عوارض فیلترینگ تلگرام

وبسایت فرارو: «فیلتر شد» اگر دو کلمه به تنهایی یک جمله نیست کامل نیست اما در بزنگاه‌ها با اضافه شدن یک کلمه جمله پرکابردی می‌شود. در سالهای گذشته یک علامت سوال در برابر این دو کلمه قرار می‌گرفت نگرانی بسیاری از مردم را فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی نشان می‌داد. اما حالا به جای علامت سوال یک نقطه در برابر این دو کلمه قرار گرفته است. بعد از نارآرامی‌های هفته گذشته بعضی از شهرها، تلگرام هم به جمع فیلترشدگانی مثل توئیتر و فیس بوک اضافه شد. توئیتر و فیس‌بوک نیز در اتفاقات سال ۸۸ فیلتر شده بودند. اما قصه تلگرام از فیس بوک و توئیتر متفاوت تر است.

در همان روزهای بعد از انتخابات سال ۸۸، بسیاری از کاربران این دو شبکه مجازی خود اعتراف می‌کردند که فقط بخش خاصی از مردم کاربر فیس بوک و توئیتر هستند. بعد از انتخابات ۹۲ بعضی از کاربران انتظار داشتند که این دو شبکه اجتماعی رفع فیلتر شوند. اما بعد با گذشت ماهها از انتخابات ۹۶ نه فیس بوک از فیلتر خارج شده است و نه توئیتر. فیس بوک دیگر کاربران سابق را ندارد. توئیتر نیز هنوز به شبکه‌ای برای قشر خاصی باقی مانده است. تفاوت داستان تلگرام در این است که بیش از همه شبکه‌های مجازی در ایران فراگیر شد.

ویژگی منحصر به فرد تلگرام

در بین شبکه‌های اجتماعی تلگرام برای ایرانی‌ها حرف اول را می‌زند. آمارهای اخیر حاکی است که بیش از 40 میلیون نفر از کابران تلگرام ایرانی هستند. به عبارت دیگر 58.4 درصد ایرانیان بالای 18سال در تلگرام عضویت دارند. همچنین گفته می‌شود که ایرانی‌ها 80 درصد کاربران شبکه تلگرام را تشکیل می‌‌دهند. به نظر می‌رسد دلیل استفاده از تلگرام این نیست امکان چت فردی یا گروهی نیست. نرم افزارهای دیگری مانند وی‌چت، واتس‌اپ، لاین، سیگنال و وایر هم این امکان را به مخاطبان خود می‌دهند. اما آنچه که تلگرام روسی را از نرم افزارهای دیگر متمایز می‌کند امکان ساختن و پیگیری کانال‌های آن است. همین ویژگی متمایز این نرم افزار نقطه عطفی در روزنامه نگاری به حساب می‌آید. با اضافه شدن امکان کانال در تلگرام، رسانه‌های ایران مخاطبان‌شان را به دو بخش قبل و بعد از تلگرام تقسیم می‌کنند. مخاطب دیگر نیازی نمی‌بیند اخبار خود را به صورت کلاسیک پای دکه‌ روزنامه فروشی بخواند و یا به صورت مدرن‌تر صفحات سایت‌های خبری را باز کند. او می‌تواند همه اخبار و اطلاعات مورد نیاز خود را داخل جیبش حمل کند.

انفجار اطلاعات به روایت آمارها

مهرماه امسال مرکز ملی فضای مجازی آماری ارائه داد که بر اساس آن، تعداد کانالهای فارسی‌زبان تلگرام به ۶۲۶ هزار و ۵۳۹ کانال رسیده است. بررسی مرکز ملی فضای مجازی تا پایان روز ۱۵ مهرماه بوده است. این مرکز اعلام کرده بود: تا ۵ مهر، تعداد کانالهای فارسی زبان تلگرام ۶۱۶ هزار و ۷۶ عدد بوده است. به عبارت دیگر ایرانی‌ها تنها در ۱۰ روز بیشتر از ۱۰ هزار کانال تلگرامی ساخته‌اند. از دیگر آمارهای مرکز ملی فضای مجازی که افزایش روز افزون استفاده از تلگرام در ایران را نشان می‌دهد، تعداد مطالب منتشر‌شده در کانال‌های تلگرامی فارسی زبان است. این مرکز اعلام کرده: در عرض ۲۴ ساعت حدود سه میلیون مطلب در کانالهای فارسی منتشر می‌شود که متوسط بازدید هر مطلب بیشتر از ۷۰۰ بار است.


