بمب هیدروژنی کره شمالی، چقدر ترسناک است

هفته نامه همشهری جوان - اشکان خسروپور: «وسط ناهار خوردن در رستوران بودیم که همه چیز لرزید، لوسترهای رستوران، میز و همه چیز. فکر کردیم زلزله شده و بیرون ریختیم. خیلی زود فهمیدیم یک زلزله معمولی نیست.» این یادداشت کوتاهی است که یک خبرنگار چینی از یک زمین لرزه نوظهور نوشته است.

انفجارهای بزرگ کره شمالی که ظهر روز سوم سپتامبر به قوت محلی، زمین و زمان را تکان داد و باعث زلزله های شدیدی شد، فقط یک دلیل ساده داشت: درگیری و قلدری های دو مجنون که چند ماهی است حسابی اوج گرفته؛ «کیم جونگ اون»، رهبر کره شمالی و «دونالد ترامپ»، رییس جمهوری آمریکا در چند وقت اخیر آن قد شاخ و شانه برای هم کشیده اند که نتیجه اش شده، شدیدترین آزمایش های شبه اتمی در طول تارخ. ماجرا از چه قرار است؟ این گزارش را از دست ندهید.

چی شد کل کل ها شروع شد؟

یکشنبه صبح ترامپ تلفنش را برداشت. شماره نخست وزیر ژاپن را گرفت و سعی کرد نظرش را جلب کند و بگوید که «اتحاد نزدیک آمریکا، کره جنوبی و ژاپن مهم است.» بعد هم صحبت از تحریم هایی به میان آمد که قرار بود سیستم دفاعی کره شمالی، به خصوص موشک پرانی هایش را متوقف کند. کمیسیون امنیتی سازمان ملل هم تشکیل جلسه و وعده داد همه راه های تبادل مالی و تجاری با کره شمالی را بند می آورد تا جلوی آزمایش های هسته ای و فناوری موشکی آن ها را بگیرد. نتیجه این شد که فقط در سال گذشته، کره شمالی بیشتر از 20 موشک بالستیک ساخت و دو آزمایش هسته ای را به سرانجام برساند.

ماجرایشان البته مربوط به امروز و دیروز نیست. مدت هاست که میانه کره شمالی و آمریکا شکراب است اما از وقتی ترامپ روی کار آمده، بنابر اصل «دیوانه چو دیوانه بیند...» حسابی از سر و کل هم بالا می روند.

ترامپ، ژاپن و کره جنوبی را زیر پر و بالش می گیرد، گاهی با چین دم خور می شود و زمانی، بیانیه به سازمان ملل می برد. در آنسو هم مرد تنهای شب، تنها برای خودش نشسته و موشک میپراند. این فقط بخشی از درگیری های دوطرفه بود.

در ۲۲ آگوست امسال، «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریکا یک سخنرانی مفصل ترتیب داد و گفت «پیونگ یانگ»- پایتخت کره شمالی- رام شده و به نظر می رسد در آینده نزدیک دیالوگ های دوطرفه ای شکل بگیرد. ترامپ هم پشت وزیرش را گرفت و گفت: «کیم به ما احترام می گذارد.» نتیجه چه شد؟ «کیم جونگ اون» از این که کسی فکر کند او به ابرقدرت غرب باخته، ناراحت بود. در نتیجه، ماشه موشک هایش را کشید و در دو روز ۲۶ و ۲۹ آگوست چند موشک بالستیک آزمایش کرد.

او این طوری نشان داد، احترامی برای آمریکا- و دیگر نقاط دنیا- قائل نیست و کار خودش را می کند. بعد هم تهدید کرد به جزایر گوام- بخشی از خاک آمریکا که به کره شمالی نزدیک تر است- حمله می کند، موشکی را از بیخ گوش ژاپن گذراند و نشان داد هر جایی را که بخواهد، می تواند به آسمان بفرستد، آخرین کل کل سیاسیون مجنون به آزمایش سوم سپتامبر کشید. بمبی در یک آزمایشگاه زیرزمینی منفجر شد که تمام دنیا را تکان داد.

