایی به دنبال اتمام فصل سرما، رسیدن به پایان سال و آغاز فشار‌های فروش از سوی معامله‌گران در جهت تامین نقدینگی، نوسان شدید نرخ دلار، بازگشت مجدد روند صعودی به نرخ سود سپرده‌های بانکی و ابهام و نبود شفافیت لازم در تغییر ساختار گزارش‌دهی شرکت‌های فعال در بازار سهام، به‌عنوان ۶ ریسک بورس مطرح هستند.ریسک‌های غیراقتصادی: یکی از مهمترین ریسک‌های سیستماتیک بازار سرمایه، نااطمینانی نسبت به آینده برجام و روابط خارجی ایران است. چند ماه تا اظهارنظرهای مجدد و تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص تمدید یا عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران چند ماه زمان باقی مانده است. این ابهام همچنان در روند اتخاذ تصمیم مناسب از سوی فعالان بازار سهام در خرید و فروش‌های آنها تاثیرگذار است.

نوسان بازار جهانی: در حالی به پایان فصل سرما نزدیک می‌شویم که انتظار برای اصلاح نسبی قیمت‌ها در بازارهای جهانی کالا مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد فعالان بازار سهام نیز این موضوع را مدنظر قرار داده و معاملات اخیر خود را با احتیاط بیشتری نشان می‌دهند.افزایش فشار فروش به منظور تسویه‌های پایان سال: در حالی تجربه نشان داده که با نزدیک شدن به پایان سال، موجی از فشار فروش در بیشتر نمادها ایجاد می‌شود که این مساله ناشی از تامین نقدینگی مورد نیاز به منظور اتمام سال است. البته در بیشتر مواقع این فشار فروش را در نیمه دوم اسفندماه شاهد بودیم که در حال حاضر به نظر می‌رسد این موضوع نیز از دیگر مسائلی است که معامله‌گران به پیشواز آن رفته‌اند.نوسان نرخ دلار: در حالی از اوایل دی‌ماه شاهد ایجاد روند صعودی برای نرخ دلار هستیم که این مسیر افزایشی همچنان ادامه دارد، به‌طوری‌که در جریان معاملات روز گذشته نیز با افزایش قیمت نسبت به بازار روز پنجشنبه همراه شد و هر دلار آمریکا به نرخ ۴۶۹۸ تومان رسید. در این شرایط بازار سهام از یکسو احتمال تداوم رشد دلار در کوتاه‌مدت را دارد. چنانچه این امر محقق شود، به‌عنوان یک رقیب برای بورس مطرح خواهد بود.

از سوی دیگر چنانچه این روند صعودی متوقف شده و با موجی نزولی همراه شود نیز از آنجا که ۵۰ درصد از نمادهای فعال در بازار به نرخ مزبور وابستگی شدید دارند، این افت قیمتی گزینه مطلوبی برای بازار سهام نخواهد بود. به عبارت دقیق‌تر، از ناحیه مشخص نبودن نرخی قطعی برای این ارز، ریسک و ابهاماتی بازار سهام را تهدید می‌کند.آینده نرخ سود: هر چند در حال حاضر نرخ سود سپرده‌های بانکی با روندی کاهشی همراه شده، اما همچنان بازار سهام نگرانی از بابت افزایش نرخ سود سپرده‌ها بابت حفظ اهداف تورمی دارد. به‌طوری‌که فعالان اقتصادی معتقدند که شاید دولت برای حفظ تورم و اهداف مربوط به این موضوع، مجددا افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی را اجرایی کند.تغییر ساختار گزارش‌دهی: تغییر ساختار گزارش‌دهی و اعمال قوانین جدید درخصوص انتشار گزارش‌های شرکت‌ها نیز از دیگر ریسک‌های بازار است. در حال حاضر هنوز معامله‌گران با نحوه گزارش‌های مربوط به پیش‌بینی سود شرکت‌ها آشنایی کافی ندارند و ابهامات زیادی از این ناحیه بر نحوه خرید و فروش و تصمیم‌گیری درخصوص نخوه اتخاذ تصمیم مناسب مشاهده می‌شود. هرچند این نگرانی به تدریج مرتفع خواهد شد و جای نگرانی چندانی برای آن نیست.

دوسناریو از ریسک‌های مزبور

اما در مجموع برآیند این ۶ ریسک، سه سناریو را برای آینده بورس به دنبال دارد؛ در گام نخست امکان تحقق تمامی این موارد در بدبینانه‌ترین حالت خود مطرح است که در صورت وقوع یک وضعیت سخت را پیش رو قرار می‌دهد. به این ترتیب افزایش نرخ سود، سقوط شدید قیمت‌های جهانی، ‌افت جدی نرخ دلار، ‌بازگشت به دوران تحریم‌ها و منتفی شدن تمامی آثار برجام شرایطی بسیار نامطلوب را تداعی می‌کند.این سناریوی بدبینانه چنانچه به مرحله عملیاتی تبدیل شود، وضعیت نامطلوبی را همراه با ریزش ادامه‌دار قیمت سهام به دنبال خواهد داشت. اما به نظر می‌رسد طبق وضعیت کنونی و شواهد موجود، هیچ کدام از ریسک‌های مزبور، اصلاحی بیشتر از سطوح فعلی را به دنبال نداشته باشد. در واقع هیچ‌کدام از ریسک‌های گفته شده به اندازه‌ای نخواهد بود که بخواهد اصلاح قیمتی خیلی فراتر از سطوح فعلی را به دنبال داشته باشد.

