بررسی الگوی جهانی تعطیلات تابستانی

به‌باور کارشناسان، تعطیلات کشور از ساماندهی مناسبی برخوردار نیست و یک‌روزه بودن تعطیلات آخر هفته، مشکلاتی را پدید آورده است. در ایران، به‌دلیل توزیع نامناسب ایام تعطیل و به تبع آن مسافرت‌ها طی سال، تعطیلات کشور همواره با ازدحام، شلوغی و ترافیک جاده‌ها گره خورده است. صاحب‌نظران معتقدند که ساماندهی تعطیلات و به‌ویژه دو روزه کردن تعطیلات پایان هفته، علاوه‌بر اینکه کیفیت کار شاغلان و تحصیل محصلان را با ایجاد وقفه‌هایی برای تجدید قوای جسمی و ذهنی بهبود می‌بخشد، دارای تبعات مثبتی برای بخش گردشگری کشور خواهد بود و می‌تواند موجب گسترش تقاضای سفر و توزیع آن در فصول غیر اوج سفر شود. این موضوع البته برای محیط زیست و آلودگی هوا نیز مفید خواهد بود. اما روز گذشته در حالی تعطیلات طولانی‌مدت تابستانی در ایران به‌پایان رسید که جاده‌ها و مقاصد عمده گردشگری کشور بار دیگر به واسطه آنکه بیشتر خانواده‌ها روزهای منتهی به ماه مهر و شروع مدارس را برای سفر انتخاب کردند، با ازدحام و شلوغی مواجه شدند.

مطالعات پیشین

پیش‌تر «دنیای اقتصاد» در گزارش‌هایی، وضعیت تعطیلات در برخی کشورهای خارجی را بررسی کرده بود. مشاهدات نشان داده است که کشورها برای بهبود گردشگری داخلی خود و افزایش کارآمدی کارمندان و همچنین تحصیل محصلان، دست به اصلاح قوانین تعطیلات خود زده‌اند و در گام نخست، حداقل دو روز را برای تعطیلات پایان هفته خود در نظر گرفته‌اند. یکی از این کشورهای بررسی شده، آلمان بوده است. این کشور علاوه‌بر اینکه از تعطیلاتی دو‌روزه در آخر هفته خود برخوردار است، چنانچه یک روز کاری بین یک روز تعطیل مناسبتی و یکی از روزهای تعطیلات آخر هفته قرار بگیرد، آن روز کاری نیز به روز تعطیل تبدیل خواهد شد و این موضوع ابتدای هر سال مشخص است؛ به طوری که امکان تصمیم‌گیری برای سفر و گذران اوقات تعطیل را به شهروندان این کشور می‌دهد. این موضوع در ایران به‌دلیل ماهیت چرخشی اکثر تعطیلات مناسبتی، مکرر رخ داده اما موضوعی از پیش اعلام شده نیست.

۳ نسخه

در همین حال، بررسی تقویم رسمی و تقویم‌های اجرایی ادارات، مدارس و دانشگاه‌های اتریش نشان می‌دهد سیاست‌گذاری‌های مناسبی در این زمینه در این کشور صورت گرفته است. وین، پایتخت اتریش، سال‌هاست به‌عنوان یکی از ممتازترین شهرهای جهان به لحاظ سطح کیفیت زندگی معرفی می‌شود. این مساله به‌خوبی نشان‌دهنده این امر است که بهره‌وری و کیفیت کار در این شهر در سطح بالایی قرار دارد. اتریش علاوه‌بر تعطیلات دو روزه در پایان هر هفته، ۱۳ روز تعطیلی مناسبتی در تقویم خود دارد، اما برحسب مناسبت‌هایی که ممکن است در طول سال وجود داشته باشد، روزهایی به صورت محلی یا حتی سراسری تعطیل و نیمه‌تعطیل اعلام می‌شود.

