قانون ممنوعيت عرضه قليان در اماكن عمومي به کجا رسید؟

روزنامه قانون: صداي قل‌قل آب فضا را پركرده است؛ همان صدايي كه توجه تازه واردان را در بدو ورود به خود جلب مي‌كند و ناشي از پك‌هاي غليظ به قليان‌هاست.

دودي سفيد همراه با بوي تنباكو مشام‌ها را پر مي‌كند؛ فضايي بزرگ و دودآلود كه گوش تا گوش آن افرادي منتظر نشسته‌اند تا بتوانند خستگي روزانه خود را با پك‌زدن به قليان از تن بيرون كنند. افرادي كه به‌طورعمده اقشار متوسط و ضعيف جامعه‌اندكه تفريح ديگري به جز اين براي‌شان وجود ندارد و مبلغ ناچيز، ‌ آن‌ها را روانه اين مكان كرده است. شايد اگر تفريح سالمي با همين ميزان قيمت وجود داشت، آن‌ها هم مي‌توانستند اوقات فراغت خود را جاي بهتري صرف كنند اما به دليل نبود سرگرمي و تفريح‌هاي ديگر، مجبورند در اين مكان ساعت‌هاي‌شان را سپري كنند و سلامت خود را در معرض خطر قرار دهند.

ضررهاي استعمال قليان برهيچ كس پوشيده نيست و همه كارشناسان متفق‌القول بيان مي‌كنند كه آسيب‌ها‌ و عوارض استعمال قليان به مراتب بسيار بيشتر از سيگار است، با وجود اين، در سال‌هاي اخير شاهد افزايش گرايش افراد، به ويژه جوانان، به سمت قليان هستيم. دختران و پسران نه فقط در قهوه‌خانه‌ها، در اماكني مانند پارك‌ها و فضاهاي عمومي نيز به كشيدن قليان مشغولند.

هرچند كه قانون ممنوعيت استفاده از قليان در اماكن عمومي سال‌ها پيش به تصويب رسيده است، اما اين قانون به دليل اختلاف نظر مسئولان در خصوص تعريف واحدي از مكان عمومي، رنگ اجرا به خود نديده ‌است. مطابق تبصره يك ماده ۱۳ قانون جامع كنترل و مبارزه ملي با دخانيات مصوب سال ۱۳۸۵، مصرف دخانيات، ازجمله عرضه قليان در اماكن عمومي ممنوع شد كه در بند هشت ماده يك آيين‌نامه اجرايي اين قانون، قهوه‌خانه‌ها نيز جزو اماكن عمومي محسوب شدند اما به دليل اعتراض قهوه‌خانه‌داران، از برخورد با عرضه قليان در قهوه‌خانه‌ها جلوگيري شد و پيرو درخواست اين صنف، هیات دولت وقت، به مجاز‌بودن عرضه قلیان در قهوه خانه، مشروط به استفاده از تنباکوهای غیراسانس‌دار رای داد؛ مصوبه ای که البته با رای دیوان عدالت اداری باطل شد تا بار دیگر دوره جدیدی از برچیدن قلیان‌ها از چندین قهوه‌خانه و سفره خانه آغاز شود.

طبق حكم ديوان عدالت اداري، قهوه خانه‌ها نيز جزو اماكن عمومي‌اند كه استعمال قليان در آن‌ها ممنوع اعلام شده است. با وجود ابطال مصوبه هيات دولت و قرار دادن قهوه‌خانه‌ها در زمره اماكن عمومي، باز هم شاهد سرو قليان در قهوه‌خانه‌ها و سفره‌خانه و برخي از رستوران‌ها، به ويژه در شهر تهران‌هستيم.

