نقطه عطف در روابط تهران - آنکارا

از سفر اردوغان به تهران باید استقبال کرد و آن را به فال نیک گرفت. سفر مقامات به کشورها، آن هم در سطح رؤسای دولت فارغ از توافق‌هایی که صورت می‌گیرد به‌ تنهایی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و دارای معنا و بار سیاسی خاص خود است.

صادق ملکی در روزنامه ایران نوشت: از سفر اردوغان به تهران باید استقبال کرد و آن را به فال نیک گرفت. سفر مقامات به کشورها، آن هم در سطح رؤسای دولت فارغ از توافق‌هایی که صورت می‌گیرد به‌ تنهایی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و دارای معنا و بار سیاسی خاص خود است.

سفر سوم اردوغان به ایران اگرچه در چارچوب سفرهای دوره‌ای و تقویمی دو جانبه است اما انجام آن در دوره‌ای که منطقه درگیر تحولات جدی است، اهمیت این سفر را دوچندان کرده است. بنابر اخبار رسانه‌ها و اظهارات اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در سفر به تهران قرار است در کنار مذاکره با آقای روحانی همتای ایرانی خود، با رهبر معظم انقلاب نیز دیدار کند. برگزاری جلسه شورای عالی راهبردی میان دو کشور، مذاکرات دو جانبه، منطقه‌ای، اجلاس آستانه و توجهی ویژه به همه‌ پرسی اقلیم از مهم‌ترین دستور کارهای سفر اردوغان به تهران است.

به‌طور کلی عرصه کشورداری، جایگاه نگاه ایجابی به صحنه سیاست و روابط میان کشورهاست، لذا از هر فرصتی برای تعمیق همکاری‌ها و دور شدن از فضای اختلاف، باید بهره گرفت. پس از یک دوره پر تنش در روابط تهران - آنکارا، روابط ایران و ترکیه شاهد افزایش تماس‌های دیپلماتیک و دیدار متقابل رؤسای ستاد مشترک و در حال حاضر دیدار رئیس جمهوری ترکیه از ایران است.

این آمد و شد‌ها، برخی از ناظران سیاسی را به این ارزیابی رسانده است که روابط تهران و آنکارا در دوره جدید ریاست جمهوری روحانی می‌تواند دچار تحولی پایدار براساس منافع متقابل باشد. همکاری و همراهی نسبی ایران و ترکیه در نشست‌های آستانه، موضع نزدیک دو کشور در خصوص همه پرسی اقلیم، شکست داعش در عراق و سوریه، از جمله علایم آغاز روند مثبت روابط دو کشور هستند.

ترکیه و ایران با توجه به شرایط ژئوپلتیکی منطقه و رقابت‌های تاریخی و میدانی دو کشور در بهترین شرایط روابط رقیب یکدیگرند. اگرچه نگاه غالب در رقابت‌ها، سلبی است اما می‌توان از زوایایی به عنصر رقابت نیز، مثبت و ایجابی نگریست. رقابت‌های ایران و ترکیه در عرصه‌هایی چون قیاس سطح شاخص‌های توسعه با یکدیگر، می‌تواند عامل فشار از سوی افکار عمومی به هدف بهینه‌سازی نحوه مدیریت دو کشور در عرصه‌های مختلف باشد. به هرحال با مد نظر قرار دادن این نکته که عنصر رقابت در روابط تهران - آنکارا چندان قابل حذف نبوده اما قابل کنترل است، می‌توان با اتخاذ سیاست‌‌های متکی بر عقلانیت، دور اندیشی و مدارا، از تبدیل اختلافات و رقابت‌ها به چالش ممانعت به عمل آورد.

اگر راهبرد اعتدالی دولت روحانی در سیاست داخلی مبتنی بر تدبیر و امید است، بخش مهمی از این رویکرد ضرورت دارد در سیاست خارجی بخصوص در ارتباط با همسایگان تجلی یابد. فضای جدید در روابط ایران و ترکیه با سفر اردوغان به تهران می‌تواند فرصت ظهور و تبلور این نگاه دولت دوازدهم گردد.

نکته آنکه در حالی همیشه مقامات ایران و ترکیه با اشاره به مرز‌های طولانی صلح میان دو کشور، هریک امنیت خود را امنیت دیگری اعلام می‌نمایند، اقدام به دیوارکشی در مرز‌های صلح سایه‌ای جدی بر همه ادعاها می‌اندازد.

سخن آخر آنکه، اردوغان اگر چه در دوره ای متهم به حمایت از داعش بود اما امروز از حامیان جدی مبارزه با داعش است. مواضع «آنکارا» در قبال دولت عراق هم پرنوسان بوده است اما اکنون کنار بغداد و منتقد همه پرسی اقیم است. در واقع، رهبران ترکیه در هر شرایطی با درک موقعیت، به دنبال فرصت‌سازی و بهره‌گیری سیاسی - اقتصادی از شرایط هستند، لازم است فراز و نشیب‌های سیاست خارجی و داخلی این کشور در سال‌های اخیر با وجود برخی خسارات آنها برای منطقه و ترکیه، درک شده و تمامی ابعاد آن عمیقاً مورد بررسی قرار گیرد.

در گسترش رابطه با ترکیه یا هر کشور دیگری، برای تأمین منافع باید به تعقل و تدبر بیش از باور فرصت ارزیابی داد. تغییر سیاست ترکیه در بخش مهمی حاصل این نگاه است. آنکارا امروز تشخیص داده حداقل برخی از سیاست‌هایش در ارتباط با ایران و منطقه نیاز به اصلاح دارد. در روابط با کشورها هیچگاه نباید از دوراندیشی راهبردی، نگاه چند وجهی و نقشه راه‌های جایگزین و... غفلت کرد.

با وجود این سخنان، در صحنه سیاست، دیروز گذشته است. هرچند فراموش نگردد آینده نیز با توجه به شرایط گذرا و تحولات سیال سیاسی، پر از ابهام بوده و چندان روشن نیست. با این نگاه باید امروز را دریافت و از اسارت تاریخ دیروز رها شد و برای ابهامات آینده برنامه داشت.
ترکیه و ایران دو قدرت و واقعیت استراتژیکی هستند که نه تنها از معادلات قابل حذف نیستند، بلکه الزامات ناشی از جغرافیا و.... سرنوشت آنها را به هم پیوند زده است.

این دو کشور در منطقه‌ای هستند که رقابت ژئوپلتیک آنها اگر پایان نیابد، به منطقه و خودشان، خسارات جبران‌ناپذیری خواهد زد. توجه داشته باشیم سفر اردوغان به تهران اگر همراه با تغییر ذهنیت رهبران و مقامات دو کشور نسبت به یکدیگر باشد، آنگاه است که می‌تواند نقطه عطف در روابط تهران - آنکارا گردد.