با وجود اینکه مدارس و دانشگاه‌های این کشور در ایام تابستان دو ماه تعطیل هستند، اما تعطیلات مناسب و حائز اهمیتی در تقویم تحصیلی این قشر در سایر ایام سال گنجانده شده است. به‌عنوان مثال در اوایل فصل بهار، به‌رغم اینکه تعطیلات رسمی عید پاک در این کشور دو روز است، اما دانش‌آموزان و دانشجویان اتریشی به این مناسبت تعطیلاتی ۱۱ روزه دارند. همچنین مدت تعطیلات سال نو برای محصلان حدود دو هفته است. بنابراین این قشر جامعه اتریش در هر سال تحصیلی، با فواصل تقریبا برابری، دو مورد تعطیلات عمده را نیز به جز تعطیلات آخرهفته تجربه می‌کنند که هم باعث می‌شود وقفه آموزشی طولانی نشود، هم به افزایش برنامه‌ریزی‌ها برای سفر و توزیع زمانی سفرها می‌انجامد و هم بدون شک نقش مهمی در افزایش سطح بهره‌وری آنها ایفا می‌کند.

همچنین در کشور فرانسه نیز علاوه‌بر تعطیلات دو روزه در پایان هفته و ۱۱ روز تعطیلات مناسبتی، برای افزایش بهره‌وری و توزیع تعطیلات در ایام مختلف سال، دو تعطیلی حدودا ۱۰ روزه تحت عنوان «هفته مطالعه» در تقویم آموزشی دانشگاه‌ها گنجانده شده است. تعطیلات تابستانی این کشور نیز دو ماهه است و طی این دو ماه مدارس و اغلب دانشگاه‌ها تعطیل هستند. در همین حال، مورد اخیر سیاست‌گذاری برای ساماندهی تعطیلات در کشور لبنان انجام شده است؛ کشوری که شاید برخلاف نمونه‌های اروپایی و سایر کشورهای توسعه یافته، نزدیک‌ترین قرابت ساختاری و فرهنگی را به ایران دارد. به موجب قانون جدیدی که در این کشور به‌اجرا درآمده است، روزهای کاری طی هفته از ۶ روز به ۵ روز کاهش یافته و روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل شده‌اند. با اصلاحات انجام شده، شاغلان لبنانی که پیش از این ۳۲ ساعت در هفته کار می‌کردند، با افزایش ساعت کار روزانه ۳۵ ساعت در هفته در محل کار حاضر می‌شوند، اما در عوض دو روز کامل را تعطیل هستند. با این همه اما این کشور نیز همانند ایران، تعطیلات تابستانی‌اش سه ماهه است. چنین راهکارهایی موجب شده که این کشورها مشکلی چون تراکم تعطیلات و به تبع آن تراکم ازدحام سفر و ترافیک در جاده‌ها را از بین ببرند.

وضعیت ایران

اما ایران با داشتن ۲۶ روز تعطیل در تقویم رسمی خود، در کنار کلمبیا بیشترین تعداد تعطیلی مناسبتی را در میان کشورهای جهان دارد. قریب به اتفاق این تعطیلات، بر اساس تقویم قمری تعیین می‌شوند که به‌دلیل عدم انطباق آن بر تقویم شمسی، ماهیتی چرخشی داشته و جای ثابتی از ایام سال را به خود اختصاص نمی‌دهند. همین مساله موجب بروز نوعی به هم‌ریختگی در برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلند‌مدت سازمان‌ها و ادارات دولتی می‌شود. به سبب این موضوع، استفاده از تعطیلات برای مردم و همچنین بنگاه‌ها و سازمان‌ها با معضلاتی مواجه است که عمده‌ترین آنها ایجاد ازدحام در مقاصد سنتی سفر ایرانیان همچون استان‌های شمالی و ترافیک مزمن در جاده‌های کشور به‌هنگام تعطیلی‌ها است.

