ماجرای شلیک به قلب ریاض

روزنامه شرق: روز شنبه، پرتاب يک موشک از يمن به فرودگاه بين‌المللي رياض در عربستان سعودي، موجب موج جديدي از اتهام‌زني به تهران شد. عربستان گفته يگان موشکي ارتش يمن، يک فروند موشک بالستيک از نوع «برکان ٢ h (آتشفشان)» به فرودگاه بين‌المللي «ملک خالد» شليک کرده است.

يگان موشکي ارتش و کميته‌هاي مردمي يمن تأکيد کرد اين موشک که ساعت ٨:٢٠ به وقت محلي پرتاب شده، به‌دقت به هدف مدنظر در فرودگاه بين‌المللي ملک خالد در رياض اصابت کرده است. حوثي‌ها تاکنون بارها مناطق جنوبي عربستان سعودي را با موشک يا راکت هدف قرار داده بودند؛ اما به نظر مي‌آيد اين اولين‌بار است که موشک آنها به حوالي پايتخت اين کشور رسيده است.

رسانه‌هاي نزديک به حکومت رياض نوشته‌اند اين موشک از سوی نيروهاي حوثي در يمن به سوي رياض شليک شده است.

اين اتفاق موجب شد در اولين واکنش خارجي، دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا، بگويد: «از نظر من حمله (به عربستان) کار ايران بوده است». ترامپ که در ابتداي سفر ١٢روزه به کشورهاي آسيايي است، ادامه داد: «سيستم‌هاي آمريکايي مستقر در عربستان سعودي، اين موشک را ساقط کرده‌اند... هيچ کشوري قادر به توليد آنچه آمريکا مي‌سازد، نيست و اين تجهيزات در نقاط مختلف جهان استفاده مي‌شود».

اما اين ادعا به‌سرعت از سوي مقامات مسئول جمهوري اسلامي ايران رد شد. وزير دفاع ايران با رد مشارکت ايران در اين اتفاق و با اشاره به ادعاي مسئولان آمريکايي درباره مشارکت ايران در اصابت موشک انصارالله يمن به فرودگاه عربستان، گفت: «مگر کسي از آمريکا سؤال مي‌کند که شما چه چيزي در اختيار عربستان قرار مي‌دهيد؟ بنا نيست هر اتفاقي در منطقه رخ داد، آمريکا ايران را متهم کند؛ البته از دشمن اين موارد بعيد نيست. دشمن از هر فرصتي براي اتهام‌زني عليه ايران استفاده مي‌کند و قطعا ما اين مسئله را رد مي‌کنيم».

فرمانده کل سپاه پاسداران نيز در واکنش به ادعاي مسئولان آمريکايي درباره مشارکت ايران در اين اقدام، گفت: «ترامپ به ايران تهمت زيادي زده است. اصلا ما امکان انتقال موشک را به آنجا نداريم و موشک‌ها براي خودشان است که آنها بازسازي و برد آن را زياد کرده‌اند و به این وسيله انتقام خون شهداي مظلوم يمن را گرفته‌اند. ترامپ حرف‌هاي غلط، بي‌اساس و دروغ زياد زده و اين مورد هم از اين‌‌دست حرف‌هاست».

دونالد ترامپ در حالي به‌سرعت و بعد از ماجراي پرتاب موشک، ايران را متهم کرد که او در ماه‌هاي گذشته در هماهنگي کم‌نظيري با عربستان در حال اتهام‌زني به ايران است. اين موضوع را مي‌شد از انتخاب رياض به‌عنوان اولين مقصد سفر خارجي رئيس‌جمهوري آمريکا حدس زد؛ او در اين سفر به رسم معمول رؤساي جمهوري پيشين آمريکا، يعني سفر به کشورهاي اروپايي، پشت پا زد و رياض را به‌عنوان اولين مقصد انتخاب کرد. در اين سفر که ارديبهشت گذشته انجام شد، رقص شمشير ترامپ با پادشاه سعودي در رسانه‌ها جلب توجه زيادي کرد، يک قرارداد هنگفت مالي ارسال سلاح از سوی دو طرف امضا شد و همچنين ترامپ موجي از اتهام‌زني‌ها عليه ايران و فعاليت‌هاي منطقه‌اي کشورمان را از رياض صادر کرد؛ اتفاقي که موجب هماهنگي بيشتر دو طرف شد.

