کره شمالی در اوج بحران وارد مذاکره می‌شود

هفته نامه صدا - پیرمحمد ملازهی: در دهه هفتاد میلادی اتفاقی تحت عنوان دیپلماسی «پینگ پنگ» میان آمریکا و چین رخ داد، این رویداد در زمان خود سبب شد که کسینجر و نیکسون، وزیر خارجه و رئیس جمهور آمریکا، سیاست کشور خود در قبال چین را تغییر داده و مناسبات این دو کشور مجدد برقرار شود.

اکنون و به بهانه برگزاری بازی های زمستانی المپیک در کره جنوبی، شرایط برای کاهش تنش میان کره شمالی و جنوبی فراهم شده است؛ تنشی که در پی سیاست های دونالد ترامپ افزایش پیدا کرده و به زیان هر دو کشور بود.

در همین راستا، کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، طی پیامی در سال جدید میلادی به نوعی برای از سرگیری مذاکرات میان کشور خود با کره جنوبی اعلام آمادگی کرد و دستور داد تا تیم های ورزشی کره شمالی بتوانند در بازی های زمستانی المپیک شرکت کنند.

این امر در حال حاضر بسیاری را به این نتیجه رسانده که ممکن است دیپلماسی بازی های زمستانی تاثیری همچون دیپلماسی پینگ پنگ را ایجاد کند. در حال حاضر این تلقی وجود دارد که از یک سو با توجه به مجموعه شرایط فعلی و خطر جنگی که ترامپ مرتب به آن اشاره می کند و از سویی دیگر با پیشرفت تکنولوژی هسته ای و موشکی کره شمالی، موضوع از کنترل خارج شده و اتفاقاتی رخ دهد که خطراتی جدی برای امنیت هر دو کشور در پی داشته باشد. بنابراین و به عنوان ارزیابی کلی می توان گفت که فضای حال حاضر به نسبت آنچه که در گذشته وجود داشت، مثبت تر بوده و بازی های زمستانی بهانه لازم را به هر دو کشور برای شروع مذاکراتی جدی تر داده است.

در راستای این مذاکرات، کره شمالی و جنوبی هیات نمایندگی خود را به منظور مذاکرات جدی پیرامون حل مسائل موجود میان دو کشور تعیین کرده اند. همچنین وزارت وحدت کره مستقر در کره جنوبی، نیز فعال شده و می تاوان امیدوار بود که دو کشور از این فرصت استفاده کنند و حداقل خروجی آن، کاهش تنش ها میان دو کره باشد.

توان اقتصادی، اهرم کره جنوبی

در حال حاضر تنها اهرم کره جنوبی در مذاکرات با کره شمالی، اقتصاد این کشور و توان پیشرفت اقتصادی و صنعتی این کشور خواهد بود. در همین زمینه می توان به تجربه ای میان دو کره تحت عنوان دهکده مرزی اشاره کرد. طی این تجربه یکسری کارخانه هایی در مرز دو کره سازماندهی شد که توانست کمک بسیار زیادی به انتقال دانش فنی به کره شمالی کند. از همین نقطه نیز کره شمالی دریافت تا چه اندازه از همسایه جنوبی خود عقب افتاده است، زیرا پیش از آن هیچ ارتباطاتی وجود نداشت اما کارگران و مهندسی هر دو طرف در طی همکاری با یکدیگر با اوضاع و احوال موجود بیشتر آشنا شدند.

بنابراین کشور کره جنوبی غیر از مسائل اقتصادی و فنی خود، اهرم قدرتمند دیگری در مقابل کره شمالی ندارد اما اتحاد این کشور با آمریکا و ژاپن علیه کره شمالی واقعیتی غیرقابل چشم پوشی برای این همسایه است. کره جنوبی در صورت تشدید بحران، از نظر نظامی مقابل همسایه شمالی خود آسیب پذیر خواهد بود اما نباید فراموش کرد که این کشور از متحدین قدرتمندی برخوردار بوده و از آنها استفاده خواهد کرد. بنابراین کره جنوبی آن چنان که به نظر می رسد در مقابل همسایه شمالی خود دست بسته نیست.

