كنگره آماده عكس‌ العمل به جنون رئیس جمهور

سارا معصومي در روزنامه اعتماد نوشت: «شايد آرامش قبل از توفان است.» جمله‌اي كه از زبان دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده پس از ديدار با مقام‌هاي ارشد نظامي و خانواده‌هاي آنها به گوش رسيد و بلافاصله در توفان خبري در مورد احتمال بسيار بالاي عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي دونالد ترامپ در چند روز آينده به سوژه روز بدل شد.

اكتبر پرحادثه براي ايران و ١+٥ از راه رسيد و در حالي كه قرار بود نيمه اكتبر به تاريخي طلايي در تقويم برجام بدل شود اما رييس‌جمهور امريكا به پيشواز رفت و روز پنجشنبه به وقت امريكا رسانه‌هاي اين كشور اعم از فارن‌پاليسي، واشنگتن‌پست، سي‌ان‌ان و نيويورك تايمز اعلام كردند كه ترامپ احتمالا هفته آتي توافقي را كه باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا تشخيص داده بود در چارچوب منافع ملي اين كشور است با اعلام عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد.

دو مقام ارشد كاخ سفيد با اعلام اين خبر توپ را از هم‌اكنون در زمين كنگره قرار دادند؛ كنگره‌اي كه ظاهرا نسبت به ايفاي نقش در اين پرونده بي‌ميل است و البته امروز ديگر از اجماع پيشين در آن براي تحت‌الشعاع قراردادن توافق هسته‌اي خبري نيست. گفته مي‌شود كه قرار است ترامپ تا حدود يك هفته ديگر برنامه سياست جامع امريكا در قبال ايران را اعلام كند كه نحوه مواجهه واشنگتن با تهران نيز بخشي از همين سياست است. با اين وجود هنوز در مورد تاريخ قطعي اعلام اين سياست كلان محافظه‌كاري‌هايي وجود دارد. ترامپ در جمع خبرنگاراني كه ديدار وي با مقام‌هاي ارشد نظامي امريكا را پوشش مي‌دادند بار ديگر ادعاهاي پيشين را تكرار كرد و گفت كه ايران به روح توافق هسته‌اي عمل نكرده است.

وي بارديگر ايران را به حمايت از آنچه او جريان‌هاي تروريستي مي‌خواند متهم كرد و همزمان ادعا كرد كه تهران به صدور آشوب در منطقه خاورميانه مبادرت مي‌ورزد. با وجود تمام اين اظهارات تند و تيز در مورد ايران، وي پرسش‌هاي بي‌شمار خبرنگاران در مورد تصميم نهايي‌اش درباره توافق هسته‌اي را بي‌پاسخ رها كرد اما چند دقيقه بعد با خنده گفت كه ممكن است اين، آرامش قبل از توفان باشد. وي پيش از اين جلسه نيز تاكيد كرده بود كه مساله ايران و توافق هسته‌اي با اين كشور يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هايي است كه با ژنرال‌هاي هموطن خود در ميان خواهد گذاشت. اين نخستين‌بار در ٩ ماه گذشته نيست كه دونالد ترامپ با رفتارهاي خارج از عرف خود، جهان را دچار التهاب مي‌كند. خروج از توافقنامه آب و هوايي پاريس، از حالت مديريت خارج كردن رابطه با كره شمالي، تعجيل در ورود به بحران داخل شوراي همكاري خليج فارس تنها مشت‌هايي نمونه خروار از اشتباهات استراتژيك آقاي ترامپ است كه البته بايد بحران‌سازي از كوچك‌ترين ماجراها در داخل امريكا را هم به آن اضافه كرد.

