حاشیه های سامانه «آیداتیس» برای معتادان

روزنامه آرمان- نگین باقری: همه چیز از ثبت الکترونیکی پرونده بیماران معتاد در سامانه آیداتیس شروع شد، موضوعی که وزارت بهداشت و درمانگران اعتیاد را به چالش کشاند و مباحثی در مورد توجه به حریم خصوصی افراد به وجود آورد.

در این بین بیماران معتاد نیز با وضعیت ناگوار خود بدون آنکه بدانند سرنوشتشان به کجا ختم می‌شود، تنها در کنار حواشی روزگار می‌گذرانند، آن‌چنان که هر لحظه اتفاق جدیدی در انتظارشان است؛ از جمع آوری‌های ضربتی گرفته تا توقف توزیع داروی ترک اعتیاد در مراکز درمانی.

اوایل ماه جاری داروی درمان اعتیاد مراکز درمانی استان البرز از سوی مسئولان دانشگاه علوم پزشکی این استان قطع شد. خبر به حدی حاشیه‌ساز بود که درمانگران اعتیاد برای حل مشکل بیماران در دانشگاه علوم پزشکی البرز تحصن کردند، چرا که تازه این مساله اول ماجراست و سرگردانی معتادانی را به همراه دارد که در جست‌و جوی داروی درمان اعتیاد هستند.

چندی پیش احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت عنوان کرد که قطع داروی مراکز درمانی به هیچ‌وجه در دستور کار قرار ندارد، اما تحویل دارو به درمانگران مراکزی که تاکنون اقدام به ثبت الکترونیک داده‌های درمان در سامانه آیداتیس نکرده‌اند، موکول به انجام این مهم شده است، به این معنی که درمانگران برای جلوگیری از ایجاد وقفه درمان بیماران مرکز کافی است که هر چه زودتر برای ثبت فرایندهای تعریف شده در سامانه اقدام کنند. سامانه آیداتیس سامانه اطلاعات درمان سوء مصرف مواد ایران است که به منظور کنترل نشت متادون در بازار مصرف سال گذشته با همکاری وزارت بهداشت برای ثبت اطلاعات مراکز درمانی بیماران راه‌اندازی شد، سامانه‌ای که از همان ابتدا توسط تعدادی از مراکز ترک اعتیاد مورد انتقاد قرار گفت و موجی از اعتراضات را به راه انداخت، چرا که به اعتقاد معترضان وارد کردن اسم کامل و کد ملی بیماران در این سامانه موجب فاش شدن هویتشان و در نهایت نقض حقوق آنها می‌شود.

سال گذشته مسئولان کانون سراسری انجمن‌های صنفی درمانگران اعتیاد سراسر کشور در بیانیه‌ای اعتراض خود را به‌طور رسمی نسبت به سامانه آیداتیس اعلام و عنوان کردند:«اخیرا سامانه‌ای تحت عنوان «آیداتیس» از سوی وزارت بهداشت راه‌اندازی شد و تمام معاونت‌های درمان دانشگاه‌‌های علوم‌ پزشکی موظف شده‌ اند در اقدامی غیرقانونی، اسامی و کد ملی بیماران اعتیادی را در این سامانه وارد و ثبت کنند.

این در حالی است که این اقدام نه ‌تنها مغایر با موارد متعدد قانونی از جمله ماده ۶۴٨ قانون مجازات اسلامی، ماده چهار آیین‌نامه رسیدگی به تخلفات حرف پزشکی و مواد شش و هفت منشور حقوق بیمار و شئون حرفه‌ای پزشکی بوده، بلکه به گفته کارشناسان خبره فناوری اطلاعات، سامانه در نظر گرفته شده به ‌ویژه در بخش ذخیره اطلاعات دارای سطح امنیت متوسط به پایین بوده و امکان افشای اسامی بیش از ۸۰۰‌‌هزار بیمار اعتیادی کشور بسیار محتمل است.»

