ایران و روسیه؛ همگرایی امنیتی یا روابط استراتژیک
سعیده سادات فهری در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به ایران، آن هم در شرایطی که دو کشور چندی است همکاری‌هایشان را در سطح منطقه‌ای بسیار گسترش داده‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سفر اول نوامبر پوتین، نخستین سفر وی به تهران در دولت دوازدهم بود.
ایران و روسیه بعد از حضور جدی‌تر این کشور در خاورمیانه به‌ویژه منطقه سوریه، همکاری‌هایشان سمت و سوی دیگری گرفت. همچنین به‌دنبال به‌دست آمدن توافق برجام، مسکو یکی از پایتخت‌هایی بود که همواره از توافق هسته‌ای دفاع کرده است. هرچند برخی نیز معتقدند که به روابط با روسیه همواره باید با دیده شک و تردید نگریست و با توجه به برخی سوابق تاریخی تاریک این کشور در قبال ایران به‌خصوص همراهی‌اش با دیگر اعضای سازمان ملل در تحریم‌ها علیه تهران، نباید خیلی به همراهی بی‌چون و چرای این کشور در بلندمدت در موضوعاتی همچون سوریه و برجام امید داشت. البته در عالم سیاست همواره تمام کشورها منافع‌شان در اولویت است و بدون شک ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
البته برخی کارشناسان نیز نگاه خوش‌بینانه‌تری دارند و معتقدند که ایران و روسیه به‌عنوان قدرت‌های مهم و تاثیرگذار که بیشترین نقش را در شکست تروریسم منطقه‌ای مورد حمایت آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و سایر طرف‌های غربی-عربی داشته‌اند، می‌توانند با اتکا به مولفه‌های همکاری‌جویانه سیاسی و اقتصادی به بسیاری از مناقشه‌ها و بحران‌های منطقه‌ای فائق آیند و سطح تعاملات دو کشور را به سطحی مناسب ارتقا دهند. بنابراین سفر اخیر رئیس‌جمهور روسیه به تهران که در چارچوب نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان انجام شد در این زمینه می‌تواند ارزیابی و افق روشنی را در مناسبات تهران- مسکو ترسیم کند.
دکتر عبدالرسول دیوسالار، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در پاسخ به «دنیای اقتصاد» درباره نوع روابط فعلی ایران و روسیه گفت: «در شرایطی که امروز شاهد آن هستیم یکی از استراتژی‌ها و سیاست‌های کلان ایران باید بر این اساس باشد که همکاری‌ها و یارگیری‌های منطقه‌ای را تقویت کند، طبیعی است که در این یارگیری‌های منطقه‌ای، قرار نیست کشوری منافعش را به‌خاطر کشور دیگر از دست بدهد. روسیه و ایران نیز از همین استراتژی پیروی می‌کنند.» او درباره برخی انتقادهایی که مطرح می‌شود مبنی بر اینکه خیلی نمی‌توان به روسیه اعتماد کرد نیز تاکید کرد که شاید این انتقاد از سوی کسانی باشد که نگاه ایده‌آل‌گرایی به روابط بین‌الملل دارند و این دسته باید مفهوم منافع را دقیق‌تر بررسی کنند.
این کارشناس مسائل روسیه با اشاره به اینکه در روابط بین ایران و روسیه «یک شیفت استراتژیک» از سال ۲۰۱۴ به بعد اتفاق افتاده و بسیاری از ناظران بین‌المللی نیز به این موضوع اذعان دارند، افزود: «درحال حاضر ایران و روسیه روابطی را تجربه می‌کنند که شاید نتوان الزاما آن را روابط یا همپیمانی استراتژیک نامید اما یک همگرایی امنیتی که کاملا ماهیت استراتژیک دارد، بین دو کشور شکل گرفته است.»
او دلایل شکل گرفتن این همگرایی امنیتی را نیز موارد زیر عنوان کرد که فراتر از تحولات جاری سیاسی است: «۱- برآورد تهدید نسبتا مشترکی که ایران و روسیه از نظم بین‌الملل دارند. ۲- نگاه تقریبا مشترکی که این دو کشور نسبت به خودشان دارند. هر دو خود را کشورهای بزرگ و صاحب تمدنی می‌دانند که این تمدن از سوی نظام بین‌الملل در مخاطره قرار گرفته است.»
به عقیده این کارشناس در این موارد است که گره اتصال ایران و روسیه شکل می‌گیرد و نه تحولات منطقه‌ای و تحولات صحنه.
دیوسالار توضیح داد: «اگر روی تحولات صحنه متمرکز باشیم، بسیاری چنین تحلیل می‌کنند که این همگرایی‌ها تاکتیکال، محدود و پروژه‌‌ای است. اما درواقع یک تحول شناختی در روابط ایران و روسیه درحال شکل‌گیری است که از سال ۲۰۱۴ کلید خورد.» او در ادامه تاکید کرد: «اگر محور نگاه‌مان روی این بحث باشد، الزامی است که ایران در مواردی مثل برجام و موشکی به سمت جلب حمایت روس‌ها گام بردارد و مسکو را در فضایی وارد کند که به‌عنوان یک اهرم به ایران برای گرفتن منافعش کمک کند.» او همچنین توصیه کرد که در چنین شرایطی، ایران باید سطح گفت‌وگوهای امنیتی در لایه‌های روسای جمهور، وزرا، مسوولان عالی‌رتبه و کارشناسان را با روسیه افزایش دهد تا این سهم امنیتی و استراتژیک مشترکی که دو کشور نسبت به همدیگر در سطح مسائل بین‌المللی دارند، نهادینه‌تر و عمیق‌تر شده و در بدنه سیاست‌گذاری دو کشور رسوب کند.