امرار معاش از راه تلگرام

شاید با این آمار و ارقام بتوان گفت کانال‌های فارسی زبان به تحریریه‌ روزنامه‌ها تبدیل شده بودند. اما همه مطالبی که روی خروجی تلگرام قرار می‌گرفت، مطالب خبری یا تحلیلی نبودند. آنهایی که سودای تجارت دارند، هرجایی که در آن جمعی شکل می‌گیرد را به چشم جامعه هدف می‌بینند. برایشان فرقی این جمع در فضای حقیقی شکل گرفته است یا مجازی، بلکه فروش مهمترین مساله آنهاست است. بسیاری از شرکت‌ها برای تولید محتوا در کانال تلگرامی خود نیرو استخدام می‌کنند تا بتوانند سوددهی بیشتری داشته باشند. بسیاری از کانال‌های تلگرامی هم هستند که صرفا درآمد دارند اما نه از طریق فروش. هیچ کس نیست که عضو کانال‌های سرگرم‌کننده تلگرام نباشد.

آن دسته از افرادی هم که در این کانال‌ها عضو نیستند هم حداقل روزی چند پیام از این کانال‌ها دریافت می‌کنند. این کانال‌ها همچنان جزء کانال‌های پرطرفدارند که کار اصلی‌شان ظاهرا جوک و طنز است. اما تعداد ممبرهای (اعضای) این دسته کانال‌ها برای آنها اعتبار می‌آورد. اعتبار تعداد ممبر برای ادمین‌ها فقط کلاس گذاشتن پیش این و آن نیست، بلکه از طریق ممبرهای فراوان برای کانال خود آگهی می‌گیرند و امرار معاش می‌کنند. اما جدا از این دو نوع کانال، کانال‌هایی هم هستند که صاحبانشان، نه کالای دیگری را می‌فروشند و از راه آگهی امرار معاش می‌کنند. مدیران این کانال‌ها صاحبان مشاغل خرد هستند؛ کسانی که صنایع دستی خود را معرفی می‌کنند و گذران زندگی‌شان از این راه است. یکی از اشتغالاتی که در این حوزه بسیار زبانزد شده است، سوزن‌دوزی است که بیشتر هنر اهالی سیستان و بلوچستان است.

فیلترینگ تلگرام دست کم به 9 هزار شغل خرد آسیب زد

آمار دقیقی از تعداد کانالهایی که با هدف کسب درآمد تشکیل شده در دست نیست. اما امروز آماری اعلام شد که نشان می‌دهد با فیلتر شدن تلگرام بسیاری از کانال‌ها مخاطبان و خریداران خود را از دست می‌دهند. هرچند بسیاری افراد روی گوشی‌های خود فیلترشکن دارند، اما در بسیاری از اوقات که سرعت اینترنت موبایلی پایین است فیلترشکن هم نمی‌تواند گره از کار فروبسته زنان سیستانی یا بلوچ سوزن دوز باز کند. آنگونه که سید مرتضی موسویان رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد گفته در هفته اخیر ۹ هزار کسب و کار خرد به خاطر فیلترینگ تلگرام با مشکل رو به رو شده‌اند. عددی که این مقام وزارت ارشاد از آن سخن می‌گوید تنها به مشاغل خرد مرتبط می‌شود و مشخص نیست چه بر سر اقتصاد کانال‌های دیگر آمده است.

البته باز هم به نظر می‌رسد عددی هم موسویان از آن سخن گفته پایین تر از میزان واقعی صاحبان مشاغل خرد باشد، چرا که او گفته در آمار رسمی این سازمان ۱۹ هزار کانال به ثبت رسیده که از این تعداد ۹ هزار کانال مرتبط با فروش کالا یا خدمات بوده‌اند. به گفته او اما تفکیک این موضوع که چند دسته از این کانال‌ها صرفا فروش کالا بوده‌اند ممکن نیست چراکه ارائه این آمار بر اساس خوداظهاری افراد بوده است. موسویان با اعلام بی‌اطلاعی از رقم دقیق خسارتی که این کسب و کارها در طول متوقف بودن فعالیت تلگرام دیده‌اند، می‌گوید: «این سوال سختی است چراکه در هر صورت بخش گسترده‌ای از این کسب و کارها متضرر شده‌اند اما به دلیل اینکه ما نظارتی بر مسائل مالی این افراد نداشتیم و این دسته از کسب و کارها نیز به‌صورت علنی درآمدشان را اعلام نمی‌کنند به‌صورت دقیق مشخص نیست که چه ضرری متوجه این بخش شده است.»