اين در حالي است كه در بعضي از شهرها سرو قليان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع بوده و در روزهاي اخير نيز دادستان برخي از شهرها مصرف قليان در اماكن عمومي و قهوه‌خانه‌ها را ممنوع اعلام كردند اما نكته قابل تامل اين است كه اگر قانون به تصويب رسيده براي همه شهرها و افراد لازم الاجراست پس چگونه است كه در مورد قليان بعضي از شهرها به قانون تمكين كرده و بعضي ديگر قانون را اجرايي نمي‌كنند؟

قانون بايد اجرا شود

محمدنعیم امینی‌فرد گفت: استفاده از قليان در سال‌هاي اخير طرفداران بسياري پيدا كرده و جوانان زيادي را به خود جلب كرده است؛ به طوري كه در حال حاضر افراد ، به ويژه جوانان (دختران و پسران) براي تفريح در مكان‌هاي عمومي‌اي مانند قهوه‌خانه،‌ رستوران، سفره‌خانه‌ها و.... قليان مصرف مي‌كنند.اين امر درحالي صورت مي‌گيرد كه قانون منع استفاده قليان در مكان‌هاي عمومي سال‌ها پيش به تصويب رسيد اما هنوز به مرحله اجرا نرسيده است .در اين راستا، نكته قابل تامل اين است كه وقتي قانونگذار قانوني را تصويب مي‌كند از زمان ابلاغ، اين قانون لازم الاجرا ست و تا زماني كه قانون جديد تصويب نشده يا قانون به اصطلاح تنقيح نشود، قابليت اجرايي دارد و همه افراد نيز ملزم به اجراي آن هستند. متاسفانه در سال‌هاي اخير به دليل اجرانكردن قانون ممنوعيت عرضه قليان در مكان‌هاي عمومي، شاهد استعمال قليان توسط افراد حتي در پارك‌ها و بسياري از مكان‌هاي عمومي هستيم كه شيوع اين پديده هزينه سنگين عوارض ناشي از مصرف آن را بر سلامت جامعه تحميل كرده است.

اما با توجه به اثرات سوء استعمال قليان براي افراد، نخستين و مهم‌ترين اقدام فراهم كردن زمينه‌هاي اجراي قانون است . زيرا تا زماني كه زمينه‌هاي اجراي قانون مهيا نباشد نمي‌توانيم آن را به خوبي اجرايي كنيم. پس در اين زمينه لازم است ابتدا رسانه‌ها ، به ويژه رسانه ملي، همگام با وزارت بهداشت و درمان، با ساخت برنامه‌هايي افراد را از عواقب استفاده از قليان و سيگار آگاه كنند ، زيرا بسياري از افراد اطلاعات كافي در مورد عوارض ناشي از قليان را ندارند. پس نخستين گام افزايش آگاهي جامعه، به ويژه جوانان است. در حال حاضر، ما در خصوص استعمال قليان و سيگار با دو پديده مواجهيم: نخست اينكه اين پديده ميان خانم‌ها شيوع بيشتري پيدا كرده و مورد دوم اينكه سن مصرف سيگار و قليان كاهش يافته است؛ به طوي كه در حال حاضر نوجوانان جامعه نيز درگير اين موضوع شده‌اند كه اين پديده‌ها نشانه‌هاي خوبي براي جامعه ما نيستند.

با توجه به افزايش شيوع قليان ميان جوانان و نوجوانان و همچنين عوارض بسيار زياد استعمال مواد دخاني (سيگار و قليان)براي افراد، ما در كميسيون بهداشت و درمان مجلس، پيشنهادي را مطرح كرديم مبني بر اينكه عوارض حاصل از مواد دخاني 50 درصد به وزارت بهداشت، 30 درصد وزارت ورزش و جوانان و 20 درصد نيز به وزارت آموزش و پرورش تعلق گيرد تا اين بودجه صرف آموزش و درنظر گرفتن جايگزين‌هاي مناسب براي استفاده از قليان در كشور شود.