همان‌طور که چندي پيش و زماني که ترامپ به بهانه تأييدنکردن برجام، سخنراني ضدايراني تندي در واشنگتن انجام داد، عربستان سعودي يکي از اولين کشورهايي بود که از آن استقبال کرد.

حال پرتاب موشک از يمن به مقصد عربستان، موجب شده موج ديگري از هماهنگي ضدايراني بين عربستان و آمريکا ايجاد و منتشر شود؛ استعفاي سعد الحريري از مقام نخست‌وزيري لبنان در رياض و ادعاي او عليه ايران نیز به موج تبليغ عليه ايران دامن مي‌زند.

نگاهي به تاريخ يک تمدن

يمن، کشوري واقع‌شده در جنوب شبه‌جزيره عربستان و جنوب‌غربي آسيا و صنعا پايتخت اين کشور است. كشوري كه ۲۳‌ميليون‌و ۸۰۰ هزار نفر جمعيت دارد. زماني به «عربستان خوشبخت» معروف بود؛ کشوري در همسايگي عربستان و دوست آنها که امروز عربستان در مقابل آن قرار گرفته است.

موقعيت يمن به تاريخ اين کشور پيوند خورده است؛ ناحيه‌اي آباد و خرم، با باران‌هاي منظم و جنگل‌هايي در نقاط کوهستاني با نخلستان‌ها و باغ‌هاي ميوه. داستان سد تاريخي «مأرب» و اسطوره آن در اين کشور مشهور است. به دليل باران‌هاي منظم و زمين‌هاي زيرکشت و کشاورزي پررونق، باعث شد در یمن جمعيت انبوهي سکونت يافتند و تمدني بزرگ در اين منطقه پي‌افکندند. نخستين دولت حاکم بر آنجا «معينيان» و پايتخت آن «قرنو» بود که بين سال‌هاي ۱۲۰۰ تا ۶۰۰ پيش از ميلاد بر سرزمين يمن حکومت مي‌کرد. بعد از آن، دولت «قتبان» در هزاره اول پيش از ميلاد در اين منطقه تأسيس شد و تا قرن دوم ميلادي ادامه يافت؛ اما نام يمن در تاريخ به پادشاهي «سبا» گره خورده است.

در اين دوره، قدرت سياسي، نظامي و بازرگاني آنان توانست به‌تدريج حکومت‌هاي پراکنده جنوب را زير پوشش حکومت مستقل و گسترده خود درآورد و دامنه سلطه خويش را تا آفريقا بکشاند. سبایيان ۹ قرن بر اين منطقه حکومت کردند و منطقه نفوذ خود را گسترش دادند و راه بازرگاني اقيانوس هند به درياي سرخ و از آنجا به خليج عقبه و پيرامون آن را در اختيار گرفتند؛ اما در زمان خسرو انوشيروان، کار يمن يکسره شد و در رقابت ميان ايران و روم، ايران پيروز ميدان بود. با چيرگي ايران بر جنوب عربستان در سال ۵۹٧-۵۹٨ ميلادي، يمن نيز به‌ وسيله شاهنشاهان ساساني به تصرف ايران درآمد و تا ظهور اسلام، تابع حکومت ايران و يکي از «ساتراپ»هاي ساسانيان بود.

