معنای سخنان اخیر مسعود بارزانی چیست؟

فرارو: ۲۵ سپتامبر روز مهمی برای عراق، اقلیم کردستان، مسعود بارزانی و حتی ایران و ترکیه است. از دید دولت اقلیم برگزاری همه پرسی استقلال در این روز قطعی است. همه‌پرسی که دولت مرکزی عراق، ایران و ترکیه آن را به رسمیت نمی شناسند و آمریکا نیز خواستار به تعویق افتادن آن بوده است. با این حال بارزانی تصمیمش قطعی است و می گوید همه‌پرسی برگزار می شود.

مسعود بارزانی در گفت و گویی با شبکه خبری بی بی سی با صراحت درباره همه پرسی دو هفته دیگر کردستان عراق سخن گفت او حتی از احتمال استفاده از زور برای استقلال کردستان حرف زد.

بله يا خير؟...مردم كردستان عراق قرار است تا دو هفته ديگر با انتخاب يكى از اين دو جواب، بگويند كه آيا خواهان استقلال كامل اين منطقه هستند يا نه؟

رییس اقلیم کردستان طوری سخن گفت که گویی مطمئن است مردم اقلیم رای مثبت بر استقلال اقلیم کردستان می دهند. گزارش ها از کردستان عراق هم نشان می دهد فضای تبلیغاتی به گونه ای است که رای مثبت مردم اقلیم به استقلال قطعی است. هرچند که صداهای مخالف و تردیدهایی از سلیمانیه به گوش می رسد جاییکه که حزب اتحاد میهنی متحد نزدیک ایران حاکمیت دارد.

مهمترین بخش از سخنان روز گذشته بارزانی آنجایی بود که او موضعش درباره موقعیت کرکوک پس از همه پرسی را بیان کرد. او گفت که نمی‌خواهد بر سر مساله استقلال کردستان وارد درگیری نظامی شود، اما در عین حال با کسانی که بخواهند با زور اسلحه بر سر کرکوک بجنگند، مقابله خواهد شد.

استان کرکوک یکی از مناطق استراتژیک شمال عراق به حساب می آید، ناحیه ای نفت خیز که کردها و دولت مرکزی بر سر حاکمیت بر آن اختلاف دیدگاه دارند. بارزانی روز گذشته به صراحت کرکوک را خط قرمز خواند و درباره مقابله احتمالی ارتش و حشد شعبی عراق با پیوستن کرکوک به کردستان گفت: "اگر آنها فقط تهدید می کنند بگذار حرف خودشان را بزنند. اما اگر بخواهند وارد عمل شوند فکر کنم بعد از آن وضعیت جدیدی پیش رو خواهیم داشت."

او افزود: "می‌خواهیم کرکوک سمبل همزیستی اقوام و ادیان باشد، ولی هر نیرویی اگر در فکر این باشد که با زور و سلاح بخواهد واقعیت کرکوک را عوض کند و آن را از کردستان جدا کند باید توقع این را داشته باشد که همه کردها خود را آماده جنگ برای این شهر کنند."

این اظهارات نگرانی ها درباره وضعیت عراق بعد از همه پرسی کردها تشدید کرده است.

ایران و ترکیه بارها مخالفت خود را با این همه پرسی اعلام کرده اند. ماه گذشته نیز رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در گفتگوی تلفنی با مسعود بارزانی بر مخالفت واشنگتن با برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان تاکید کرد.

همه‌پرسی علاوه بر سه استان تشکیل دهنده محدوده اقلیم کردستان عراق در "نواحی خارج از مدیریت منطقه" نیز برگزار خواهد شد. سه استان اصلی عبارتند از "اربیل، سلیمانیه و دهوک" و نواحی خارج از مدیریت هم منظور کرکوک و طوزخورماتو است.

برگزاری همه پرسی در کرکوک باعث شده است برخی چهره های عراقی خواستار استقرار ارتش عراق و نیروهای شیعه، حشد شعبی در کرکوک شوند، تا مانع از برگزاری همه پرسی در این منطقه شوند.

در همین حال اقلیم کردستان در اظهار نظرهای رسمی سعی در کاهش تنش دارد. مقام‌های کرد گفته‌اند رای آوردن احتمالی گزینه استقلال ضرورتا به معنای اعلام استقلال نیست. هشیار زیباری پیش از این گفته بود که این رای فقط به کردها کمک خواهد کرد استدلال خود برای "بهترین توافقی" که در زمینه تعیین سرنوشت‌شان پس از شکست گروه داعش در عراق ممکن است را پیش ببرند.

اما سخنان بارزانی خلاف این موضوع را نشان می داد.

بحث همه پرسی زمانی در کردستان قوت گرفت که داعش توانست در عراق پیش روی فراوانی داشته باشد.

جنگجویان پیشمرگه کرد تحت فرماندهی اقلیم کردستان در عملیات علیه داعش که بخش های بزرگی از شمال عراق را در سال ۲۰۱۴ گرفت، نقش داشته‌اند.

نیروهای پیشمرگه همزمان با بیرون راندن داعش از کشور، کنترل ناحیه مورد مناقشه میان کردها و دولت مرکزی را در دست گرفته‌اند. این ناحیه شامل شهر کرکوک و شهرستان های مخمور، خانقین و سنجار است. برخی از ناظران معتقدند مسعود بارزانی از تهدید داعش فرصتی بزرگ برای استقلال کردستان ایجاد کرد. آنها عملکرد سه سال اخیر اقلیم کردستان را در این راستا تحلیل می کنند.

