۱۰ نکته به بهانه دستور اخیر سید حسن خمینی

مهرداد خدیر در عصر ایران نوشت: مدیر انتشارات کویر که خاطرات دکتر ابراهیم یزدی را منتشر می کند از دستور سید حسن خمینی برای حل مشکل انتشار جلد سوم خبر داده و گفته است «با دستور ایشان قرار است جلسه ای با مسوولان تنظیم و نشر آثار امام خمینی برگزار شود تا موضوع با مشارکت و همدلی و به صورت دوستانه حل شود.»

این خبر را محمد جواد مظفر اواخر هفته قبل در اختیار روزنامه «شرق» قرار داد و هر چند نمی دانیم این نشست برگزار شده یا نه اما از اصل موضوع به دلایلی که خواهد آمد باید استقبال کرد و می توان چشم انتظار انتشار جلد سوم خاطرات سیاست مدار کهنه کار بود که به تازگی چشم از جهان فروبسته است.

این در حالی است که در یادداشتی از محمد جواد مظفر در شماره جدید «اندیشه پویا» که طبعا تحریر آن قبل از توافق اخیر بوده آمده است:

«دریغ و صد دریغ که جلد سوم این اثر با عنوان ۱۱۸ روز در نوفل لوشاتو بیش از یک سال است که در بند سانسور غیر منطقی دفتر نشر آثار امام گرفتار است و او آرزوی دیدن این جلد سوم و مجلدات بعدی را با خود بُرد.»

در مراسم نکوداشت نیز البته محمد توسلی اظهار امیدواری کرد وزارت ارشاد با انتشار جلد سوم موافقت کند و اشاره ای به مانع اصلی نکرد.

به گفته معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی آنان ۱۵ ایراد به این کتاب گرفته اند و مهم ترین آنها هم این است که دکتر یزدی خود را به عنوان پیشنهاد دهنده سفر رهبر فقید انقلاب به فرانسه پس از نپذیرفتن در کویت معرفی کرده است در حالی که موضوع عجیبی نیست و دیگران هم بر این امر صحه گذاشته اند.

هر چند حق و وظیفه موسسه تنظیم و نشر آثار امام است که به انتساب مطالب به رهبر فقید انقلاب حساس باشد اما در این مورد خاص می توان ۱۰ نکته را یادآور شد:

۱- این شایبه یا ابهام درباره هر خاطره گوینده ای وجود دارد و وقتی فرد سومی حاضر نبوده همواره می توان این گونه تشکیک ها و تردیدها را وارد دانست. اما هر کسی هم به خود جرأت نقل خاطره از مشاهیر را نمی دهد چون با نوع مناسبات و روابط او محک زده می شود.

مثلا اگر آیت الله مصباح یزدی مدعی خاطره گویی و انتساب جمله ای به امام شود در پاسخ گفته خواهد شد که وقتی در تمام صحیفه نور تنها دو بار نام ایشان آمده و حکمی هم دریافت نکرده و آن دو بار هم در حاشیه بوده طبیعی است که خاطره احتمالی پذیرفته نخواهد شد و البته آقای مصباح هم چنین نکرده است.

از هاشمی رفسنجانی اما پذیرفتنی بود ولی با این حال برخی از خاطرات او را نیز چهره ای در اندازه و آوازه موسوی خویینی ها قبول ندارد و حتی پس از درگذشت ایشان در یادداشتی مواردی را مطرح کرد.

بنابر این نمی توان صحت و سقم خاطرات را به طور دقیق محک زد و به اعتبار گوینده و میزان ارتباط او با فرد مورد نظر باید استناد کرد. در عین این که می توان با خاطرات دیگران مقایسه کرد. ضمن این که امکان تکذیب هم برای دیگران فراهم است و آنان هم می توانند نظر دهند.

۲- اگر بحث بر سر سفر به پاریس است می توانند از ناشر بخواهند روایت خود امام را هم جداگانه بیاورد. روایت خود امام درباره سفر به پاریس از این قرار است:

«ما می خواستیم به سوریه برویم که آنجا اقامت کنیم. لیکن اول بنا گذاشتیم به کویت برویم و دو سه روز که ماندیم برویم به سوریه و هیچ هم در ذهن من این نبود که به فرانسه برویم. بنابراین بین الطلوعینِ یک روزی قرار گذاشتیم و تحت مراقبت مأمورین آنجا بیرون آمدیم. من از در که آمدم بیرون آقای دکتر یزدی را در آنجا دیدم که همراه ما بوده تا حالا... ما هیچ بنا نداشتیم که پاریس برویم.