رد پايبندي ايران نقض برجام نيست

اگر ترامپ پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را طبق جدول زمان‌بندي شده هر ٩٠ روز اعلام نكند، اتفاقي در سيستم اجرايي برجام رخ نخواهد داد و اين مساله با وعده انتخاباتي او مبني براينكه توافق را پاره خواهد كرد، متفاوت است. با عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، ترامپ توپ تصميم‌گيري در اين مورد را در زمين كنگره قرار مي‌دهد و اين نهاد قانونگذار نيز ٦٠ روز فرصت خواهد داشت تا در مورد مسير پيش رو تصميم‌گيري كند. درحالي كه در چند هفته گذشته چهره‌هاي متفاوت حاضر در كابينه دونالد ترامپ مانند مشاور امنيت ملي، وزير خارجه و وزير دفاع به صراحت اعلام كرده‌اند كه خروج امريكا از برجام به نفع واشنگتن نخواهد بود اما سارا سندرز، مسوول رسانه‌اي كاخ سفيد اعلام كرده كه رييس‌جمهور تصميم خود را در قبال برجام گرفته است و همه تيم امنيت ملي و وزراي وي نيز با وي در اين تصميم و موضع‌گيري موافق هستند.

ركس تيلرسون وزير خارجه ايالات متحده همزمان با نخستين ضرب‌الاجل زماني ٩٠ روزه در دولت ترامپ براي اعلام عدم پايبندي ايران كه به ماه آوريل بازمي‌گردد اعلام كرده بود كه رييس‌جمهور از تيم خود خواسته كه نقشه راه دولت جديد در مورد ايران را ترسيم كنند. اكنون به نظر مي‌رسد كه قرار است ترامپ همين روزها استراتژي جامع‌تر امريكا در مورد برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران و همچنين فعاليت‌هايش در منطقه را اعلام كند. پيش‌بيني‌هاي اوليه حاكي از اين است كه احتمالا ايران در اين دو حوزه مورد تحريم‌هاي شديدتر قرار خواهد گرفت. يك مقام امريكايي در اين خصوص به سي‌ان‌ان گفته است كه در جريان استراتژي جديد، توافق هسته‌اي با ايران به قوت خود باقي مي‌ماند اما امريكا در چارچوب همين توافق در مورد راه‌هاي تقويت سيستم بازرسي از تاسيسات هسته‌اي ايران و همچنين آنچه كه بعد از انقضاي تاريخ توافق رخ خواهد داد، رايزني‌هايي را با شركاي خود آغاز مي‌كند.

درحالي كه اعلام عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي نمي‌تواند خروج امريكا از برجام را رقم بزند اما رسانه‌اي مانند واشنگتن پست در گزارش تفصيلي خود از اين رويكرد ترامپ مي‌نويسد: اين اقدام مي‌تواند گام نخست در زنجيره‌اي از اتفاق‌هايي باشد كه در نهايت منجر به تشديد تحريم‌هاي امريكا عليه ايران خواهد شد. در شرايطي كه ترامپ پايبندي ايران به برجام را اعلام نكند اما همزمان از كنگره نيز نخواهد كه تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را همچنان متوقف نگاه دارد وضعيت برجام به خط قرمز نزديك خواهد شد. درحال حاضر در كنگره چهره‌هاي شاخص بسياري در كنار ديپلمات‌هاي ارشد فعلي و سابق امريكا و مشاوران نظامي و امنيت ملي در كابينه ترامپ و خارج از آن هستند كه اعتقاد دارند برجام، توافقي است كه ارزش نگاه داشته شدن را دارد. البته در ميان همين طيف موافقان ادامه برجام نيز چهره‌هاي بسياري موافقت خود را به مساله تغيير يا اعمال اصلاحات در توافق مشروط كرده‌اند.

در نشست هفته گذشته كنگره بود كه ژنرال جيمز متيس، وزير دفاع و ژنرال جوزف دانفورد كه رياست ستاد مشترك ارتش امريكا را برعهده دارند از باقي ماندن امريكا در توافق هسته‌اي حمايت كردند اما همزمان متيس ادعا كرد كه اعلام عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، برجام را زير سوال نخواهد برد. درحالي كه بيشترين توجه در رسانه‌هاي ايراني، امريكايي و البته ساير رسانه‌هاي بين‌المللي برمساله برجام و رويكرد ترامپ در قبال توافق هسته‌اي با ايران متمركز شده است اما در نگاه كلان‌تر، رونمايي از استراتژي جامع امريكا در قبال ايران در روز دوازدهم اكتبر توسط ترامپ نيز مي‌تواند بسيار خطرناك‌تر از اعلام عدم پايبندي ايران به برجام باشد.