براي همين، امروز بخشي از يمني‌ها را ايراني مي‌خوانند. دين اسلام که ظهور کرد، بعد از مدتي يمن، مسلمان شد. تاريخ يمن در دوران ظهور اسلام فرازونشيب‌هاي زيادي داشت تا زماني که در سال ١٧٥٠ ميلادي به امپراتوري عثماني ضميمه شد و سرانجام در سال ۱۹۳۴ به استقلال رسيد. يمن کشوري مسلمان است و طبق آمارهايي که در سال ٢٠١٢ منتشر شده ٦٠ تا ٦٥ درصد از مردم مسلمان يمني سني‌مذهب و بين ۳۵ تا ۴۰ درصد آن شيعه هستند. اغلب سني‌ها شافعي و بيشتر شيعه‌هاي يمن از شاخه زيدي هستند اما اقليت قابل توجهي شيعه ١٢‌امامي و شيعه اسماعيلي هم در ميان آنها وجود دارد. سني‌ها بيشتر در جنوب و جنوب شرق، شيعه‌هاي زيدي عمدتا در شمال و شمال غرب و اسماعيلي‌ها بيشتر در مراکز اصلي نظير صنعا و مأرب زندگي مي‌کنند. قبل از سال ٢٠١١ يمن يک بار ديگر عرصه درگيري‌ها بود.

در ١١ آگوست سال ٢٠٠٩ در جنگ ششم صعده يا عمليات زمين سوخته نيروهاي حکومت مرکزي يمن با مبارزان حوثي و القاعده و جدايي‌طلبان جنوب اين کشور درگير شدند اما اين درگيري‌ها در ۱۲ فوريه ۲۰۱۰ با فرونشستن ناآرامي‌ها و تمايل دو طرف براي مذاکره پايان يافت.

حکومت يمن تا مدت‌ها در اختيار «امير يمن» بود ولي در سال ۱۹۶۲ (۱۳۴۱) به جمهوري تبديل شد. تا اينکه در ابتداي دهه ٦٠ (١٩٦٢) تا ۱۹۹۰ به مدت ٣٠ سال يمن به دو کشور جمهوري عربي يمن (يمن شمالي) و جمهوري دموکراتيک يمن (يمن جنوبي) تجزيه شد. اين کشور در سال ١٩٩٠ با هم متحد شدند و «جمهوري يمن» تأسيس شد؛ کشوري واحد. اما هرگاه زمينه پيش مي‌آمد، درگيري‌ها رخ مي‌نمود؛ مثلا در سال ۱۹۹۴، جنگ داخلي ميان جدايي‌خواهان جنوبي و حکومت مرکزي درگرفت که با پيروزي شمالي‌ها اتحاد پابرجا ماند.

يمن در دوران بهار عربي

بهار عربي که آغاز شد، انقلاب‌ها، شورش‌ها و اعتراضات خياباني در جنوب غربي آسيا و شمال آفريقا در کشورهاي عربي جان گرفت. کشورهاي عربي يکي بعد از ديگري درگير موج اعتراض مردمي بودند تا اينکه يمن هم در سال ۲۰۱۱ گرفتار بحران سياسي شد. خيابان‌هاي صنعا مانند پايتخت مصر و تونس پر از جمعيت معترض شد؛ «انقلاب ياسمن» در تونس الگوي رهبري مخالفان يمني بود؛ «توکل کارمن» يا «توکل کرمان»، نويسنده و روزنامه‌نگار يمني توانست به عنوان اولين زن عرب و جوان‌ترين برنده جايزه نوبل، در سال ٢٠١١ در کنار مردم يمن قرار گيرد؛ اين زن ملقب به «بانوي آهنين»، «مادر انقلاب» و «روح انقلاب يمن» وقتي در ٢٣ ژانويه ٢٠١١ در يمن بازداشت شد، معترضان صنعايي تا صبح در خيابان‌ها به علامت اعتراض ماندند و عليه «علي عبدالله صالح» شعار دادند. خيزش يمن، از راهپيمايي‌هاي خياباني، اعتراضات و نافرماني‌هاي مدني عليه حکومت يمن و رئيس‌جمهور آن، عبدالله صالح از ۱۴ ژانويه ۲۰۱۱ آغاز شد و در سوم فوريه در «روز خشم» مخالفان به اوج رسيد. آنها خواهان برکناري عبدالله صالح بودند.