در چرایی این موضوع نیز می‌توان تمام موارد مطرح شده را مورد بررسی قرار داد. در بحث غیراقتصادی با حمایت‌های صورت گرفته از سوی کشورهای اروپایی، نقض کلی برجام و بازگشت به دوران تحریم چندان محتمل به نظر نمی‌رسد. همچنین سیاست خارجی دولت نیز به‌گونه‌ای است که توانسته ریسک‌های موجود در این زمینه را کاهش دهد. به‌این ترتیب به‌نظر می‌رسد سناریوی تحقق شرایطی بدتر از وضعیت فعلی با درصد کمی محتمل است.در بازارهای جهانی کالایی نیز نه تنها در مدت اخیر اصلاحات قیمتی در برخی سهام وابسته به این موضوع صورت گرفته، بلکه طبق پیش‌بینی‌های به عمل آمده از سوی مراجع معتبر جهانی، همچنان فضایی مثبت بر این بازارها در سال ۲۰۱۸ میلادی حاکم خواهد بود. بنابراین، احتمالا قیمت‌ها حول همین سطوح حفظ شوند و در صورت اصلاح نیز تنها اصلاحی جزئی را تجربه خواهیم کرد.

در بحث دلار نیز با توجه به بهبود درآمدهای صادراتی، شانس زیادی برای رشد آن تصور نمی‌شود و در نتیجه ایجاد فضایی رقابتی بین دلار و بورس احتمال اندکی دارد. ضمن اینکه به نظر می‌رسد اصلاح و افت شدید نیز برای آن صورت نخواهد نگرفت زیرا اکنون نرخ دلار در بازار مبادله‌ای حدود ۳۷۰۰ تومان بوده و نمی‌توان نرخ ارز آزاد خیلی پایین‌تر از سطوح فعلی را انتظار داشت. موضوعی که می‌تواند اثر بسیار مطلوبی بر سودآوری شرکت‌های کالایی و بزرگ بورس داشته باشد. بررسی افزایش نرخ سود نیز نشان از آن دارد که این مولفه شاید در روند آتی با افزایش همراه باشد، اما در حال حاضر و با توجه به سیاست‌های بانک مرکزی، آثاری از اعمال کنونی این سیاست دیده نمی‌شود. به این ترتیب مشاهده می‌شود از جانب نرخ سود نیز شوک سنگین منفی را در پیش نخواهیم داشت. درخصوص افزایش فشار فروش نیز هر چند این عاملی است که با توجه به نزدیک شدن به پایان سال، تحقق خواهد یافت، اما عاملی کوتاه‌مدت است. ضمن اینکه با توجه به اصلاح قیمتی اخیر و رسیدن قیمت‌ها به ارزندگی، طبیعتا فشار فروش از این ناحیه کاهش می‌یابد. تغییرات ساختار بازار سرمایه نیز هرچند فضایی نسبتا مبهم را میان اهالی بورس ایجاد کرده، اما با گذر زمان و ایجاد سازوکار مشخص شاهد انطباق فعالان با روند جدید گزارش‌دهی خواهیم بود. از سوی دیگر از آنجا که یک خاصیت پول هوشمند بودن آن است، طبیعتا بازار با این روند نیز به تعادل می‌رسد و در صورت جذابیت سودآوری، نقدینگی را به سمت خود جذب می‌کند.

به این ترتیب چنانچه تمامی موارد مطرح شده با همین وضعیت تداوم یابد، قطعا نه تنها بازار از روند اصلاحی کنونی خارج خواهد شد بلکه دوره جهش جدیدی را به‌عنوان سناریوی سوم شاهد خواهیم بود. روندی که البته احتمال چندان ضعیفی هم ندارد. بر اساس اینکه چه میزان از ریسک‌ها جامه عمل بپوشند و کدام یک مرتفع شوند، بورس تهران می‌تواند مسیر خود را تغییر دهد. هرچند به نظر می‌رسد اکنون معامله‌گران با توجه به ریسک‌های آتی در صدد شناسایی سود و جلوگیری از زیان بیشتر در پرتفو هستند. همچنین، ممکن است نمادها در کوتاه‌مدت با نوسان‌های منفی بیشتری نیز مواجه شوند. اما به نظر می‌رسد این روند اصلاحی چندان شدید و ادامه‌دار نباشد. چون در قیمت‌های کنونی جدیت خرید توسط سهامداران و به ویژه حقوقی‌های بازار را شاهد هستیم که در ادامه و با تثبیت عوامل حمایتی می‌تواند منجر به چرخش قیمت‌ها در بورس تهران شود. رفتار حقوقی‌ها که دیروز عمدتا در سمت خرید حاضر شدند، ناشی از خوش‌بینی‌ها نسبت به آینده سهام و جذابیت قیمتی است به‌طوری‌که در مجموع روز گذشته خالص خرید حقوقی‌ها به ۸/ ۲۱ میلیارد تومان رسید.