مسایلی بود که هیچ اراده ما در آن دخالت نداشت. هر چه بود و تا حالا هر چه هست و از اول هر چه بود با اراده خدا بود. من هیچ برای خودم یک چیزی عملی که خود کرده باشم قایل نیستم. هر چه هست از اوست. کارهایی می شد که ما اصلا در ذهن مان نمی آمد که این کار مثلا باید بشود. می شد و می دیدیم که نتیجه دارد.»

این روایت خود امام است در دیدار با نخست وزیر و اعضای دولت موقت در دهم مهر ۱۳۵۸ و در اولین سالگرد مهاجرت به فرانسه و در حضور خود دکتر یزدی که در جلد نهم صحیفه نور ( صفحه ۲۳۹ ) هم آمده است و می توان خاطرات ابراهیم یزدی را با آن مقایسه کرد.

۳- ماجراهای ۱۱۸ روز اقامت امام در نوفل شاتو از مهم ترین رخدادهای تاریخ معاصر و بلکه تاریخ ایران است و از این رو انتشار خاطرات مربوط به این ۱۱۸ روز بسیار اهمیت دارد.

ضمن این که در تمام ۳۸ سال گذشته دیگران هم فرصت انتشار خاطرات خود را داشتند ودارند و همین که هیچ یک از نزدیکان امام در این حجم و مستند چنین کاری انجام نداده یا محدود به روزهای اقامت خودشان بوده نشان می دهد تفاوت از کجا تا به کجاست.

در تصاویر می بینیم که رییس جمهوری کنونی و رییس جمهوری اسبق هم پشت سر امام در باغچه مشهور نوفل لوشاتو حضور دارند ولی باز ابراهیم یزدی نزدیک تر است. ممکن است گفته شود به عنوان مترجم بوده نه مشاور اما مگر مترجم ها هم خاطره منتشر نمی کنند؟

۴- در مواردی که از قدم زنی های صبح گاهی و پیشنهاد و مشورت گفته شده طبعا دیگران نبوده اند و تنها می توان به اعتبار گوینده و میزان اشتهار او به صداقت استناد کرد اما در فقرات دیگر راه اظهار نظر برای دیگران بسته نیست.

موسسه بودجه و امکانات کافی دارد و می تواند در نقد و درباره همین ۱۵ مورد ۱۵ جلد کتاب منتشر کند. واقعیت اما این است که غالب مدیران و تصمیم گیران موسسه یا در آن زمان پاریس نبوده اند یا اساسا بعد از انقلاب به دنیا آمده اند و دکتر یزدی نمی توانسته از آنان تأییدیه بگیرد.

۵- در تمام سال های پس از انقلاب بیش از هر چهره سیاسی دیگر حجت الاسلام علی اکبر محتشمی پور بوده که اصرار دارد نقش دکتر یزدی را فروکاهد و مشورت دهی او را انکار کند و بعضا اتهاماتی را وارد می سازد که اعتباری برای او به ارمغان نیاورده است.اما کافی است جایگاه این دو را در سال ۵۷ مقایسه کنیم.

یکی روحانی جوانی در نجف و دیگری چهره ای دانشگاهی و فعال سیاسی شناخته شده ای در آمریکا که در همان کویت به امام می پیوندد و با ایشان به فرانسه می رود. این که پیشنهاد سفر به پاریس را با توجه به این که در زمان شاه از ایرانیان ویزا نمی خواستند ابراهیم یزدی ارایه کرده باشد پذیرفتنی تر است یا موضوع را به روحانیونی که همراه امام از نجف به کویت رفته بودند نسبت دهیم؟

در اظهارات رهبر فقید انقلاب نیز دیدیم که حتی برای خود نیز نقشی قایل نبودند چه رسد به این که بحث را به این سو ببرند که پیشنهاد یزدی بوده یا محتشمی پور. جمله مشهور امام در سه سال بعد (خرمشهر را خدا آزاد کرد) نیز نگاه ایشان را نشان می دهد که به اختلاف بر سر نقش بیشتر سپاه یا ارتش در بازپس گیری بندر خرمشهر پایان داد.

