توسعه صنعت نفت در پسا تحریم

محمدمهدی رحمتی در روزنامه شرق نوشت: از ابتدای استقرار دولت یازدهم تاکنون با رویکرد برنامه ملی اقتصاد مقاومتی، تمهیدات و اقدامات زیربنایی گسترده‌ای در وزارت نفت انجام شده که تأثیرات عمده آنها هم‌اکنون در بهبود و توسعه صنعت نفت به‌ طور چشمگیری مشهود است.

این امیدواری وجود دارد که با ادامه این روند، در سال‌های آتی نیز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در عملیات و فعالیت‌های صنعت نفت باشیم. ضروری به نظر می‌رسد قبل از ارائه راهبردهای توسعه صنعت نفت در دوره پساتحریم، اشاره مختصری به اقدامات و دستاوردهای عمده صنعت نفت در دولت یازدهم صورت گیرد.

در حوزه توسعه و افزایش تولید از میدان گازی پارس جنوبی با استفاده از همه ظرفیت‌های موجود کشور، از فاز ١٢ این میدان (که از لحاظ ظرفیت پالایش گاز طبیعی، بزرگ‌ترین طرح توسعه این میدان است)، بهره‌برداری کامل به‌ عمل آمده است. تکمیل و افتتاح فازهای ١٥ و ١٦ میدان گازی پارس جنوبی با بیش از ٧٠ درصد سهم ساخت داخل از دیگر دستاوردهای این حوزه محسوب می‌شود.

همچنین آغاز تولید از فازهای ١٨و١٧، فاز ١٩ و فازهای ٢١و٢٠ و افتتاح این فازها در فروردین ١٣٩٦ در نهایت باعث شده که تا انتهای دولت یازدهم، ظرفیت تولید گاز غنی کشور از این میدان با کشور قطر برابر شود. همچنین پس از سال‌ها، طرح توسعه لایه نفتی این میدان نیز در اسفند ١٣٩٥ راه‌اندازی شده و به تولید آزمایشی رسیده است.

در حوزه افزایش ظرفیت تولید نفت خام از میادین مشترک کشور (با تمرکز بر توسعه میدان‌های مشترک غرب کارون و با اصلاح شرایط پیمانکاران فعال در این میادین)، طرح‌های توسعه میادین یادآوران (فاز اول)، آزادگان شمالی (فاز اول) و یاران شمالی به ‌ترتیب با اهداف تولید ٨٥، ٧٥ و ٣٠‌ هزار بشکه در روز نفت‌خام تکمیل و بهره‌برداری شده و توسعه میدان آزادگان جنوبی نیز با روند مناسبی دنبال می‌شود.

احیای ظرفیت تولید نفت خام کشور حدودا به میزان پیش از تحریم‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن، افزایش حدود ٤٠‌درصدی متوسط تولید نفت خام کشور و افزایش ٥٥‌درصدی تولید میعانات گازی کشور در سال ١٣٩٥ نسبت به پنج‌ماهه ابتدای سال ١٣٩٢ و رشد بیش از ١٤٠‌درصدی میزان صادرات نفت ‌خام کشور در اواخر سال ١٣٩٥ نسبت به ابتدای استقرار دولت یازدهم از دیگر دستاوردهای عمده صنعت نفت در بخش بالادستی صنعت نفت به‌ شمار می‌رود.

شایان ذکر است که با ایفای نقش مؤثر در اوپک و انجام مذاکرات و تعاملات سازنده، با وجود حصول اجماع تاریخی بین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک مبنی بر کاهش تولید نفت‌ خام این کشورها، افزایش تولید نفت خام ایران مورد توافق قرار گرفت.

در حوزه پایین‌دستی صنعت نفت نیز می‌توان به دستاوردهای عمده‌ای مانند افزایش چشمگیر گازرسانی به نیروگاه‌ها از ٣٦,٢ ‌میلیارد مترمکعب در سال ١٣٩٢ به ٦١.١ ‌میلیارد مترمکعب در سال ١٣٩٥ (که علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های مایع و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، در بهبود محیط ‌زیست نیز نقش مؤثری به ‌دنبال خواهد داشت) و افزایش عرضه گاز طبیعی سبک به مجتمع‌های پتروشیمی

(از ١٣‌ میلیارد مترمکعب به ١٦,٧‌ میلیارد مترمکعب در همین دوره) و تکمیل گازرسانی به حدود ٩ هزار روستای جدید و ٩٣ شهر جدید از ابتدای سال ١٣٩٢ تا پایان سال ١٣٩٥ اشاره کرد. به‌ طور موازی باید به افزایش میزان تولید بنزین یورو٤ از میزان ٣.٣ ‌میلیون لیتر در روز در سال ١٣٩٢ به رقم ٢٢.٦‌ میلیون لیتر در روز در سال ١٣٩٥ اشاره كرد.

همچنين افزایش درخور‌توجه صادرات گازوئیل (به‌عنوان یکی از فراورده‌های نفتی با‌ارزش) از رقم ٠,٧‌ میلیون لیتر در روز به حدود ١١‌ میلیون لیتر در روز در همین دوره اتفاق افتاد. در دولت یازدهم با اولویت‌دهی به طرح پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس به‌عنوان یکی از طرح‌های راهبردی بخش پایین‌دستی و اصلاح ساختار این طرح از نظر مالی، مدیریتی و ترکیب سهام‌داران، در مهر ١٣٩٥ واحد تقطیر فاز اول این پالایشگاه به بهره‌برداری رسید و همچنین فرایند تولید بنزین در این پالایشگاه در اسفند ١٣٩٥ آغاز شده و افتتاح رسمی فاز اول پالایشگاه نیز در اردیبهشت ١٣٩٦ صورت گرفت.