این در حالی است که با وجود مشکلات این سامانه به تازگی ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت با اشاره به ثبت اطلاعات ۶۷۴‌هزار نفر در سامانه آیداتیس تصریح کرد: تاکنون پرونده درمان ۵۶۵‌هزار نفر تکمیل و برای بیش از ۱۹۶‌هزار نفر از طریق این سامانه دارو تجویز شده است. از این رقم ۴۷۲‌هزار نفر از طریق همین سامانه داروی خود را تحویل گرفتند و تا چند هفته آینده نیز پوشش آیداتیس در شهرهای مختلف کامل می‌شود.

واکنش مخالفان سامانه آیداتیس

«وزارت بهداشت سامانه‌ای را راه انداخته که به جای استفاده از یک سیستم کدینگ موجه، قانونی و معتبر از یک الگوی بسیار ساده و قابل کشف استفاده کرده و در کدینگ از شش رقم اصلی کد ملی، پنج رقم آن را وارد کرده است.» این حرف‌های دبیر کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور است که ماه جاری اعلام شد. به گفته کمال سبکتکین سامانه مکررا در حال قطع و وصل است و غالب روزها برای ساعت‌های متوالی از دسترس خارج است. او با اشاره به نواقص فاحش سامانه آیداتیس اصرار وزارت بهداشت به اجرایی شدن چنین سامانه‌ای را نشانگر تلاش برای شکست دادن آن دانسته است.

به گفته منتقدان وضعیت این سامانه و چگونگی ارائه خدماتش ضربه بزرگی به درمان اعتیاد وارد می‌کند. البته وزارت بهداشت اعتراض درمانگران اعتیاد را بزرگنمایی می‌داند و می‌گوید که سامانه آیداتیس از کدهای حفاظتی برخوردار است. ماه جاری علی شفیعی، پژوهشگر اعتیاد درباره ایرادات سامانه آیداتیس بیان کرد که وزارت بهداشت از نظر پشتیبانی مشکلات فنی را برای کاربران سامانه آیداتیس ایجاد کرد. همزمان عباس دیلمی‌زاده، مهندس صنایع و تحلیلگر سیستم‌ها به مهر گفت که وقتی درمانگران برای کار با سامانه «آیداتیس» دچار مشکل می‌شوند می‌توانند با پشتیبانی تماس بگیرند و با دادن اطلاعات کاربری و رمز عبور به اپراتور برای حل مشکلشان اقدام کنند. این یعنی اینکه تمام اطلاعات مرکزشان را باید در اختیار دیگری قرار بدهند. از سوی دیگر، من می‌توانم مشخصات فردی را وارد سیستم کنم. اگر سیستم قبول نکند، یعنی اینکه فرد قبلا ثبت‌نام کرده و اعتیاد دارد.

بنابراین باید بگوییم که همچنان وزارت بهداشت و درمانگران اعتیاد در تقابل با هم قرار دارند و هر یک در تلاشند که از موضع خود دفاع کنند و در این بین دود این نابسامانی‌ها تنها به چشم بیمارانی می‌رود که باید برای بازگرداندن آنها به زندگی عادی تلاش کرد، اما انگار ماجرای سامانه آیداتیس سر دراز دارد و معلوم نیست که چه بر سر روند درمانی معتادان می‌آید، معتادانی که نیازمند دستان مهربانی هستند تا خود را از منجلاب اعتیاد بیرون بکشند، اما اکنون در پیچ برنامه ریزان و سیاستگذاران باقی مانده‌اند.

نیاز سیاستگذاران و برنامه‌ریزان به ثبت اطلاعات

معاون توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور درباره سامانه آیداتیس در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: بر اساس گزارشات مراکز ترک اعتیاد ممکن است هویت معتادان در سامانه آیداتیس افشا شود و سیستم کامل نباشد، اما چندی پیش سخنگوی وزارت بهداشت اعلام کرد که بیش از ۶۰۰‌هزار نفر در این سامانه ثبت‌نام کردند. پس در واقع مشکلی وجود ندارد. فرید براتی‌سده می‌افزاید: بر اساس اعلام دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر نزدیک به ۷۰۰‌هزار نفر به مراکز درمان اعتیاد در سراسر کشور مراجعه کرده‌اند، بنابراین موضوعیتی ندارد که بخواهیم درباره سامانه آیداتیس این گونه حرف بزنیم. او بیان می‌کند: باید در نظر بگیریم که سامانه آیداتیس در سیستم دولتی است و حتما وزارت بهداشت به محرمانه بودن اطلاعات بیماران توجه دارد.