علاوه‌بر تعطیلات مناسبتی و یک‌روزه، دو مورد تعطیلات عمده در کشور وجود دارد، یک مورد تعطیلات تقریبا دو هفته‌ای نوروز و مورد دیگر تعطیلات ۳ ماهه مراکز آموزشی در تابستان است که در نوع خود میان کشورهای جهان به لحاظ طولانی بودن کم‌نظیر است. درحالی که این باور نادرست عمومی در کشور رایج است که ایران بیشترین تعطیلات را در میان کشورهای جهان دارد، اما بررسی‌ها عکس این موضوع را نشان می‌دهد. «دنیای اقتصاد» در یکی دیگر از مجموعه گزارش‌های تحلیلی خود پیرامون ساماندهی تعطیلات، وضعیت تعطیلات را در کشورهای مختلف به لحاظ آماری بررسی کرد و به‌موجب این گزارش، در میان ۳۱ کشور مسلمان بررسی شده، ایران تنها کشوری بوده که تعطیلات پایان هفته آن یک روزه است. همچنین از میان ۵۰ کشوری که در بین اقتصادهای بزرگ جهان قرار دارند، ایران با داشتن تنها یک روز تعطیل در پایان هفته، یک استثنا است. میانگین تعداد روزهای تعطیل در میان این ۵۰ کشور، با احتساب روزهای تعطیل پایان هفته، ۱۱۷ روز است اما برخلاف باور رایجی که به آن اشاره شده، ایران با داشتن ۷۸ روز تعطیل رسمی، ۳۹ روز کمتر از میانگین این کشورها از تعطیلات برخوردار است.

اهمیت تعطیلات دو روزه

با این حال، افزایش تعطیلات پایان هفته در ایران به دو روز، یکی از مطالبات جدی مطرح شده در زمینه ساماندهی تعطیلات کشور است. با وجود مطرح شدن طرح‌هایی همچون تعطیلات زمستانی و کاهش تعطیلات تابستان، که فی‌نفسه اقداماتی مناسب است، اما بدون در نظر گرفتن تعطیلاتی دو روزه در پایان هفته، عوارض فعلی همچون ازدحام در مقاصد سفر و ترافیک جاده‌ها مرتفع نخواهد شد؛ چرا که توزیع حقیقی ایام تعطیل در طول سال، تنها از طریق افزایش تعطیلات آخر هفته محقق خواهد شد. به باور کارشناسان، با لحاظ کردن این تعطیلات در تقویم رسمی کشور، علاوه‌بر تاثیرات مثبتی که در زمینه گردشگری داخلی و ساماندهی آن بروز پیدا خواهد کرد، کیفیت کار شاغلان کشور و همچنین کیفیت عملکرد موسسات آموزشی به نحو چشمگیری افزایش خواهد یافت.

بهره‌وری در ایران اختلاف قابل توجهی با کشورهای توسعه‌یافته دارد و به عنوان یک راهکار، افزایش تعطیلات پایان هفته به‌منظور توزیع متوازن‌تر تعطیلات در ایام سال می‌تواند به بهبود این امر کمک کند؛ چراکه بررسی‌ها نشان داده است کارکنان هنگام بازگشت از تعطیلات از کارآیی بالایی برخوردار هستند. در صورتی که این تعطیلات یک‌روزه باشد، این کارآیی نمود چندانی نخواهد داشت اما با افزایش آن به دو روز، تاثیرات مثبت خود را در بهره‌وری فرد به‌مدت ۳ روز نشان می‌دهد. حالا با وجود اثرات مثبت و روشنی که دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته و ساماندهی سایر تعطیلات کشور بر اقتصاد کشور و کیفیت معیشت مردم خواهد گذاشت، تصمیم‌گیری اجرایی در این زمینه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. باوجود چراغ سبز مسوولان دولتی و نمایندگان مجلس به این طرح، این موضوع به‌طور آهسته‌ در حال پیگیری است و دولت و مجلس به‌طور متناوب توپ مسوولیت را در زمین دیگری می‌اندازند.