دولت یازدهم در حوزه پتروشیمی نیز اقدامات درخور‌توجهی انجام داده که در نتیجه آن تولید محصولات پتروشیمی از ٤٠,٦ ‌میلیون تُن در سال ١٣٩٢ به ٥٠.٦ ‌میلیون تُن در سال ١٣٩٥ افزایش یافته است. در همین مدت میزان صادرات محصولات پتروشیمی نیز از ١٢.٨‌ میلیون تُن به ٢٠.٤ ‌میلیون تُن افزایش داشته است.

از دیگر اقدامات عمده انجام‌شده در دولت یازدهم می‌توان به انتخاب ١٠ قلم اصلی کالاهای پرمصرف و دارای شرایط ساخت در داخل کشور و اقدامات جدی برای عملیاتی‌کردن ساخت داخل آنها و انعقاد بیش از ٥٠ قرارداد در این زمینه تا پایان سال ١٣٩٥ و همچنین انعقاد قرارداد با ٩ دانشگاه و مؤسسه مطالعاتی برتر کشور برای ازدیاد برداشت از مخازن نفتی و گازی موجود اشاره کرد و در کنار آن، پیگیری طرح‌های متعدد بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور با استفاده از ظرفیت‌های ماده ١٢ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و نیز پیگیری تشکیل شرکت‌های E&P (اکتشاف و تولید) در سطح صنعت نفت نیز به شکل مطلوبی پیشرفت داشته است.

احیای ظرفیت‌های نهفته و بالقوه صنعت نفت و به فعلیت‌رساندن آنها و موفقیت در دوره پساتحریم، مستلزم توجه ویژه به خرد جمعی و سرمایه انسانی در صنعت نفت و گاز و جلب مشارکت محافل علمی و دانشگاهی کشور از یک سو و دیپلماسی فعال با رویکرد تعامل مؤثر، سازنده و پایدار با بازیگران کلیدی بازار جهانی نفت و گاز از سوی دیگر است.

در سال‌های گذشته در نتیجه اعمال تحریم‌های ظالمانه استکبار جهانی، صنعت نفت از شش حوزه دچار آسیب شد که شامل صادرات نفت خام، میعانات گازی، فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی، تأمین مالی و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز صنعت نفت، واردات و تأمین کالاها، تجهیزات، خدمات فنی و مهندسی و لایسنس‌ها، عملیات و نقل و انتقالات بانکی، حمل‌ونقل نفت خام، میعانات گازی، فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی و نیز بیمه نفت‌کش‌ها، غرامت و خسارت محمولات نفتی، تأسیسات و تجهیزات نفتی و بیمه اتکایی بوده است.

با اجرائی‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در دی ماه ١٣٩٤ و درنتیجه گشایش و بهبود حاصل از آن، عمده مشکلات و چالش‌های فوق‌الذکر در کوتاه‌مدت مرتفع شده و امید است سایر موارد نیز در میان‌مدت مرتفع شود. گشایش در فضای توسعه صنعت نفت در دوره پساتحریم، بدون شک، ارتقای رفاه عمومی جامعه را به‌دنبال خواهد داشت.

اجرای برجام علاوه بر دارابودن آثار و تبعات عمومی، دستاوردهای قابل توجهی نیز برای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور به ‌همراه داشته که از مصادیق آن به طور خلاصه می‌توان به مواردی از قبیل «رشد١٤٠درصدی صادرات نفت‌خام کشور در اواخر سال ١٣٩٥ نسبت به ابتدای استقرار دولت یازدهم»، «احیای مشتریان سابق نفت خام ایران (قبل از تحریم‌ها) و جذب مشتریان جدید»، «حضور شرکت‌های معتبر خارجی جهت سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف صنعت نفت» و انجام مذاکرات متعدد با شرکت‌های معتبر بین‌المللی (انعقاد قرارداد توسعه فاز ١١ میدان گازی پارس جنوبی در تیر ماه ١٣٩٦ در قالب قراردادهای جدید نفتی ایران) اشاره کرد که به‌نوبه خود رفع مشکلات خرید کالاهای موردنیاز به‌ویژه برای طرح‌های توسعه میادین مشترک و تسهیل در انجام تبادلات بانکی بین‌المللی را به دنبال داشته است.

از سایر دستاوردهای اجرای برجام که در میان‌مدت و بلندمدت در صنعت نفت قابل تحقق خواهد بود، می‌توان از «کاهش هزینه‌های توسعه و بهره‌برداری از میادین»، «تسهیل در تأمین تجهیزات و تکنولوژی موردنیاز صنعت نفت»، «ارتقای توان پیمانکاران، سازندگان و تأمین‌کنندگان داخلی در مشارکت با شرکت‌های خارجی»، «افزایش ضریب بازیافت میادین نفت و گاز کشور»، «ارتقای سطح کیفی محصولات و فراورده‌های نفتی تولیدی» و همچنین «افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی با تأکید بر تکمیل زنجیره ارزش این صنعت» نام برد.