ژاپن؛ نگران وحدت دو کره

در کنار نقش کره جنوبی البته باید به نقش ژاپن نیز اشاره ای داشت؛ در همین رابطه بحث مهم «وحدت» در رابطه با شبه جزیره کره به میان می آید. وحدت در واقع به این معنا است که از یک سو سرمایه و تکنولوژی پیشرفته کره جنوبی و از سویی دیگر سرمایه و پیشرفت نظامی کره شمالی با یکدیگر ادغام شوند. قدرتی بزرگ به وجود خواهد آمد که این امر به زیان ژاپن و چین عمل خواهد کرد و از این رو همواره باعث نگرانی ژاپن خواهد بود.

قبل از جنگ جهانی دوم، کره جنوبی تحت اشغال ژاپنی ها قرار داشت و نگاه مردم کره شمالی به ژاپن همچنان نگاهی منفی است. بنابراین تا جایی که منافع ملی ژاپنی ها ایجاب می کند، از وقوع اتحاد میان دو کره جلوگیری خواهند کرد و هر چند در آینده قابل پیش بینی بسیار دشوار است که این دو کشور به اتحاد دست پیدا کنند اما در نگاه ژاپنی ها قدرتی رقیب به حساب خواهند آمد و هنگامی که این دو همسایه با یکدیگر متحد شوند ژاپن با یک کره یکپارچه رقیب روبرو خواهد بود و از این زاویه ژاپن نسبت به شبه جزیره کره حساس است.

کره شمالی به مثابه اهرمی در دستان چین

با فاصله ای از ژاپن به نگاه چین نسبت به مسئله کره شمالی می پردازیم. واقعیت امر آن است که حیات و ممات کره شمالی در دست چینی ها قرار دارد؛ یعنی اگرچه چین قطعنامه های سازمان ملل در مورد تحریم های کره شمالی را امضا کرده و با این امر موافقت می کند اما به واقع این قدرت در کنار روسیه توانسته است تا کره شمالی را نگاه داشته و این امکان را بدهد که کره شمالی در مقابل آمریکا بایستد و رجزخوانی کند.

بدون حمایت کشور نچین، کره شمالی بسیار ضعیف تر از آن بود که بتواند در حد فعلی خود مطرح شود. به گمان، کره شمالی برای چینی ها یک اهرمی است که این کشور در مناسبات خود با رقیب قدرتمند یعنی ایالات متحده آمریکا استفاده کرده تا بتواند رفتار ایالات متحده را در مقابل خود در جای جای دنیا تصحیح کند. کره شمالی اهرم فشاری در دستان چین است و البته در کنار این امر هزینه هایی نیز برای چین به همراه دارد، بنابراین نمی توان گفت که چین در بلندمدت از کره شمالی استفاده خاصی خواهد برد.

علاوه بر این مسئله ای که در ارتباط با ژاپن و کره مطرح شد نیز برای چین نیز صدق می کند. یعنی اتحاد دو کره مد نظر چین نبوده و آنها نیز در مقابل این اتحاد نظر منفی داشته و اگر شرایط منطقه در همین وضعیت فعلی باقی بماند، به نفع آنها خواهد بود.

آمریکا از ادغام دو کره سود خواهد برد

بحث دیگر سود بردن آمریکایی ها از تنش ها در شبه جزیره کره است؛ ایالات متحده آمریکا تنا به همین جا از مسئله کره سود خود را برده، یعنی اگر این تنش نبود آمریکا به راحتی نمی توانست حضور خود را در شرق آسیا گسترش بدهد. چین در حال حاضر به سمتی می رود که طی چهل سال آینده به مقام قدرت اولی جهان دست پیدا کند و آمریکا نیز به نوعی در شرق آسیا این کشور را محاصره کرده است.

آمریکایی ها تا به اینجای کار از مسئله کره شمالی برای محاصره چین سود برده اند، ضمن آن که توانسته اند کره جنوبی و ژاپن را به موشک های تاد مجهز کنند و از این رو با فروش تسلیحات نیز از طریق کره شمالی به منافع مالی دست پیدا کرده اند. اما درباره نگاه آمریکایی ها به وحدت دو کره باید گفت که آنها به این مسئله نگاه مثبتی دارند زیرا کره شمالی کشوری فقیر است و این کشور فقیر هسته ای با رهبر سرسخت خود هنگامی که با همسایه جنوبی متحد شود، رفتار تعدیل شده تری پیدا خواهد کرد.