#کمپین_حمایت_از_شاغلین_تلگرام

حالا بسیاری از کاربران در شبکه‌های مجازی با هشتگ #کمپین_حمایت_از_شاغلین_تلگرام از حسن روحانی، رئیس جمهور تقاضا کرده‌اند که تلگرام رفع فیلتر شود. اما هنوز مشخص نیست این درخواست با چه پاسخی رو به رو خواهد شد. در طی روزهای گذشته اظهارات ضد و نقیضی گفته می‌شد. بعد از ناآرامی‌های بعضی شهرهای ایران، علاوه بر تلگرام، اپلیکیشن اینستاگرام نیز فیلتر شده بود اما بعد از گذشت چند روز رفع فیلتر شد. در گوشه و کنار نیز شنیده می‌شد که تلگرام هم مانند اینستاگرام رفع فیلتر می‌شود. محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباط که فیلتر شدن تلگرام را تصمیم شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده گفته: با مدیر تلگرام نیز مکاتبه کردیم که ادامه فعالیت تلگرام در ایران منوط به حذف موارد تروریستی است. وزیر ارتباطات هفته پیش از پاول دوروف، مدیر تلگرام خواسته بود که کانال تلگرامی آمدنیوز را به خاطر ترویج خشونت حذف کند. این درخواست وزیر با پاسخ مثبت مدیر تلگرام رو به رو شد.

اما هنوز معلوم نیست مدیران تلگرام با خواست ایران موافقت کنند. آذری جهرمی همچنین در جای دیگری شایعه فیلتر شدن دائمی تلگرام را تکذیب کرده است. بهروز نعمتی سخنگوی هیات رییسه مجلس نیز امروز اعلام کرده است: با توجه به اینکه از شورای عالی امنیت ملی این وظیفه را برعهده داشتند که بحث فیلترینگ انجام شود قرار شد با تمهیدات لازمی فیلترینگ رفع شود. وی ادامه داد: رفع فیلترینگ بستگی به تعهداتی دارد که مدیر تلگرام باید آن را بپذیرد. سخنگوی هیات رییسه مجلس شورای اسلامی گفت: با توجه به فضایی که درحال حاضر در کشور وجود دارد و با توجه به اقداماتی که یکی از سایت‌های معاند علیه نظام داشت و ابزار اطلاع رسانی آن‌ها به نوعی تلگرام بود طبیعتا این تعهد الزام آور است. نعمتی افزود: در نشست مشورتی امروز مجلس از مجموعه دولت بخصوص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواسته شد این تعهدات الزام آور را برای رفع فیلترینگ دنبال کنند.

فیلترینگ دائم تلگرام اعتماد عمومی به حاکمیت را کم می‌کند

با همه اینها مشخص نیست چه بر سر تلگرام و آن دسته از کاربرانش می‌آید که در این فضا اهداف اقتصادی خود را دنبال می‌کنند. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور گفته حداکثر تعداد افرادی که در تجمعات اخیر شرکت داشته‌اند ۴۲ هزار نفر بوده است. البته آماری از کسانی که این اعتراضات را به سوی خشونت و فضای ساختارشکنانه برده‌اند در دست نیست اما ظاهرا این ۹ هزار کانال تلگرامی باید بیشتر از سایر کاربران تلگرام، تاوان ناآرامی‌های اخیر را بپردازند.

در این میان نیز عباس عبدی، روزنامه نگار و تحلیل گر مسائل سیاسی معتقد است: با اصل فیلترینگ تلگرام به صورت موقتي مي‌توان همراهي كرد. طبعا اين اعمال محدوديت اگر قابل دفاع هم باشد مي‌بايست موقتي باشد اما با ادامه‌دار‌شدن این موضوع اعتماد عمومی به حاکمیت کم خواهد شد. عبدی به روزنامه شهروند گفته: اگر می‌خواهیم محتوای برخی از شبکه‌های اجتماعی دچار عوارض نشوند، راهش فیلترینگ نیست و باید به شکل دیگری مشكل را حل كرد. مسدودشدن ممكن است عوارض بيشتري ايجاد كند و در عمل هم ناشدني شود؛ البته اگر در شرایط خاصی در جامعه پیش بیاید شاید فیلترینگ در یک مدت زمان محدود قابل تحمل باشد، به شرطي كه بحث شفاف باشد و اعتماد مردم هم جلب شود.