از سوی دیگر در ابتدای امر که روسیه وارد حوزه سوریه شد و فعالیت‌های نظامی‌اش را با هدف مبارزه با داعش در آن منطقه گسترش داد، بسیاری معتقد بودند که حضور روسیه در منطقه برای امتیازگیری از آمریکا است. البته شاید همچنان این فرضیه قابل بحث باشد اما باید توجه داشته باشیم روابط ایران و روسیه بعد از بحران سوریه به واسطه همکاری‌های نظامی در سوریه وارد طیف استراتژیک شد. به همین دلیل نیز یکی از محورهای مهم دیدار روز گذشته مقامات تهران و مسکو بررسی موضوع سوریه بود.
احمد وخشیته، سردبیر سایت دیدبان روسیه نیز درخصوص مهم‌ترین اهداف سفر اخیر پوتین به تهران علاوه بر موضوع سوریه به مساله همه‌‌پرسی اقلیم کردستان عراق اشاره کرد و گفت: «اگرچه با مذاکرات صورت گرفته بحث استقلال رفع شد اما باید توجه داشت که موضع‌گیری روسیه و ایران در این رابطه همگرایی بسیاری با یکدیگر داشت و مبنی بر احترام به قوم کرد و تلاش برای حفظ تمامیت ارضی عراق بود.»
وخشیته معتقد است که در کنار این موضوعات، موضوع کریدور شمال-جنوب و تلاش برای افزایش تبادلات اقتصادی و تجاری میان دو کشور نیز مورد توجه ویژه مقامات دو کشور بود و شاید استقبال وزیر اقتصاد و دارایی از پوتین در فرودگاه مهرآباد تاکید بر همین موضوع باشد که ایران بر گسترش همکاری‌های اقتصادی تاکید دارد. او همچنین به موضوع برجام و سنگ‌اندازی‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در این مسیر اشاره کرد و ادامه داد: «موضع‌گیری‌های اخیر ترامپ درباره برجام سبب شد تا بار دیگر نقش روسیه در موضوع هسته‌ای ایران و برجام پررنگ شود و روز گذشته نیز به طور مبسوط به این موضوع پرداخته شد.» این کارشناس روسیه نیز در واکنش به اینکه آیا روسیه شریک قابل اعتمادی است، گفت: «چنین نگاهی عام‌گرایانه است چراکه قطعا کارشناسان و دیپلمات‌های حوزه بین‌الملل به خوبی مطلع هستند که کشورها همواره به‌دنبال حفظ منافع ملی خود هستند و روسیه نیز استثنا نیست.»
وخشیته درباره تداوم همکاری‌های تهران- مسکو در موضوع سوریه و برجام نیز تاکید کرد: «در موضوع سوریه، ایران و روسیه با یک تهدید مشترک به نام «نفوذ آمریکا در این کشور» مواجه هستند. این موضوع سبب می‌شود در این پرونده، آنها در تلاش برای حفظ پایگاه‌هایشان با یکدیگر همسو باشند. اگرچه ممکن است طرفی خواسته‌های دیگری هم داشته باشد که برای طرف دیگر ضرورت نداشته باشد. در موضوع برجام نیز روس‌ها به‌دنبال برهم خوردن آن نیستند زیرا از نگاه آنها برجام برای تضمین امنیت در منطقه ضرورت دارد.»
از سوی دیگر از زمانی که روسیه حضور جدی‌تری را در منطقه دنبال می‌کند، روابط پرتنش تهران و ریاض نیز مورد توجه این کشور بوده است. همچنانکه اخیرا مسکو پیشنهادی مبنی بر میانجیگری بین ایران و عربستان را مطرح کرد. باید توجه داشت که به هر حال روسیه برای حفظ منافعش به‌دنبال اجرای توازن قوا در منطقه است و از همین‌رو روابط خود با عربستان سعودی را نیز گسترش داده است. سردبیر سایت دیدبان روسیه در این باره می‌گوید؛ ایران باید توجه داشته باشد که همکاری‌های روسیه و عربستان به‌ویژه در حوزه‌های فرهنگی، آهسته‌آهسته نقش ایران را در روسیه کمرنگ نکند. او همچنین معتقد است که برخلاف برخی اخبار اعلانی، روسیه خیلی برای بهبود روابط تهران و ریاض تلاش نخواهد کرد چراکه مسکو از این اختلافات سود می‌برد. بنابراین اکنون روسیه تعاملاتش را با همه طرفین از جمله ایران، عربستان و ترکیه گسترش داده است و از سوی دیگر نفوذش در عراق و سوریه نیز در حال گسترش است.
ارسال نظر