دلایل ضعف روابط تجاری ایران و روسیه

رویداد ۲۴ نوشت: پیش از نهایی شدن توافق هسته‌ای و در دوره‌ای که مذاکرات با امضاکنندگان آتی این توافق در جریان بود، توازن تجاری ایران با شرکای مختلف تحت تأثیر عوامل مصنوعی قرار داشت.

از سال ۲۰۱۵ که تحریم‌ها برداشته شد، احیای موازنه طبیعی که قبلاً وجود داشت و روابط تجاری که گسسته شده بود، بار دیگر آغاز شد. حجم رو به رشد معاملات میان ایران و اتحادیه اروپا نشانه آشکار این مسئله است.

اتحادیه اروپا توانسته جایگاه سوم را در میان شرکای تجاری ایران از آن خود کند.

اما چه در گذشته و چه حال، روسیه در فهرست شرکای تجاری پیشروی جمهوری اسلامی جایی نداشته و این در حالی است که این دو کشور نزدیک‌ترین همسایگانی هستند که مرزهای مشترکی در امتداد دریای خزر دارند.

در بیان بهتر این تضاد باید اشاره کرد که امارات، عراق و ترکیه به‌عنوان دیگر همسایگان ایران، از جمله شرکای تجاری اصلی جمهوری اسلامی هستند. آیا در این میان چیزی برای ارائه میان ایران و روسیه وجود ندارد؟

اگر توازن تجاری -یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصاد کلان- میان ایران و چندین شریک اقتصادی دیگر از جمله روسیه را مقایسه کنیم، چیزی شبیه به این می‌شود: در هفت ماه نخست سال جاری مالی ایران (۲۰ مارس-۲۲ اکتبر ۲۰۱۷) مجموع تجارت غیرنفتی با چین ۱۱.۸۴ میلیارد دلار، با امارات ۸.۱۵ میلیارد دلار، با اتحادیه اروپا ۶.۴۱ میلیارد دلار، با کره جنوبی حدود ۴.۳ میلیارد دلار و با ترکیه ۳ میلیارد دلار برآورد شد.

رقم اندک حدود ۰.۷ میلیارد دلار بیانگر مجموع تجارت غیرنفتی ایران- روسیه در مدت مشابه است که به‌سختی قابل‌مقایسه با ارقام فوق الذکر است.

تجارت میان ایران و روسیه همواره چندان رضایت‌بخش نبوده است. سطح پائین شاخص حجم معاملات طی پنج، ۱۰ و ۱۵ سال گذشته همین‌طور پائین مانده است. البته باید اشاره کرد که حجم صادرات روسیه به ایران همواره بسیار بیشتر از حجم صادرات از ایران به روسیه بوده است.

همسایه شمالی ایران یک کشور بزرگ با پتانسیل و منابع عظیم است. خود ایران هم منابع بسیاری برای ارائه دارد. بااین‌حال چرا دو کشور تا این اندازه بی‌میل به اصلاح این شرایط بوده‌اند؟ باید دلایلی در این میان باشد.

- ایرانیان هنوز تجربه تاریخی رابطه با ایران را به یاد دارد، جایی که همواره شکست خورده: دو جنگ ایران-روسیه در قرن نوزدهم که منجر به از دست رفتن بخش قابل‌توجهی از قلمروی ایران، اشغال این کشور توسط نیروهای نظامی شوروی و بریتانیا در طول جنگ جهانی دوم، تلاش برای تصرف آذربایجان و حمایت از بخش‌های جدایی‌طلب کردهای ایران، حمایت نظامی از عراق در طول جنگ ایران-عراق، حمایت از تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل در خلال سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ و غیره. بر اساس این‌ها و سایر اتفاقات تاریخی، یک حس عمیق از بی‌اعتمادی در میان بسیاری از ایرانیان وجود دارد که باعث شده تصویری منفی از روسیه در ذهنشان شکل بگیرد.

- نبود روابط عمومی و روابط ضعیف میان حلقه‌های تجاری دو کشور. تقریباً تمام توافقنامه‌ها و قراردادهای اقتصادی معمولاً در سطح دولتی نهایی شده‌اند. نه جامعه ایران و نه جامعه روسیه علاقه‌ای به کشف کشور همسایه از طریق گردشگری، یادگیری زبان، رسانه‌های اجتماعی و دیگر مسائل نشان نمی‌دهد.

- هرچه روابط روسیه با غرب و به‌خصوص آمریکا، و مسلماً با اسرائیل بهتر بوده، روابط با ایران محدودتر شده است.

- مردم ایران نیز مانند مردم در دیگر نقاط جهان، کالاهای اروپایی را به روسی ترجیح می‌دهند (مرسدس در مقابل لادای روسی). فناوری‌های غربی برخلاف روسی، در اولویت هستند. نمونه‌های اخیر آن، قراردادهای هنگفت با ایرباس، توتال و رنو است.

- روابط میان ایران و روسیه برای مدت طولانی با ثبات نبوده و به دلیل عدم تعریف یک استراتژی مشخص و منسجم، همواره دچار بالا و پائین‌های دوره‌ای شده است.