آمریکا اجازه هسته ای شدن به عربستان می دهد؟

تابناک: اخباری که به تازگی در خصوص احتمال موافقت دولت ترامپ با انتقال فناوری هسته‌ای به عربستان سعودی و دادن حق غنی‌سازی اورانیوم به این کشور منتشر شده است، این پرسش را به میان آورده که آیا این اخبار واقعی است و با توجه به ملاحظات دولت آمریکا و نقش اسرائیل، چنین اجازه‌ای به عربستان داده خواهد شد یا خیر؟

بحث در خصوص انتقال فنآوری هسته‌ای از آمریکا به عربستان سعودی، معیار مناسبی برای ارزیابی سرنوشت دشمنی عربستان با ایران و همچنین اتحاد غیررسمی این کشور با اسرائیل علیه ایران است. انتقال احتمالی فناوری هسته‌ای به عربستان به یک مسابقه تسلیحاتی جدید در منطقه دامن خواهد زد و احتمالا توضیح مناسبی برای سکوت عربستان در برابر اقدامات دولت ترامپ از جمله در موضوع انتقال سفارت این کشور به بیت‌المقدس خواهد بود.

تصمیم ترامپ برای سعودی‌ها بسیار چالش‌برانگیز بود، زیرا از آنان به عنوان خادم حرمین شریفین انتظار می‌رفت که در موضوع دفاع از سومین حرم مقدس مسلمانان پیشرو باشند. سعودی‌ها در اجلاس اخیر سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول در خصوص قدس، در سطح وزیر خارجه شرکت کردند و به جای پادشاه و یا ولیعهد این کشور، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در این اجلاس حاضر شد.

تنها مانع عربستان در راه موضع‌گیری جدی‌تر در این مسأله، همکاری آنان با اسرائیل، تمایل روزافزون آنها به علنی‌تر شدن این رابطه و موقعیت آنها به عنوان نزدیکترین متحد آمریکا در جهان عرب ـ که آماده حمایت از برنامه‌های آمریکا در موضوع سازش اسرائیل با فلسطینی‌هاست ـ نیست.

ترامپ از عربستان در رقابت این کشور با ایران در گستره جغرافیایی وسیعی از آسیا تا ساحل اقیانوس اطلس حمایت می‌کند و جدای از انتقاداتی که دولت آمریکا از عربستان سعودی در موضوع یمن دارد، سعودی‌ها سرمایه‌گذاری زیادی روی ادامه همکاری و جلب حمایت امریکا انجام داده‌اند. هرچند انتقاد بین‌المللی از رفتار ترامپ در خصوص قدس، سعودی‌ها را در موقعیت بدی قرار می‌دهد، اهرمی برای این کشور در روابط با آمریکا خواهد بود.

حمایت ترامپ از عربستان سعودی و ادعای وی در خصوص حمایت از منافع شرکت‌های آمریکایی در صحنه بین‌المللی، احتمال به هم خوردن توازن قوا در منطقه به نفع عربستان سعودی را افزایش داده است.

در آخرین اقدام دولت ترامپ در این راستا، این گزینه مطرح شده که در ازای رسیدن قراردادهای ساخت نیروگاه هسته‌ای در عربستان به شرکت آمریکایی وستینگهاوس، به عربستان سعودی اجازه غنی‌سازی هسته‌ای داده شود. تا پیش از این مخالفت دولت آمریکا با انجام غنی‌سازی و یا بازفرآوری هسته‌ای در عربستان سعودی از جمله مشکلات شرکت‌های آمریکایی برای فعالیت در عربستان سعودی بود.

عربستان سعودی در سال ۲۰۰۸ با آمریکا به توافق رسید که غنی‌سازی و بازفرآوری را دنبال نکند، ولی به نظر می‌رسد، نمی خواهد دیگر به این وعده خود وفادار بماند.

مکس برگمان، دستیار ویژه سابق معاون وزیر خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌المللی بر این باور است، گویا سعودی‌ها دیگر به این توافق پایبند نباشند.