اما شديدترين برخورد در ۱۸ مارس «جمعه خونين» بود که ۵۰ کشته و ۲۴۰ مجروح داشت. همان زمان، زمزمه درخواست پناهندگي علي عبدالله صالح به عربستان در خبرها به گوش رسيد. مخالفان جمعه ۲۵ مارس را (روز سرنوشت) يمن اعلام کردند و علي عبدالله صالح مخالفان را به سرکوب شديد تهديد کرد. جمعيت ١٠ هزار نفري در ميدان «تغيير» دست به تظاهرات زدند و خواهان برکناري فوري او شدند. در ۱۴ خرداد ۱۳۹۰ برابر با چهارم ژوئن ۲۰۱۱ پس از مجروح‌شدن با پنج مقام بلندپايه روانه عربستان و در اين کشور درمان شد. او ٣٢ سال بر سرير قدرت بود. علي عبدالله صالح از متحدان غرب است که در سال ١٩٧٨ در شمال اين کشور به قدرت رسيد و رهبري يمن را از سال ١٩٩٠ که شمال و جنوب کشور يکپارچه شد، در دست داشت. در اين سال اعتراضات خياباني عليه عبدالله صالح که در عمل به رئيس‌جمهور مادام‌العمر کشور تبديل شده بود، منجر به برکناري او از قدرت شد و عربستان مسير نهايي او بود.

يمن در دوره جديد؛ مردماني نااميد در سرزمين فقر

يمن اگر روزي مرکز ثروت بود و به عربستان خوشبخت شهره بود، در دوره معاصر گفته مي‌شود جايي است که اکثر مردم آن روزانه دو دلار درآمد دارند و اسلحه تنها چيزي است که به وفور در ميان مردم ديده مي‌شود. با فرار عبدالله صالح به عربستان و درمان سوختگي او در رياض، در فوريه ۲۰۱۲ «عبد ربه منصور هادي» به عنوان رئيس‌جمهوري اين کشور انتخاب شد، اما اختلافات سياسي ادامه يافت و دو گروه انصارالله (به‌رهبري حوثي‌ها) و نيز القاعده وارد درگيري با حکومت مرکزي و يکديگر شدند. القاعده در يمن پايگاه ويژه‌اي دارد و اين کشور زماني با اسامه بن لادن روابط ويژه‌اي برقرار کرده بود؛ نشانه اين رابطه گرم، همسر يمني بن‌لادن است.

تا اينکه بعد از دو سال از رياست‌جمهوري منصور هادي در سپتامبر سال ٢٠١٤ حوثي‌ها صنعا را تصرف و تشکيل حکومت «وحدت ملي» را اعلام کردند. منصور هادي و دولت او در ۲۱ ژانويه ۲۰۱۵ استعفاي خود را اعلام کردند اما در ۲۱ فوريه او استعفاي خود را پس گرفت و خود را تنها رهبر مشروع يمن خواند و «عدن» را به عنوان پايتخت موقت اعلام کرد؛ بار ديگر يمن تقسيم شد. او روز ۲۱ فوريه ۲۰۱۵ هنگامي که نگهبانانش خواب بوده‌اند، کاخ رياست‌جمهوري خود را در صنعا ترک کرد و وارد منطقه «خوز مکسر» در عدن شد.

«ناديه سقاف» وزير اطلاع‌رساني يمن در اين اقدام به هادي کمک کرد و تعدادي از نگهبانان براي خارج‌کردن رئيس‌جمهور يمن با سقاف همکاري کردند. هادي در حالي صنعا را ترک کرد که به هيچ‌کدام از گروه‌ها و احزاب سياسي يمني اين مسئله را اطلاع نداده بود. با ورود او به عدن، دفتر رئيس‌جمهور فعاليت خود را از کاخ «معاشيق»، وابسته به رياست‌جمهوري يمن در عدن آغاز کرده است.

