دغدغه‌هایی برای زندگی در یک شهر

سیدمصطفی موسوی‌لاری در روزنامه شرق نوشت: زندگی شهری در دنیای جدید برای عموم شهروندان دغدغه‌ها و انتظارات مختلفی به وجود آورده است. متأسفانه نبود‌ پاسخ‌گویی مطلوب به آنها طبق شاخص‌های پذیرفته‌شده جهانی، تهران را از دایره شهرهای مطلوب برای زندگی خارج کرده است. علی‌القاعده پاسخ‌گویی مناسب به این دغدغه‌ها باید با مفهوم «شهر» و الزامات آن متناسب باشد.

آنچه در نظر بنده به عنوان دانش‌آموخته مقاطع مختلف تحصیلی در رشته‌های معماری، طراحی شهری و مدیریت، با تجربه ١٥ سال کار حرفه‌ای در همین زمینه‌ها می‌آید، فقر نگاه شهرسازی در مدیریت شهری سال‌های اخیر تهران بوده است.

نتیجه آن بوده که معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران، همان‌طور که یکی از اعضای شورای شهر چهارم گفته بود، تنها به منبع درآمد شهر تبدیل شده است. با این دیدگاه، تنها بخشی از شرح وظایف این معاونت که معطوف به صدور پروانه ساختمانی است، پررنگ شده و تمام هم‌و‌غم مسئولان مربوطه پیداکردن راه‌هایی برای ساخت‌و‌ساز بیشتر با حداکثر مبالغ دریافتی از سازندگان بوده است.

گذشته از نتیجه فاجعه‌بار این روند که خود مغایر با اصول شهرسازی است، غفلت از دیگر وظایف این معاونت نیز خودنمایی می‌کند؛ منظور نقش نهاد شهرسازی شهرداری در سامان‌دهی به دیگر اجزای مدیریتی شهر است.برای نمونه، اگر به مقوله حمل‌ونقل در کلان‌شهری مانند تهران، با نگاه شهرسازی توجه نشود، نمی‌توان انتظار نتیجه‌ای را بهتر از آنچه پیش آمده، داشت.

ساخت بزرگراه‌ها، تونل‌ها و پل‌های متعدد شاید برای اتصال دو شهر و در پهنه‌ای خالی از سکنه مناسب باشد؛ اما عرضه آن داخل شهر از یک‌سو تقاضای سفر با خودروی شخصی را افزایش می‌دهد و خودبه‌خود موجب افزایش بیشتر ترافیک می‌شود و از سوی دیگر، پهنه یکپارچه شهری را به جزیره‌های جداافتاده تبدیل می‌کند.

نتیجه آنکه حمل‌ونقل شهر از مقیاس انسانی خارج و تبدیل به عاملی با پیامدهای منفی زیستی می‌شود. زیباسازی شهر نیز دیگر جزئی از فعالیت‌های مدیریت شهری است که اگر با نگاه شهرسازی عجین نباشد، سیمای نامطلوب و مغشوش شهری پیش‌روی چشم شهروندان قرار می‌گیرد.

جزئیات اجرائی کف‌سازی، جدول‌کشی، فضای سبز شهری و مبلمان شهری است که عرصه‌های عمومی یک شهر در کشوری توسعه‌یافته را زیبا و چشم‌نواز می‌کند و در کشوری دیگر، موجب می‌شود در طول یک خیابان قدم به قدم شاهد تغییر سنگ‌فرش پیاده‌رو، فضاهای عمومی بدون مبلمان شهری مناسب و جدول‌گذاری و محوطه‌سازی نامطلوب باشیم.

تأسیسات زیربنایی هم اگر درخور شهر نباشد، حفاری‌های مداوم و پایان‌ناپذیر جزء جدایی‌ناپذیر معابر شهری می‌شود. دیگر اجزای پیکره مدیریت شهری مانند حوزه اجتماعی، اقتصادی و نوسازی نیز به همین شکل. با نگاه برخاسته از شهرسازی اجزای مختلف شهر، عادلانه در خدمت همه افراد جامعه از هر طبقه اجتماعی با هر وضعیت جسمانی و هر گروه سنی و جنسیتی قرار می‌گیرند.

خوشحالم که در برنامه شهردار منتخب تهران نیز انسجام فضایی- کالبدی شهر به عنوان هدف راهبردی در حوزه معماری و شهرسازی تعریف شده است. لازمه این انسجام، توجه یکپارچه به اجزای مدیریت شهری با عینک شهرسازی است تا نتیجه آن شهری باشد که معابر آن به تعبیر مهندس بهشتی، خیابان باشند و نه جاده، فضاهای عمومی آن عرصه جمعی باشند و نه نقاط خالی شهر، ساختمان‌ها تشکیل‌دهنده سیمای زیبای شهری باشند و نه به چشم قلک‌های درآمدساز، پیاده‌روها درخور شهروندان باشند و نه مسیر پرمانع گذر عابران، فضای سبز آن شاداب‌کننده فضای شهر باشد و نه عاملی برای اختلال زندگی شهروندان و تنها مناسب زیست حشرات.

علاوه بر توجه به کارکردهای کلیدی حوزه شهرسازی در پیوند با دیگر اجزای مدیریت شهری، باید درون این حوزه نیز دست به اقداماتی جدی زد. یکی از این اقدامات، بازسازی سازمانی مجموعه است. مقابله با فساد که خوشبختانه با تعبیر شهرداری شیشه‌ای مورد توجه شورا و شهردار جدید است، استفاده از قابلیت‌های گسترده منابع انسانی و سازمانی این نهاد با محوریت توجه به چالش‌های شهر، لازمه این بخش از اقدامات است.

همچنین وجود دانشگاه‌های طراز اول در شهر تهران با دراختیارداشتن تعداد زیادی از دانشجویان مستعد و استادان خبره، فرصت بسیار مناسبی در اختیار مدیریت شهری در همه حوزه‌ها و به‌ویژه حوزه شهرسازی قرار داده است که بتواند اقدامات خود را چه در مقطع برنامه‌ریزی و چه در مقطع طراحی و اجرای طرح‌ها، با نگاهی علمی و تخصصی پی بگیرد.

می‌توان با توجه جدی به پایان‌نامه‌های دانشجویان رشته‌های مرتبط، پروژه‌های شهری مختلفی را تعریف کرد و با به‌خدمت‌گرفتن استادان به عنوان ناظران پروژه‌ها، با هزینه‌ای بسیار کمتر از رویه معمول، گزینه‌های به‌روز و خلاقانه‌ای برای فعالیت‌های مختلف شهر در اختیار داشت و در نهایت در زمان عملیاتی‌شدن پروژه‌ها با شرکت‌های معتبر و صاحب تجربه پیوند برقرار شود.

امید است که تهران شهری باشد درخور پایتختی ایران برای مرد و زن، کودک و بزرگسال، کارمند و کارگر، غنی و ضعیف، سالمند و معلول و در یک کلام، تهران شهری باشد برای زندگی همه شهروندان آن.