کریستوفر فورد، مدیر ارشد شورای روابط خارجی آمریکا در امور سلاح‌های کشتار جمعی و مقابله با اشاعه در یک جلسه اجتماع در کنگره آمریکا در ماه گذشته میلادی حاضر نشد قول دهد که دولت ترامپ به محدودیت‌های سابق دولت آمریکا در خصوص انتقال فناوری هسته‌ای پایبند خواهد بود. وی اظهار داشت که این محدودیت‌ها، الزام قانونی نیستند بلکه پیشنهادهایی بوده‌اند که بهتر است محقق شوند. وی ادعا کرد که توافق برجام که در سال ۲۰۱۵ میان ایران و ۵+۱ به دست آمده است، توانایی آمریکا برای اصرار بر محدود کردن توانایی غنی‌سازی هسته‌ای دیگر کشورها را بسیار سخت کرده است.

عربستان سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ با هزینه تقریبی ۱۰۰ میلیارد دلار، شانزده راکتور هسته‌ای بسازد. دولت این کشور مدعی است، این اقدام باعث کمتر شدن مصرف نفت در این کشور و صادرات بیشتر آن خواهد بود و این در شرایطی است که مصرف نفت در داخل عربستان به شدت افزایش یافته و دولت این کشور در حال تلاش برای متنوع ساختن اقتصاد کشور است. ضمن این که در اختیار داشتن فناوری هسته‌ای، توان رقابت عربستان با ایران بر سر آینده منطقه را افزایش خواهد داد.

عربستان سعودی، معادن قابل توجه اورانیوم دارد. در گام مقدماتی برای پذیرش طرح‌های کشورهای دیگر برای توسعه بخش هسته‌ای در این کشور، دولت عربستان سعودی در ماه اکتبر از ایالات متحده، فرانسه، کره جنوبی، روسیه و چین خواست که اطلاعات اولیه درباره پیشنهادهای هسته‌ای خود را در اختیار عربستان قرار دهند. سعودی‌ها علاوه بر توافقات هسته‌ای به دست آمده با آمریکا، در سال های اخیر تفاهماتی نیز با چین، فرانسه، پاکستان، روسیه، کره جنوبی و آرژانتین داشته‌اند.

اشتیاق آشکار ترامپ برای تسهیل محدودیت‌های همکاری هسته‌ای با عربستان سعودی، در راستای وعده انتخاباتی ترامپ مبنی بر احیای صنعت هسته‌ای آمریکا و رقابت آن با روسیه و چین است. توافق هسته‌ای با عربستان سعودی برای شرکت وستینگهاوس حیاتی است. این شرکت که توانایی و فناوری آن در بیش از نیمی از نیروگاه‌های هسته‌ای دنیا مورد استفاده قرار گرفته، در ماه مارس امسال به دلیل تأخیر در دو پروژه خود در امریکا اعلام ورشکستگی کرده است.

توافق بر سر برداشته شدن محدودیت‌های همکاری هسته‌ای آمریکا با دیگر کشورها در ازای به دست آوردن قراردادهای هسته‌ای عربستان، می‌تواند باعث درگیری سیاسی در آمریکا شود، زیرا موضوع قراردادهای هسته‌ای با کشورهای خاورمیانه، با ادعای دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال گذشته مرتبط دانسته می‌شود. ادعا شده که مایکل فلین از مقامات ارشد کارزار انتخاباتی ترامپ که در دوره‌ای کوتاه مشاور امنیت ملی رئیس جمهور ترامپ بود و بعدا وادار به استعفا شد، به دنبال این بوده است که اسرائیلی‌ها را متقاعد کند با فعالیت هسته‌ای عربستان سعودی کنار بیایند تا به این ترتیب شرکت‌های روسی بتوانند منافع زیادی از بازار هسته‌ای خاورمیانه به دست آورند.

برداشته شدن محدودیت‌های معمول آمریکا در همکاری هسته‌ای احتمالی با عربستان سعودی علاوه بر احتمال تشدید رقابت ایران و عربستان، می‌تواند سبب این شود که سایر دریافت‌کنندگان فناوری هسته‌ای آمریکا نیز امتیاز مشابهی را درخواست کنند. امارات متحده عربی و مصر در توافق‌های هسته‌ای خود با امریکا قبول کرده‌اند تا زمانی که دیگر کشورهای دریافت‌کننده فناوری هسته‌ای از آمریکا حق غنی‌سازی را نداشته باشند، این کشورها نیز از این امر صرف نظر کنند.