۶- اگر یادگار امام در این قضیه دخالت نمی کرد ممکن بود این احساس درگیرد که به خاطر ماجرای انتساب نامه ای از امام به حاج سید احمد فرزند ایشان کدورت خاطر دارد. در آن پرونده دکتر یزدی مدعی بود نامه مربوط به نهضت آزادی دستخط امام نیست و دستخط مرحوم حاج سید احمد است و ماجراهایی پدید آمد که خارج از این بحث است. یادگار امام اما اکنون فراتر از آن قضیه وارد این داستان شده است.

۷- حتی اگر موسسه کوتاه نیاید و وزارت ارشاد مجوز ندهد باز این کتاب از دست رس دور نمی ماند. خاطرات رجال دیگر مگر همه در ایران منتشر شده است؟

بیشتر کتاب خاطرات در ایران در دست رس اند و نهایت این است که در فضای مجازی به اشتراک گذاشته می شود. در این حالت اما گفته می شد این همان کتاب خاطراتی است که موسسه اجازه انتشار نداد و همه با ولع می خواندند تا ببینند دقیقا کدام بخش مد نظر بوده است.

با دستور اخیر سید حسن خمینی اما این شایعه در نمی گیرد و کتاب روال خود را طی می کند و ناشر هم متضرر نمی شود. چون جلوگیری از انتشار قانونی و در داخل تنها به زیان ناشر است. خاصه این که دو جلد منتشر شده به چاپ سوم هم رسیده اند و جلد سوم قطعا با استقبال فراوان رو به رو می شود.

۸- مدیر نشر کویر کمتر از موسسه آثار امام مسلمان و انقلابی نیست. او در سال ۵۸ عضو جمعی بوده که به جوانان دبیر خانه شورای انقلاب شهرت داشتند و در گذار این ۴ دهه به یک چهره معتبر فرهنگی و حتی سیاسی بدل شده است.

این گونه نیست که او نداند چه چاپ می کند و خودش هم قطعا در این زمینه صاحب نظر است. به نظر می رسد در تصمیم یادگار امام این نکته هم لحاظ شده است. محمد جواد مظفر و نشر کویر اکنون یک برند معتبر در حوزه فرهنگ و نشر به حساب می آیند.

۹- در سال های اخیر با دو نوع روایت تاریخی روبه رو بوده ایم. یک روایت در صدا و سیما و رسانه های رسمی و عکس و وارونه آن در شبکه های ماهواره ای همچون من و تو.

تلویزیون ایران «معمای شاه» ۲۰ میلیارد تومانی می سازد تا شاه را یک سره مفسد و جاسوس و بهایی پرور و انگلیسی بدانیم ولاغیر و تلویزیون من و تو هم درباره رضا شاه فیلم می سازد و عکس آن را روایت می کند. خاطرات چهره هایی مانند ابراهیم یزدی از این نظر اهمیت دارد که هم با روایت رسمی متفاوت است و هم سویه انقلابی دارد.

از یک طرف با حاکمیت فاصله داشته و از سوی دیگر با ضد انقلاب. ضمن این که صدا و سیما به امام سال ۶۰ علاقه دارد و چندان و شاید هرگز از نوفل لوشاتو نمی شنویم. این کتاب اما این امکان را به دست می دهد.

۱۰- دستور سید حسن خمینی را از منظری دیگر نیز می توان نگریست. اگر او امروز بخواهد از انتشار خاطرات دکتر یزدی ممانعت کند فردا روز شاید دیگری به بهانه ای با خود او چنین کند. در این مُلک چرخ بازیگر بازی های بسیاری دارد و خود سید حسن از این بازی ها کم ندیده و آخرین تحول مربوط به دانشگاه آزاد است.

بر پایه نکات ۱۰ گانه بالا می توان گفت شأن موسسه تنظیم و نشر آثار امام بالاتر از این است که متهم به سانسور شود. در کشوری که سال ها قبل کتاب شاه (پاسخ به تاریخ) -ولو با توضیحات تاریخ نگار مشهور و البته با نام مستعار -منتشر شده هیچ بهانه ای برای جلوگیری از خاطرات دکتر یزدی موجه نیست. چون مسوول خاطره گوینده آن است و دیگری که حاضر نبوده نمی تواند بگوید درست نیست. درست نیست؟ شما درست آن را بنویس!

این کتاب ها فراتر از خاطرات عادی است. روایت تاریخ است و برای کسانی که در میانه خاطره گویی و تاریخ خوانی رسمی و روایت های خارج از مرزها دچار تناقض شده اند فرصتی که شاید با هیچ کتاب دیگری دست ندهد.