در شرايطي كه دولت امريكا با عدم بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران عملا در برجام باقي بماند اما در حوزه‌هاي غيرهسته‌اي مانند آزمايش‌هاي موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران فشارها بر تهران را افزايش دهد، حيات توافق هسته‌اي نيز تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.

عدم تاييد پايبندي به اميد مذاكره مجدد درباره برجام

در شرايطي كه عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي ترامپ اعلام شود اما تحريم‌هاي هسته‌اي بازنگردند راه سومي پيش پاي رييس‌جمهور امريكا قرار مي‌گيرد كه در آن بر لزوم مذاكره مجدد در مورد برخي مفاد توافق هسته‌اي يا اضافه كردن الحاقيه‌هايي به آن تاكيد خواهد شد. اين گزينه ظاهرا در چندهفته گذشته بسيار مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است و در حاشيه آن تاكيد شده كه دولت امريكا بايد تهران را وادار به مذاكره مجدد يا اصلاحات در توافق هسته‌اي كند. اين سياست در حقيقت قدم گذاشتن در همان مسير پيشنهادي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي است كه قريب به يك هفته قبل گفته بود اين توافق را يا درست كنيد يا پاره كنيد.

البته اين جمله تاكنون بارها توسط سناتور تندرو ضدايران، تام كاتن نيز تكرار شده است. هرچند كه امريكاي ترامپ در چندماه گذشته بارها و بارها در مورد لزوم مذاكره مجدد سخن گفته است اما تمام مقام‌هاي ايران از جمله حسن روحاني رييس‌جمهور، محمد جواد ظريف وزير امور خارجه، علي اكبر ولايتي، مشاور رهبري در امور بين‌الملل، علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي و علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي بارها و بارها به صراحت اعلام كرده‌اند كه پرونده توافق هسته‌اي ايران با ١+٥ بسته شده است و مذاكره مجددي در كار نخواهد بود. اين موضع‌گيري از سوي فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و همچنين وزراي امور خارجه چين، روسيه، بريتانيا، فرانسه و آلمان نيز بارها و بارها تكرار شده است.

كنگره آماده عكس‌العمل است

تنها چند روز باقي مانده به نيمه اكتبر، همه از دونالد ترامپ نااميد شده‌اند و به نوعي تلاش مي‌كنند تا توپي را كه با پاس رييس‌جمهور در زمين كنگره قرار مي‌گيرد، مهار و مديريت كنند. كنگره از چندماه پيش خود را براي چنين روزهايي مهيا كرده است. آخرين بار تنها چندهفته پس از حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ بود كه متن برنامه جامع اقدام مشترك در كنگره مورد چكش كاري قرار گرفت. در آن زمان هم دموكرات‌ها در سنا با توسل به ترفند فيلي باستر برجام را كه ميراث هم حزبي‌شان در كاخ سفيد بود به سرمقصد آرامش و اجرا در ماه ژانويه ٢٠١٦ رساندند. سناتور باب كوركر كه رياست كميته روابط خارجي سنا را برعهده دارد در حقيقت نقطه تماس سنا با كاخ سفيد در مساله توافق هسته‌اي است و البته گفته مي‌شود كه سناتور ميتچ مك كانل كه رهبري اكثريت در مجلس سنا را برعهده دارد نيز به طور مرتب در جريان برنامه‌هاي كاخ سفيد و وزارت امور خارجه در مورد برجام قرار مي‌گيرد. برخي منابع امريكايي نزديك به ميتچ مك كانل و همچنين يك ديپلمات غربي كه اخيرا با وي ديدار داشته در اين خصوص به واشنگتن پست مي‌گويند: مك كانل شخصا تمايلي ندارد در مورد اين موضوع تا اين اندازه حساس و حياتي در حالي كه تقويم كارهاي عقب افتاده سنا پر است و تا انتخابات ميان دوره‌اي نيز تنها يك سال زماني باقي مانده است، صحبتي بكند يا آن را در سنا به عنوان يك چالش روز دنبال كند.