مدتهاست این ظن وجود دارد که عربستان سعودی به دنبال این است که در صورت لزوم قابلیت هسته‌ای نظامی را در اختیار داشته باشد. دهه‌هاست که همکاری عربستان سعودی با پاکستان، تردیدهایی درباره بلندپروازی‌های هسته‌ای این کشور ایجاد کرده است.

حسین حقانی، سفیر سابق پاکستان در آمریکا مدعی شده است که همکاری نزدیک با پاکستان از دوره جنگ با شوروی در افغانستان، امکان دسترسی این کشور به توانایی‌های هسته‌ای پاکستان را فراهم کرده است. آقای حقانی در مصاحبه‌ای مدعی شده است که در دهه ۱۹۸۰، سفیر عربستان سعودی در پاکستان، مهمان همیشگی عبدالقدیرخان پدر بمب هسته‌ای پاکستان بوده است.

همچنین، ژنرال فیروز حسن خان نویسنده تاریخ شبه رسمی برنامه هسته‌ای پاکستان، در خصوص انگیزه‌های هسته‌ای عربستانی‌ها تردیدی ندارد. به گفته وی، حمایت‌های عربستان سعودی به ویژه در سال ۱۹۹۸ وقتی که پاکستان به دلیل انجام آزمایش هسته‌ای مورد تحریم قرار گرفت، برای پاکستانی‌ها اهمیت بسیاری داشته است. در واقع در دوره این تحریم‌ها، کمک عربستان بود که اجازه داد پاکستان بتواند هزینه سنگین دستیابی به سلاح هسته‌ای را بپردازد.

مؤسسه امریکایی دانش و امنیت بین‌المللی در گزارشی در ابتدای سال جاری آورده است، این مؤسسه، شواهدی به دست آورده که کمک هسته‌ای آتی پاکستان به عربستان، انتقال سلاح هسته‌ای به این کشور را شامل نمی‌شود، بلکه کمک مهم پاکستان به سعودی‌ها در قالب کمک‌های مهمی مانند انتقال تجهیزات، مواد و دانش مورد نیاز در حوزه غنی‌سازی و بازفرآوری خواهد بود.

در این گزارش آمده است، روشن نیست که آیا دو کشور در حوزه‌های حساس هسته‌ای در پاکستان با یکدیگر همکاری داشته‌اند یا خیر. در جدی‌ترین حالت ممکن است که عربستان هزینه‌های مربوط به ایجاد یک مرکز اعلام نشده غنی‌سازی در پاکستان برای استفاده احتمالی در آینده را فراهم کرده باشد.

طبق این گزارش، حصول توافق هسته‌ای موسوم به برجام، تمایل عربستان به رسیدن به قابلیت ساخت سلاح هسته‌ای و یا حتی ساخت سلاح هسته‌ای را از بین نبرده است و به نظر می‌رسد که با توجه به از بین رفتن محدودیت‌های هسته‌ای ایران طی ده سال آینده، سعودی‌ها هم با جدیت بیشتری به دنبال این قابلیت خواهند رفت.

این گزارش پیش‌بینی کرده که سعودی‌ها به جای در پیش گرفتن یک برنامه تسلیحات هسته‌ای مخفی، بر ساخت زیرساخت‌های هسته‌ای خود، ایجاد دانش فنی مورد نیاز و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز متمرکز خواهند شد. این وضعیت به سعودی‌ها اجازه خواهد داد که در روزی در آینده، خودشان مدیریت همه چرخه سوخت هسته‌ای در این کشور را به دست بگیرند. وضعیت فعلی این گونه به نظر می‌رساند که سعودی‌ها در کوتاه مدت به شکل جدی از تلاش برای به دست آوردن سلاح هسته‌ای احتراز خواهند کرد ولی در بلندمدت انگیزه زیادی برای این کار خواهند داشت.