عبدربه منصور هادي پس از اداي سوگند رياست‌جمهوري گفت مبارزه با سازمان القاعده در جزيره العرب که يمن را به‌عنوان پايگاه خود برگزيده، در رأس اولويت‌هاي دولتش خواهد بود. او تأکيد کرد: «مبارزه با القاعده به‌عنوان يک وظيفه ملي و ديني ادامه خواهد يافت». دو ساعت پس از اداي سوگند قانون اساسي از سوی عبدربه منصور الهادي، رئيس‌جمهور جديد يمن که در آن گفت «جنگ با تندروها وظيفه‌اي ملي است»، حمله انتحاري به‌وسیله يک خودروي بمب‌گذاري‌شده روبه‌روي کاخ رياست‌جمهوري در جنوب يمن، ۳۰ نفر را کشت.

مداخله نظامي عربستان در يمن

يمن در دوره جديد روزگار سختي را مي‌گذراند؛ روزگار جنگ، درگيري و کشتار کودکان. عربستان‌سعودي بيش از دو سال است که براي بازگرداندن عبد ربه منصور هادي به قدرت، مداخله نظامي در يمن را عليه نيروهاي وفادار به علي عبدالله صالح و شبه‌نظاميان حوثي هدايت مي‌کند.

در ۲۶ مارس ٢٠١٤ ائتلافي از کشورهاي منطقه به رهبري عربستان‌سعودي حملات هوايي را عليه حوثي‌ها و در حمايت از دولت منصور هادي با نام «توفان قاطعيت» آغاز کردند.

هواپيماهاي پنج کشور عضو شوراي همکاري خليج‌فارس (عربستان‌سعودي، امارات متحده عربي، قطر، کويت و بحرين) به‌همراه مراکش، مصر، اردن و سودان در اين حمله مشارکت دارند و سومالي نيز اجازه استفاده از پايگاه‌هاي نظامي خود براي حمله را داده ‌است. از پاکستان نيز براي پيوستن به ائتلاف دعوت شده، اما آنها هنوز تصميم خود را در اين مورد اعلام نکرده‌اند. اين عمليات در پشتيباني از دولت عبد ربه منصور هادي و ضد انصارالله و پشتيبانان علي عبدالله صالح، رئيس‌جمهور پيشين يمن، صورت گرفته که صنعا، پايتخت يمن و بيشتر مناطق شمال يمن را در اختيار دارند.

همه کشورهاي عضو شوراي همکاري کشورهاي عرب خليج‌فارس به‌جز عمان در اين عمليات شرکت کرده و از درخواست منصور هادي برای مبارزه با حوثيان، القاعده و داعش در يمن استقبال کردند. همچنين عربستان‌سعودي يکي از دلايل اقدام نظامي خود در يمن را دستيابي حوثي‌ها به موشک‌هاي بالستيک، نيروي هوايي و به‌طورکلي مسائل امنيتي منطقه‌اي عنوان کرد. اتحاديه عرب پشتيباني خود را از اين عمليات اعلام کرد.

همچنين اعضاي اين اتحاديه در نشست سالانه خود در شرم‌الشيخ بيانيه‌اي صادر کرده و خواستار تشکيل نيروي نظامي مشترک شدند. در هشتم اکتبر ۲۰۱۶ بمباران هوايي سعودي باعث کشته‌شدن ۱۵۵ نفر و زخمي‌شدن ۵۲۵ نفر شد. حالا دامنه اين درگيري گسترش يافته است؛ يمن، رياض را تهديد مي‌کند و روز شنبه فرودگاه رياض محل اصابت موشک بالستيک يمني بود؛ دوره جديدي در تاريخ يمن و عربستان آغاز شده است؛ دوره‌اي که نتيجه آن جز نااميدي و بي‌دفاعي مردم نخواهد بود.