واقعا یک بمب هیدروژنی آزمایش شده؟

هرچند تقریبا تمام سایت های خبری معتبر دنیا از «انفجار بمب هیدروژنی» سخن به میان آورده اند و آن را در تیترشان پررنگ می کنند اما در میان متن خبرهایشان بر این نکته هم تاکید دارند که «ما نمی توانیم به طور مستقیم این موضوع را تایید کنیم.».

هنوز کسی دقیقا نمی داند بمبی که آزمایش شده، یک بمب هیدروژنی است یا نه. تنها چیزی که می دانیم و درباره اش مطمئن هستیم، این است که همزمان با این آزمایش بزرگ، زمین لرزه ای با شدت حدود شش ریشتر در مناطق مرزی کره شمالی، در بخش هایی از ژاپن و کره جنوبی حس شده است. همین داده را هم مراکز زلزله نگاری در چین، کره جنوبی و آمریکا تایید می کنند.

بررسی داده هایی که زمین شناسان بعد از این انفجارها به دست آورده اند، نشان می دهد که بمب منفجر شده فارغ از این که از چه نوعی بوده، قدرت انفجارش دستکم ۱۰ برابر آزمایش قبلی است که همین چند ماه پیش تست شد.

تنها منبع خبری که می تواند داده هایی سری و دست نیافتنی از این دست را تایید کند، تلویزیون کره شمالی و مجری صورتی پوش معروفش است که با آب و تاب خبر «آزمایش موفقیت آمیز» را پوشش داد، البته مدتی قبل از شروع این آزمایش، عکسی از «کیم جونگ اون» در بازدید از یک مرکز تحقیقاتی یا نظامی منتشر شده بود که او را کنار یک وسیله بزرگ و سفیدرنگ به تصویر می کشید. کارشناسان گفته اند، این وسیله کوچک ممکن است بمب هیدروژنی باشد.

موشک پرانی ها تازه نیست

موشک پرانی های کره شمالی اصلا مبحث جدیدی نیست. مدت هاست که «کیم جونگ اون» به بهانه دفاع از کشورش پای آزمایش های موشکی را وسط کشیده اما کارهای کیم آن قدر پررنگ نبود که حساسیت زیادی ایجاد کند. رهبر مملکت برای دل خودش بمبی به آب می انداخت و دل خوش بود.

در دوران ریاست جمهوری اوباما پنج آزمایش شبیه به این انجام شده بود، دو طرف شاخ و شانه هایی برای هم کشیده بودند اما طرف آمریکایی علاقه چندانی به زورآزمایی نداشت. این بار اما دو مجنون به هم افتاده اند که دلشان برای زورآزمایی تنگ شده.

خلاصه این که با آمدن ترامپ اما همه چیز فرق کرده. تعداد آزمایش ها و مانورهای خودخواسته کره شمالی بیشتر شده، مشخصات موشک هایش هم بیشتر به رخ کشیده می شود. آنچه ما می دانیم این است که کره شمالی به جز قدرت تخریب بالا فعلا روی ساخت موشک هایی تمرکز کرده که وزن کمی داشته باشند و بتوانند با مصرف سوخت کمتر، خودشان را تا 19 هزار کیلومتر آن سوتر- یعنی خاک آمریکا- برساند.

این هیولاهای سفید باید بتوانند از جو زمین خارج شده، در خلا با سرعت بالا به حرکت ادامه داده و بعد بدون هیچ خطایی به هدفشان در زمین بخورند. فعلا اصلی ترین هدف دوردست آمریکاست اما بعدها شاید پای بقیه کشورها هم به میان بیاید. هرچه باشد، موشک ها به اندازه ای برد دارند که بتوانند آن ها را هم تهدید کنند.