براتی‌سده می‌گوید: از سوی دیگر، باید معلوم شود چه تعدادی از افراد در سامانه آیداتیس خدمات درمان می‌گیرند و شرایط چگونه است. با وجود این، اطلاعات بیماران مورد نیاز سیستم‌های سیاستگذار و برنامه ریز است که باید از این سامانه استخراج شود. معاون توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور می‌افزاید: اکنون سامانه‌های سنگین‌تر از آیداتیس در کشور فعالیت دارند که بحث محرمانگی اطلاعات برای آنها نیز لحاظ می‌شود و فکر نکنم در این باره مساله‌ای باشد، اما اگر مساله‌ای است قاعدتا باید منعکس شود. براتی سده خاطرنشان می‌کند: ما در سازمان بهزیستی مصرف‌کننده هستیم.

نمی‌توانیم نظری درباره سامانه آیداتیس دهیم، ولی در عین حال معتقدیم که باید بحث بیمه، وضعیت دارو و درمان معتادان مشخص شود تا سیاستگذاران بدانند چه تعداد مراجعه‌کننده وجود دارد. از او در مورد توقف توزیع داروی ترک اعتیاد در البرز می‌پرسیم که می‌گوید: مساله توقف توزیع داروی ترک اعتیاد در مراکز درمانی برمی‌گردد به اعتماد و عدم اعتماد یا رابطه‌ای که بین نهادهای مسئول و مراکز درمانی است. باید دانشگاه‌های علوم پرشکی مراکز درمانی را توجیه کنند و ضرورت و اهمیت ثبت‌نام در سامانه آیداتیس را برای آنها توضیح دهند. همچنین اگر مراکز درمانی سوالی دارند باید به سوالاتشان بر اساس اعتماد متقابل پاسخ داده شود تا آنها نخواهند که به اجبار به این قضیه ورود پیدا کنند. براتی سده عنوان می‌کند: به نظر می‌رسد بخش دولتی و مراکز ترک اعتیاد در این زمینه کوتاهی کرده اند و با توجه به همین موضوع همچنان نگرانی‌ها رفع نشده است. او بیان می‌کند: به نظر می‌رسد در برخی استان‌ها از طرف دانشگاه‌ها فشار ثبت‌نام در سامانه آیداتیس اعمال می‌شود، ولی بنده موافق نیستم، چرا که مراکز ترک اعتیاد متضرر نمی‌شوند و تنها با قطع دارو بیماران آسیب می‌بینند.

معاون توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور اظهار می‌کند: باید با تعامل و برخورد متناسب، توجیه مراکز و نشان دادن ضرورت ثبت‌نام در سامانه آیداتیس مراکز درمانی را توجیه کنیم، چرا که برخوردهای سلبی و نگاه بالا به پایین موضوع را حل نخواهد کرد، چون در این بین حق بیماران ضایع و در دریافت دارو و روند درمانی شان مشکل ایجاد می‌شود. براتی سده می‌گوید: من موافق نیستم که توزیع داروی ترک اعتیاد مشروط منوط به ورود اطلاعات بیماران باشد. او با بیان اینکه ظاهرا بیماران مرکز ترک اعتیاد البرز دارو می‌گیرند، بیان می‌کند: این افراد معمولا برای یکی دو ماه دارو می‌گیرند و اعلام دانشگاه علوم پزشکی البرز این است که برای ماه‌های آتی توزیع داروی ترک اعتیاد صورت نخواهد گرفت.