استقلال اقلیم کردستان عراق از هر نظر چالشی بزرگ برای خاورمیانه است، با وجود اینکه تحلیلگران بیم جنگی تازه در منطقه دارند اما کردها می گویند بر مبنای حق تعیین سرنوشت این همه پرسی برگزار می شود، آنها معتقدند که این همه پرسی خطری برای ایران و ترکیه ندارد.

علی اصغر زرگر تحلیلگر مسائل خاورمیانه در گفت و گو با فرارو درباره همه پرسی کردستان عراق گفت: «همه پرسی در اقلیم کردستان از وجوه مختلفی قابل بررسی است. این منطقه پس از فروپاشی دولت صدام حسین کردستان عراق تقریبا به شکل یک منطقه خودمختار اداره شده است. البته کردها سهمی هم از حاکمیت دولت مرکزی به دست آوردند.»

او افزود: «همانطور که شیعیان در ساختار قدرت انتخاب نخست وزیر سهم شان است و سنی ها ریاست مجلس را در دست دارند، براساس قانون اساسی عراق رییس جمهور عراق باید یک کرد باشد. پس از سقوط صدام همیشه چند وزارتخانه نیز در اختیار کردها بوده است. به این ترتیب اینگونه نیست که تصور کنیم کردها سهمی از قدرت سیاسی در عراق ندارند با اینحال آنها مدعی اند به سهم واقعی خود نرسیده اند.»

زرگر با اشاره به احتمال دخالت خارجی و تحریک حاکمان کردستان عراق برای برگزاری همه پرسی استقلال گفت: «کردها همیشه تحت تاثیر قدرت های خارجی بوده اند، ممکن است برخی دولتهای خارجی و غربی از جمله رژیم اسرائیل و آمریکا در پشت پرده دخالت داشته باشند. ممکن است آنها بدشان نیاید دولت و حکومت کردنشینی در این منطقه تشکیل شود.»

او افزود: «اما تشکیل یک حکومت مستقل کردی می تواند بقیه را تحریک کند که آنها هم داعیه استقلال داشته باشند. به نوعی استقلال کردهای عراق خنجری در پهلوی کشورهای همسایه عراق است.»

به عقیده زرگر "استقلال کردستان عراق به معنای تشکیل یک کشور محاط در خشکی است. کشوری که احتمالا برای اداره خود نیاز به حمایت خارجی دارد. کشوری که نیاز به حمایت خارجی داشته باشد احتمالا سیاست خارجی وابسته ای هم خواهد داشت."

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه افزود: «اکنون تشکیل این دولت با مخالفت اکثر همسایگان و دولت مرکزی عراق همراه بوده است. حکومت مستقل کردی چالشی بزرگ ایجاد خواهد کرد که حتی ممکن است که حکومت عراق به مقابله نظامی دست بزند.»

به اعتقاد او "در این شرایط بهترین راه حل برای کردهای عراق خودمختاری و هم چنین مذاکره برای کسب سهم بیشتر از دولت مرکزی است."

زرگر درباره احتمال وقوع جنگ پس از همه پرسی استقلال اقلیم کردستان گفت: «تجربیات گذشته نشان داده است که جنگ محتمل است. کردهای عراق همیشه با دولت مرکزی درگیر بوده اند. در زمان صدام حسین، ملا مصطفی بارزانی پدر مسعود بارزانی با صدام حسین جنگید، البته کار ملا مصطفی نهایتا به پناهندگی به ایران کشیده شد. تجربه کردها در منطقه مملو از جنگ های خونین است. کردها همیشه با حکومت های مرکزی جنگ و گریز داشته اند.»

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه معتقد است رای مردم کرد به همه پرسی استقلال در واقع به این ایده مشروعیت می بخشد. و با این پشتوانه سردمداران کرد جربزه و جسارت بیشتری برای محقق کردن خواسته خود پیدا خواهند کرد. همچنین در وضعیت کنونی حکومت عراق با توجه به جنگ فرسایشی با داعش در ضعیف ترین شرایط قرار دارد.

او گفت: «با اینحال این به معنای آن نیست که با موافقت کردها با استقلال، به سرعت کشور جدیدی تشکیل شود، تشکیل کشور جدید نیازمند زمان زیاد و مذاکرات گسترده است، این زمان فرصت را به دولت مرکزی عراق برای بازسازی خود و ارتش عراق را می دهد. با بازسازی ارتش عراق شرایط پیچیده تر هم می شود و البته اینکه ایران و ترکیه نیز احتمالا از دولت مرکزی عراق حمایت خواهند کرد. البته موضع ایران قطعی است و بارها اعلام کرده است که مخالف تجزیه عراق است.»

زرگر درباره موضع احتمالی دولت ترکیه گفت: «ترک ها ثابت کرده اند فرصت طلب هستند، از طرف دیگر مرز ترکیه مرزهای ناتو نیز هست بنابراین نمی توانند سیاست خارجی کاملا مستقلی را در این باره در پیش گیرند. ترکیه ناچار خواهد بود با ناتو و آمریکا در این باره هماهنگ شود. به همین خاطر نمی شود رفتار دولت ترکیه را کاملا پیش بینی کرد.»

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه افزود: «ممکن است ترکیه برای ایجاد آرامش در میان کردها داخل کشور از حکومت مستقل کردی حمایت کند تا از این طریق هم به کردهای ترکیه پیام مثبت دهد و هم مرزها را راحت تر کنترل کند. از طرف دیگر از این طریق بتواند منافع مادی بیشتری کسب کند از جمله از خرید نفت از کردستان و یا ارتباطات گسترده مالی و تجاری دیگر.»