هرچند اين راهكار در صورتي عملي خواهد شد كه سازمان برنامه و بودجه با توجه به تبصره‌‌اي عمل كند كه در آن تاكيد شده است به‌طورحتم اين عوارض در اين محل‌ها مصرف شوند. كاهش گرايش افراد به سمت مصرف قليان مستلزم در نظر گرفتن جايگزيني مناسب براي آن است؛ به عبارت ديگر، بايد ورزش‌هاي همگاني و امكان ايجاد تفريحات سالم از طريق وزارت ورزش و جوانان فراهم شود. وزارت بهداشت و درمان نيز بايد از طريق درآمدهاي حاصل از كاهش عوارض ، ميزان مصرف مواد مخدر را كنترل كند تا از شيوع بيماري‌هاي قلبي‌و عروقي، بيماري‌هاي ريوي و انواع سرطان‌هايي كه ناشي از اثرات مواد دخاني است، جلوگيري شود. ضمن اينكه وزارت بهداشت و درمان به عنوان متولي سلامت و سياست گذار اصلي بايد در اين زمينه نظارت داشته باشد.

وزارت آموزش و پرورش نيز با 20 درصد از منابع بايد در زمينه آموزش از سنين نوباوگي تا جوانان فعاليت لازم را داشته باشد. منع استفاده از قليان كاري نيست كه يك شبه يا يك ماهه اجرايي شود بلكه عزم عمومي را مي‌طلبد. همچنين در پاسخ به اين مطب كه گفته مي‌شود افراد زيادي از طريق فروش قليان يا قهوه‌خانه‌ها امرار معاش مي‌كنند، بايد گفت: با اين تفسير نمي‌توان سلامت يا مصالح جامعه را ناديده گرفت كه مورد تهديد واقع شده است. هرچند افزايش بيكاري به عنوان معضلي در جامعه مطرح است اما دولت موظف است از طريق مكانيزم‌هايي كه در اختيار دارد، در دراز مدت ايجاد شغل كند.

قليان و سيگار، دروازه ورود به اعتياد موادمخدر

عبدالرضا عزیزی رييس كميسيون اجتماعي مجلس گفت: عوارض ناشي از مصرف قليان و تاثير آن بر سلامت جامعه بر هيچ‌كس پوشيده نيست و بنده به عنوان پزشك در كتاب «پيشگيري و درمان اعتياد» به طور مفصل به عوارض استفاده از سيگار و قليان پرداخته‌ام و با توجه به اين مضرات به هيچ عنوان موافق رويه فعلي نيستم و معتقدم كه بايد به صورت جدي قانون منع عرضه قليان در قهوه‌خانه‌ها اجرايي شود، زيرا در غير اين صورت، افراد متحمل ضررهاي جاني و مالي خواهند شد.

به اعتقاد بنده زماني كه قانوني به تصويب مي‌رسد اين وظيفه مجري قانون است كه آن را اجرايي كند و در اين زمينه نيز نهادهاي نظارتي بايد بر اجراي قانون نظارت داشته باشند. ديوان محاسبات نيز وظيفه دارد اجرايي نشدن قانون را به مجلس گزارش دهد. در حال حاضر، در زمينه تعريف مكان عمومي كه در قانون منع استفاده از قليان آمده است، ابهاماتي وجود دارد كه برخي قهو‌خانه‌ها را از شمول مكاني عمومي خارج كرده و برخي ديگر از قهوه‌خانه‌ها را مكاني عمومي تلقي مي‌كنند. در مورد اين ابهام نيز بايد گفت با وجود اينكه در سال‌هاي گذشته ديوان عدالت اداري قهوه‌خانه‌ها را در زمره اماكن عمومي محسوب كرد اما هنوز اين ابهامات به درستي برطرف نشده است كه در اين زمينه دولت موظف است لايحه يا استفساريه‌اي را به مجلس ارائه دهد تا تكليف اين موضوع روشن شود.

متاسفانه درحال حاضر در ايران، سالي 65 ميليارد نخ سيگار مصرف مي‌شود و حدود پنج‌هزار ميليارد تومان در سال صرف خريد سيگار مي‌شود و دو تا سه برابر اين مبلغ نيز سالانه صرف عوارض ناشي از سيگار و سرطان ريه، مثانه، معده و... مي‌شود؛ يعني در واقع سالانه هزاران ميليارد تومان پول هزينه خريد و عوارض ناشي ازمصرف سيگار در جامعه مي‌شود و در اين وضعيت 85درصد از افراد سيگاري به سرطان ريه مبتلا خواهند شد.