با اين‌همه برخي چهره‌هاي جمهوريخواهان مي‌گويند كه حاضرند در پاسخ به تصميم ترامپ براي عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، متن لايحه‌گونه‌اي را تهيه كرده و در آن به نقطه‌هاي سياه توافق هسته‌اي از منظر دولت جديد امريكا كه بايد دوباره درباره آنها با ايران مذاكره شود، اشاره كنند. توصيه برخي ديگر از جمهوريخواهان به ترامپ نيز اين است كه از توافق هسته‌اي خارج نشود اما در ملأعام موضع‌گيري بسيار تندي عليه آن بگيرد. سناتور جمهوريخواه دان ساليوان به عنوان نمونه معتقد است كه ترامپ بايد به ايراني‌ها بگويد كه تنها يك پنجره نيمه باز براي مذاكره مجدد و دفع ايرادهايي كه امريكا به توافق هسته‌اي وارد مي‌داند، وجود دارد.

از سوي ديگر سناتورهاي دموكرات در حال منسجم كردن نگاه خود هستند تا به گونه‌اي مانع از بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي و از ميان رفتن ميراث اوباما شوند. بسياري از تحليلگران مسائل داخلي امريكا اعتقاد دارند كه ترامپ تنها به علت كينه از هرآنچه ميراث اوباما به حساب مي‌آيد، اقدام به اعلام عدم پايبندي تهران خواهد كرد و اين در حالي است كه سناتور دموكرات آدم چيف يكي از چند ده سناتوري است كه مي‌گويد عدم تاييد پايبندي تهران به توافق هسته‌اي، اعتماد جهاني به اين توافق و البته قابل اطمينان بودن امريكا در سطح بين‌المللي را زير سوال مي‌برد.

برخي از سناتورهاي دموكرات نيز اعتقاد دارند كه اعلام عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي تنها گام نخستي است كه مي‌تواند به خروج امريكا از برجام منتهي شود. برخي دموكرات‌هايي كه روز چهارشنبه عصر به وقت امريكا براي ديدار با مشاور امنيت ملي ژنرال مك مستر به كاخ سفيد رفته بودند تاكيد كردند كه وي در مساله لزوم باقي ماندن امريكا در توافق هسته‌اي با متيس و دانفورد همفكر است.

لابي اروپا براي ايران در كنگره

يكي از سخنگويان كميسيون اروپادر نشستي خبري در بروكسل پس از موج رسانه‌اي كه در امريكا در مورد قوت گرفتن احتمال عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي صورت گرفت، گفت: «برجام توافق موفقي بوده و همه طرف‌ها بايد به آن پايبند بمانند. ما تحولات مربوط به توافق را از نزديك دنبال مي‌كنيم. بايد يادآور شد كه اين توافق به منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي منجر شده و شوراي امنيت سازمان ملل از آن پشتيباني كرده و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هشت بار تاييد كرده است كه اين توافق نتايج مورد نظر را برآورده مي‌كند.» اين اظهارات يك مقام اروپايي تنها يك تكه از زنجيره تلاش‌هاي اروپا براي نجات برجام از جنون رييس‌جمهور كارنابلد امريكا است.

براساس گزارش‌هاي متعدد رسانه‌هاي غربي، ديپلمات‌هاي اروپايي در چندهفته گذشته بر سرعت رفت و آمدهاي خود به كنگره افزوده‌اند و هم با دموكرات‌ها و هم با جمهوريخواهان لابي مي‌كنند تا آنها را از گام برداشتن در مسيري كه منتهي به نقض برجام از سوي امريكا شود، بازدارند. برخي از آنها به سفراي فرانسه، آلمان و بريتانيا در واشنگتن گفته‌اند كه مخالف بازگشايي مجدد برجام هستند اما به هرحال تندروهايي در كنگره هستند كه به دنبال تشديد فشارها بر تهران هستند.

ديپلمات‌هاي اروپايي به نقل از كنگره‌نشين‌ها مي‌گويند كه دولتمردان به دنبال كشتن برجام نيستند و راهي را در ميانه راه جست‌وجو مي‌كنند و البته كه اشتهاي اندكي در كنگره براي برخورد خشن با توافق هسته‌اي در اين روزهاي التهاب داخلي در امريكا است. بسياري از دموكرات‌هايي كه در گذشته موافق توافق هسته‌اي بودند اكنون مي‌گويند كه از برجام حمايت مي‌كنند چرا كه به دنبال بحران‌سازي نيستند.