داستان زلزله چه بود؟

بعد از انفجاری که در آزمایشگاه زیرزمینی کره شمالی رخ داد، دو زلزله در خاک این کشور و مناطق اطرافش گزارش شد که کاملا غیرطبیعی بود. طول زمان زلزله اول هم حدود دو دقیقه بوده که بسیار بیشتر از یک لرزش عادی است. تلویزیون کره شمالی یعنی تنها منبعی که داده های دفاع دولتی را به دنیا مخابره می کند، چیزی درباره این زمین لرزه نگفته اما اینطور که کارشناسان مرکز لرزه نگاری چین می گویند، در ساعت های ۱۲:۳۴ تا ۱۲:۳۶ دقیقه زلزله ای در پیونگ یانگ حس شده است. بعد از آن هم یک لرزش خفیف تر- با شدت ۴.۶ ریشتر- ثبت شده که کارشناسان می گویند، احتمالا دلیلش تخریب شدید منطقه بوده؛ یعنی آن قدر سنگ و کلوخ از در و دیوار به زمین می باریده که دل زمین به اندازه یک زلزله لرزیده.

شدت این زمین لرزه به زبان ساده تر یعنی، انفجاری که رخ داده می تواند 100 کیلوتن تخریب ایجاد کند. هر کیلوتن یعنی قدرت تخریبی که هزار تن «تی ان تی» آزاد کند. معادل دیگری هم برای این انفجار می شود در نظر گرفت. انفجار بزرگ ناگازاکی را در نظر بگیرید. همان بمب خانمان سوزی که در سال 1945 منفجر شد اما هنوز هم قربانی می گیرد. بمبی که کره شمالی ساخته، دستکم چهار تا پنج برابر از آن غول بی شاخ و دم قوی تر است. بمب هیدروژنی، هنوز اتمی نشده اما قدم کوتاهی تا رسیدن به یک بمب اتم فاصله دارد.

آزمایش ها در کجا انجام می شود؟

از هشتم آوریل 2013 میلادی که نقشه های «گوگل ارث» به روز شد، دوربین های ماهواره ای پدیده جدید را ثبت کردند که تا پیش از آن وجود نداشت. هرچند از اوایل ژانویه همان سال تصاویری ثبت شده بود که نشان می داد، تغییراتی در خاک کره در حال اجراست اما شاید کسی فکرش را هم نمی کرد که ماجرا در حد ساخت یک پایگاه اتمی جدی باشد.

آنچه گوگل ارث در منطقه «پونگیری» نشان می داد، ساخت و سازهای پیوسته ای بود که شرایط را برای تاسیس این پایگاه مهیا می کرد.

ششم ژانویه 2016 میلادی اولین بمب مهلک در این پایگاه آزمایش شد. طبق معمول، تنها منبع، تلویزیون دولتی کره شمالی بود که می گفت، یک بمب هیدروژنی را آزمایش کرده اند. ماهواره های جاسوسی و عکسبرداری روی این منطقه زوم کردند. داده هایی که بعدتر به دست آمد، نشان می داد که آزمایش دیگری هم در آینده نزدیک در این پایگاه انجام می شود. پایگاه پونگیری که در نزدیکی روستایی به همین نام قرار گرفته، یک پایگاه مخفی است که از بالا فقط می توان درهای ورودی و خروجی اش را دید. با این حساب، تخمین زدن وسعت آن کار چندان ساده ای نیست اما از شدت آزمایش هایی که تا به حال انجام شده، می توان حدس زد که با یک اردوگاه زیرزمینی مجهز طرف هستیم.

آخرش که چی؟

کره شمالی که برنامه هایش را از قبل چیده و می گوید این آغاز بازی است. به طور مشخص، فعلا یک سامانه موشکی در نزدیکی جزایر گوام که جزء مناطق تحت سلطه آمریکاست، مستقر کرده تا اگر دعوا بالا گرفت، با موشک هایش جرقه جنگ را روشن کند. کشور «کیم» فعلا دست نگه داشته است. یک دلیلش می تواند ترسیدن از جنگ باشد و دلیل دیگر، این که برای شلیک توپ های مدرنش باید از آسمان ژاپن استفاده کند. اگر ژاپن را متحد آمریکا در نظر بگیریم، شانس کره شمالی کمتر می شود و ممکن است نتواند آمریکا را بزند، به جای اعلام بی طرفی، خودش را در یک جبهه قرار داده و این، اصلا برای یک کشور پیشرفته، با تولیدهای خاص در حوزه فناوری اصلا خوب نیست.