اين درحالي است كه مصرف قليان، عوارض و آسيب‌هاي به مراتب بيشتري نسبت به سيگار دارد. در مورد مواد مخدر نيز 26 درصد مردم ايران به‌طورميانگين هفت‌هزار ميليارد تومان سالانه براي مواد مخدر سنتتيك مانند شيشه مصرف مي‌كنند، 74 درصد از مردم نيز از ساير مواد مخدر استفاده مي‌كنند كه ميانگين آن 14 هزار ميليارد تومان مي‌شود. اگر ميزان مصرف قليان و سيگار را نيز به آن اضافه كنيم متوجه مي‌شويم سالانه چيزي حدود 30 هزار ميليارد تومان را مردم ايران دود مي‌كنند و عوارض ناشي ازآن را نيز متحمل مي‌شوند. در حالي كه اين ميزان در سال هزينه عمران كشور نمي‌شود.

سال 1364 ميزان 37 هزار ميليارد تومان براي عمران كشور درنظر گرفته شده بودكه 47 درصد آن محقق شد؛ يعني 17 هزار ميليارد تومان صرف عمران كشور شد. مردم ما بايد آگاه باشند استعمال قليان، سيگار و موادمخدر عوارض جسمي، روحي، رواني اجتماعي و خانوادگي را به همراه خواهد داشت. بي‌شك در صورت افزايش آگاهي مردم در مورد عوارض اين محصولات دخاني، گرايش به سمت آن كمتر خواهد شد. درحال حاضر، با توجه به آگاهي كم افراد جامعه از عواقب و عوارض ناشي از قليان، لازم است رسانه ملي با ساخت برنامه‌هاي فرهنگي و بهداشتي آگاهي‌هاي عموم جامعه را در خصوص عواقب استفاده از آن افزايش دهند.

حضرت علي (ع ) در اين زمينه مي‌فرمايند علاج واقعه را قبل از وقوع بايد انجام داد. ما نيز معتقديم پيشگيري مقدم بر درمان است زيرا هزينه‌هاي پيشگيري يك سوم درمان خواهد بود. سقراط نيز در اين زمينه معتقد است بهترين سود آن است كه دنبال زيان نرويم. در خاتمه بايد گفت ۷۰ درصد افرادي كه به مواد مخدر اعتياد دارند پيش از آن سيگار مصرف كرده‌اند،‌بنابراين بايد قليان و سيگار را دروازه ورود به موادمخدربدانيم.

تفريح‌هاي سالم جايگزين استفاده از قليان شود

مجيد ابهري رفتار شناس اجتماعي گفت: قليان به عنوان يكي از ابزارهاي استعمال دخانيات ده‌ها سال است كه در كشور ما حضور داشته و از زمان قاجار تا به امروز وسيله‌اي براي تدخين بوده است. هرچند كه امروزه قليان و قليان‌كشي با وضعيت قبلي و تاريخي آن تفاوت بسياري پيدا كرده است ، براي مثال اگر در گذشته افراد مسن و بانوان سالخورده از قليان استفاده مي‌كردند، امروز جوانان، دختران و پسران از اين وسيله زيان‌آور به‌عنوان وسيله‌اي براي تفريح استفاده مي‌كنند.

در گذشته فقط تنباكوي سنتي در قليان ها استفاده مي‌شد اما امروز انواع تنباكوهاي وارداتي با طعم‌ها و اسانس‌هاي شيميايي مختلف در دسترس جوانان قرار دارد. وجود ده‌ها نوع قليان، حتي قليان‌هاي جيبي، در مراكز و فروشگاهاي مختلف هر بيننده‌اي را به هوس مي‌اندزد تا يك يا چند تا از آن‌ها را تهيه كرده يا اينكه از تنباكوهاي وارداتي با طعم‌هاي گوناگون استفاده كند.