ادغام در واقع به معنای این است که قدرت کنونی کره شمالی در همسایه جنوبی خود حذف خواهد شد و از این زاویه به نفع آمریکا خواهد بود. آمریکا ممکن است به لحاظ تاکتیکی این مسئله را مطرح کند که درصدد نابودی رژیم کره شمالی است اما درت واقعیت امر نگاه استراتژیک آمریکا به این است که صلح و ثبات در بلندمدت به نفعش تمام خواهد شد.

آمریکا ممکن است در کوتاه مدت به طور مکرر تهدید کند که کره شمالی را مورد حمله نظامی قرار می دهد اما این تنها یک تاکتیک است و از نظر استراتژیک اگر کره شمالی در کره جنوبی ادغام شود، همان اتفاقی رخ می دهد که برای آلمان شرقی و غربی رخ داد. وقتی آلمان شرقی با شکست روبرو و با آلمان غربی ادغام شد بر اساس خط فکری لیبرال دموکراسی پیش رفت. در صورت ادغام کره شمالی در کره جنوبی نیز چنین اتفاقی رخ خواهد داد و این کره شمالی است که در همسایه جنوبی حل خواهد شد.

کره شمالی تنها آلترناتیو آمریکا در بازی با چین نیست

اما به مسئله چین بازگردیم. چین در حال حاضر به دو موضوع بسیار نیازمند است؛ نخست تکنولوژی پیشرفته و دوم سرمایه گسترده. کره جنوبی و ژاپن از این زاویه مورد توجه چین قرار گرفته اند که هم سرمایه کافی و هم تکنولوژی پیشرفته در اختیار دارند، بنابراین اتحاد دو کره از این زاویه به نفع چین خواهد بود. چینی ها در نگاه راهبردی خود بیشتر به این مسائل توجه دارند.

از سویی دیگر کره شمالی تنها برگ بازی آمریکا با چین نیست. هم اکنون اتحادی که میان آمریکا، ژاپن، زلاندنو و استرالیا ایجاد شده در راستای محاصره چین است. آمریکا همچنین در حال نزدیک شدن به هندوستان است و از طریق منطقه تبت نیز می تواند چین را محاصره کند. ایالات متحده از سویی دیگر در تلاش است تا روابط خود را با میانمار گسترده کرده و از این طریق نفوذ چین را در این کشور کاهش دهد.

همچنین پایگاه نظامی آمریکا در افغانستان را نباید نادیده گرفت، زیرا پیش از آن که بخواهد در رابطه با افغانستان باشد مسئله چین و روسیه در آن دخیل است. بنابراین آمریکا اهرم های زیادی دارد که می تواند علیه چین به کار گرفته و رفتار چین را نسبت به خود وابسته کند و از این نظر تنها بسته و وابسته آلترناتیو کره شمالی نیست.

تنش های کره وابسته به متغیرهای منطقه ای

گفته می شود که کره همواره در اوج بحران مسیر مذاکره را هموار می کند و این امر به صورتی کمابیش در این دوره از مذاکرات نیز دیده می شود. یعنی یکباره تنش ها در کره بسیار بالا رفته و مجدد کاهش پیدا می کند و تمایل به مذاکرات ایجاد می شود. همچنین مدتی دیگر نیز تنش ها در حد معمول و قابل کنترل تری ادامه پیدا می کند. فراز و نشیب میان دو رقیب در شبه جزیره از دهه پنجاه به این سو وجود داشته است، مضاف بر این که کره شمالی و جنوبی هنوز هم قرارداد صلح امضا نکرده و در وضعیت جنگی به سر می برند. بنابراین تنش های دو کره بر حسب مسائل منطقه ای کاهش و افزایش پیدا می کنند، این امر از دهه پنجاه تاکنون تکرار شده است.

به نظر می رسد مذاکرات تا حدی پیشرفت می کند اما این پیشرفت در حد کاهش تنش ها خواهد بود نه آن که به طور دائمی مشکل کره شمالی تمام شود. زیرا تنها یک بخش قضیه مربوط به کره شمالی و جنوبی است اما بخش دیگر آن رقابت های آمریکا با کره شمالی و چین از یک سو و رقابت های روسیه با آمریکا از سوی دیگر است. همچنین ژاپن بر سر جزایر کوریل با روسیه مناقشه دارد، به اضافه این که چین نیز در حال ساخت جزایر مصنوعی در دریای جنوبی است. بنابراین تنها مسئله دو کره مطرح نبوده و رقابت های خارجی نیز بر سیر تحولات تاثیر خواهد گذاشت.