یک سناریوی دیگر این است که «کیم جونگ اون» یک موشک جدید را که ادعا کرده، می تواند از جو خارج شود، آزمایش کند. این طور که تلویزیون های دولتی اش گزارش داده اند، این موشک ها می تواند کلاهک های اتمی حمل کنند و خطرناک تر از آن چیزی هستند که تصور می شود.

کدام یک از این گزینه ها محتمل تر است؟ «بروس بچتول» نویسنده کتاب «کره شمالی و حفاظت محلی در دوران کیم جونگ اون» که مدت هاست درباره اخلاق و اصول رفتاری رهبر کره شمالی تحقیق کرده، یک جواب ساده برای این سوال دارد: «هدف کیم، ترامپ است. او می خواهد حرص دونالد را دربیاورد. او هر کاری لازم باشد، می کند تا قدرت سیاسی دونالد ترامپ را از بین ببرد.»

• مجری هفتاد ساله

«ری چون هی» تنها مجری تلویزیون دولتی کره شمالی است. این زن هفتاد ساله حقوق ثابت می گیرد تا سالی یکی دو بار خبر آزمایش های موشکی کره شمالی را اعلام کند. او در بقیه مواقع سال بیکار می ماند. دلیل انتخاب او لحن هیجان زده و میهن پرستی اش اعلام می شود.

تفاوت بمب هیدروژنی و اتمی چیست؟

20 هزار تن تی ان تی

بمب های هیدروژنی از رفقای اتمی شان قوی تر و مخرب تر هستند. درواقع تنها تفاوت شان در میزان انفجار اتمی است که می توانند ایجاد کنند. بمب های اتمی که قبلا نمونه هایشان در هیروشیما و ناگازاکی دیده شده بود، با آزاد کردن انرژی که جداسازی نوترون از اتم ایجاد می کند، انرژی مخرب تولید می کنند. بمب های شکافت هسته ای، با واکنش های پی در پی باعث جدا شدن اجزای داخل هسته- به خصوص نوتورن- شده و آن را می شکافند. نتیجه اش، تخریبی است که در هیروشیما دیده شد؛ انفجاری با قدرت ۱۵ تا ۲۰ کیلوتن یعنی برابر با انفجاری که بیشتر از ۲۰ هزار تن «تی ان تی» می تواند ایجاد کند.

در مقابل، پدیده ای به نام بمب هیدروژنی هم چند سالی است که در دنیا باب شده. این بمب را در سال 1952 میلادی در آمریکا آزمایش کردند. نتیجه نشان داد که این نمونه آزمایشگاهی می تواند تا 10 هزار کیلوتن انرژی آزاد کند. اصول کار این نوع بمب هم مثل برادر اتمی اش است.

در بمب های اتمی، مقدار زیادی از اورانیوم یا پلوتونیومی که به عنوان سوخت استفاده شده، عملا در فرایند شرکت نمی کند و بلااستفاده می ماند. در بمب های هیدروژنی، فرایند انفجار طوری چیده می شود که این مقدار سوخت بلااستفاده هم منفجر شود. نتیجه فاجعه بار است.

از سال 1996 میلادی، 193 کشور دنیا پیمان CTBT را امضا کرده اند که فعالیت های هسته ای با مصارف جنگی شان را محدود می کند. هر چند این قرارداد می تواند جلوی خیلی از جنگ افروزی ها را بگیرد اما امضای آن برای همه کشورها الزام آور نیست. به همین دلیل هم کشورهایی مثل آمریکا هنوز زیر بار امضای آن نرفته اند.

سازمانی که کشورهای عضو تشکیل داده اند، وظیفه بازرسی کشورها را برعهده دارد و شرایط کشورهای عضو را از نظر زمین لرزه و صداهای نامعقول بازرسی می کند. صداهای غیرعادی، زلزله های عجیب یا تغییر وضعیت جو زمین که انفجار ممکن است باعث و بانی آن باشد، مواردی است که این گروه بررسی کرده و در نهایت، نتیجه را به سازمان مرکزی شان گزارش می کنند. به نظر نمی رسد قدرت اجرایی شان چندان زیاد باشد اما نقش «چشم بینا» را بازی می کنند.