در خصوص مضرات استفاده از قليان نير بايد گفت كه برخلاف تصور بعضي از افراد مبني بر اينكه دود قليان به دليل عبور از آب زيان كمتري دارد، هر پك به قليان معادل 200 نخ سيگار است كه زيان‌هاي مختلفي را وارد بدن مي‌كند. تنباكوهاي وارداتي كه آغشته به مواد شيميايي زيان‌آورند (كه معلوم نيست چند سال پيش توليد و واردكشور شده‌اند) نيز داراي قارچ‌ها و انگل‌هاي مختلفي هستند كه منجر به بيماري‌هاي خوني و ريوي افراد مي‌شود. با وجود اين، متاسفانه امروزه در سفره‌خانه‌ها و در مراكز تفريحي قليان به عنوان وسيله‌ سرگرمي عرضه مي‌شو د و ختران و پسران جوان با گرفتن يك يا دو قليان ساعاتي را ضمن صحبت از آن استفاده مي‌كنند.

نكته قابل تامل اينكه با وجود قانون منع عرضه قليان در اماكن عمومي ، بازهم در بسياري از رستوران‌ها، سفره‌خانه‌ها و مراكز تفريحي اين وسيله مضر عرضه مي‌شود و بهانه عرضه آن نيز رونق كاسبي اين گونه اماكن است. حتي در مواردي نيز بسياري از خانواده‌ها به فرزندان خود اجازه مي‌دهند در مقابل آن‌ها قليان استعمال كنند كه همين موضوع سبب اعتياد فرزندان آن‌ها به قليان خواهد شد.

فراموش نكنيم سيگار و قليان دروازه ورود به اعتياد هستند و 95 درصد از معتادان ابتدا به سيگار و امثال آن اعتياد داشته‌اند. يكي از دلايل افزايش گرايش جوانان به قليان را مي‌توان پايين‌بودن سطح نشاط اجتماعي و گران‌بودن وسايل رفاهي و تفريحي دانست درحالي كه اگر وسايل رفاهي و سرگرمي، ارزان قيمت يا حتي رايگان درسترس جوانان قرار گيرد و همزمان با آن نيز زيان‌هاي جسمي، عصبي و روحي وابستگي به قليان به جوانان و خانواده‌ها تبيين شود، مي‌توان با اين آسيب بزرگ مقابله كرد.

با توجه به گران بودن و دور از دسترس بودن وسايل سرگرمي و تفريحي سالم در كشور، گرايش جوانان به سمت قليان غير طبيعي به نظر نمي‌رسد. وقتي پينت بال ساعتي 300 هزار تومان و بازي‌هاي ورزشي و تفريحي در همين رديف قيمتي هستند، طبيعي است، فرزندان خانواده‌هاي كم درآمد يا بازنشسته به هيچ عنوان، نمي‌توانند از اين امكانات رفاهي و تفريحي استفاده كنند. بنابراين به طور مستقيم پيشنهاد مي‌شود دولت و تشكل‌هاي دولتي و غيردولتي با افزايش مراكز تفريحي، رفاهي و سرگرمي ضمن بالابردن سطح نشاط اجتماعي، جوانان را نيز ترغيب به استفاده از اين امكانات كنند.

در خاتمه بايد گفت با توجه به پايين بودن سطح نشاط در جامعه و نيزاستقبال بسيار زياد جوانان از قليان لازم است ابتدا جايگزين‌هاي مناسبي مانند ايجاد مراكز رفاهي و تفريحي، به‌ويژه تفريحات ارزان قيمت در جامعه ايجاد شود، زيرا در غير اين صورت مبارزه علني و آشكار با قليان منجر به استفاده زيرزميني آن خواهد شد . مانند حال كه برخي از باغ‌ها و مراكز غيرقانوني و بدون تابلو، قليان را با قيمت‌هاي نامناسبي به جوانان عرضه مي‌كنند كه گاهي نيز مواد مخدر نيز در آن استفاده مي‌شود بنابراين فقط مبارزه با قليان راهكار حل اين معضل نيست؛ مثال عيني آن نيز موادمخدر است كه با وجود مبارزه با آن و حتي درنظرگرفتن مجازات اعدام نتايج مطلوبي به همراه نداشته است و همچنان شاهد افزايش اعتياد در جامعه‌هستيم.