دوگانگی سیاسی و ستیز به فروپاشی ختم میشود
در ماه‌های اخیر مهم‌ترین مباحثی که عرصه عمومی جامعه ایران را به خود مشغول کرده است، در نظر گرفتن مطالبات و خواسته‌های ۲۴ میلیون نفری در انتخاب کابینه جدید است که روحانی را به عنوان رئیس‌جمهوری برگزیده‌اند.
روزنامه ابتکار: در ماه‌های اخیر مهم‌ترین مباحثی که عرصه عمومی جامعه ایران را به خود مشغول کرده است، در نظر گرفتن مطالبات و خواسته‌های ۲۴ میلیون نفری در انتخاب کابینه جدید است که روحانی را به عنوان رئیس‌جمهوری برگزیده‌اند.
چالشی که البته به نوعی میان هوادران و پایگاه اجتماعی رئیس‌جمهوری برجسته‌تر است تا مخالفان و منتقدانی که اساساً به روحانی رای نداده‌اند. بررسی این نکته که رئیس‌جمهوری تا چه اندازه می‌تواند در انتخاب نهایی کابینه‌اش مطالبات هواداران خود را در نظر بگیرد و از سوی دیگر بتواند طیفی از ساختار سیاسی حاکم را اقناع کند، مسئله محوری است که دکتر رحیم محمدی استاد دانشگاه و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران در گفت‌وگو با «ابتکار» به ابعاد آن پرداخته است.
در این روزها مهم‌ترین چالشی که برای رئیس‌جمهوری از سوی هوادارانش پیش آمده، طرح این شائبه است که وی در عملی کردن به برخی از وعده‌ها که در انتخابات داده سماجت به خرج نداده است؛ تحلیل شما از رابطه میان وعده‌هایی که رئیس‌جمهوری می‌دهد و خواست و مطالبه‌ای که رایدهندگان به او دارند چیست؟
این سخن که گفته میشود یک کاندیدایی در دوره انتخاباتی‌اش یک وعده‌هایی می‌دهد و پس از آنکه رای می‌آورد و به قدرت می‌رسد و به آن وعده‌ها کمتر توجه می‌کند و یا اگر به وعده‌هایش کمتر توجه کند در ریزش آرا نامزد پیروز یا در از دست دادن پایگاه اجتماعی و رایش تاثیر منفی دارد، این مسئله به طور کلی درست است.
اما ضرورت دارد که این مسئله را بسنجیم و ارزیابی کنیم که جامعه ایران ساختار سیاسی‌اش چگونه است و مسیر تحولات سیاسی در این جامعه به چه سمتی می‌رود؛ برای مثال، آیا در ایران همان اتفاقی می‌افتد که مثلا در فرانسه که سابقه تاریخی طولانی‌تری در انتخابات دارد و ساختارهای دموکراتیکش به مراتب بیش از ایران تثبیت شده‌اند هم رخ می‌دهد، که به نظر من اینگونه نیست.
به جهت اینکه در ایران خود رایدهندگان و خود مردم که در شهرها و کلان‌شهرها رای می‌دهند، وضعیت ساختار سیاسی در ایران را می‌فهمند و می‌دانند که کف و حدود اختیارات رئیس‌جمهوری چه اندازه است و رئیس‌جمهوری در این ساختار سیاسی کلی ایران چه جایگاهی دارد. بنابراین ایرانیان متوجه هستند و ممکن است این نکته را نیز بدانند که رئیس‌جمهوری در کشوری چون فرانسه اگر به وعده‌هایش عمل نکند چه اتفاقی می‌افتد.
از مضمون و ماهیت سخنان شما می توان اینگونه برداشت کرد که حتی معنای رای هم در ایران با کشورهای توسعه‌یافته (برای مثال فرانسه) متفاوت است؟
بله دقیقاً. در ایران معنای رای هم با کشوری چون فرانسه فرق دارد. در ایران رای به معنای ظهور فاصله‌ها و مطالبات رای‌دهنده‌ها است. الان در ایران همه می‌دانند که شهروندان رای فرهنگی یا اقتصادی نمی‌دهند بلکه رای آنها به معنای دقیق کلمه سیاسی است. به این معنا که در ایران ساختار قدرت ساختاری دوگانه است؛ از یک طرف ساختار سیاسی ثابتی داریم و از طرف دیگر، بخشی از ساختار قدرت انتخابی است که به‌وسیله مردم تعیین میشود.
بنابراین بین ساختار ثابت و ساختار انتخابی که از طریق رای مستقیم انتخاب میشود، نزاع‌هایی وجود دارد و کشمکش‌هایی است. در عین حال باید این دوگانگی را هم مردم و هم ساختار سیاسی به گونه‌ای مدیریت کنند که فرجام آن به فروپاشی سیاسی و اجتماعی منجر نشود.
یعنی رای دهندگان متوجه‌اند که اگر آن نماینده‌ای که پیروز انتخابات شده بیش از اندازه و بیش از حدی که ساختار سیاسی ایران اجازه می‌دهد بر خواسته‌ها و مطالبات رای دهندگان تاکید کند ممکن است از دل این تاکید و پافشاری یک ستیز سیاسی تولید شود و این ستیز سیاسی منجر به فروپاشی سیاسی و اجتماعی شود. پس بنابراین رای دهنده ایرانی به طور طبیعی این مسئله را در می‌کند که در ایران این دوگانگی وجود دارد و این دوگانگی هم در ساختار سیاسی ایران مهم است.
تمامی شهروندان باید به این مسئله فکر کنند؛ دانشگاهیان، روشنفکران و روزنامه نگاران و مهم‌تر از همه سیاست‌مداران نیز باید این ارزیابی را داشته باشند.
در سال‌های اخیر و در مناسبات سیاسی داخل ایران به نظر می‌رسد بر روی مسائل بیرونی کشور هم تاثیرگذاری داشته و آن را تحت‌اشعاع قرار داده است، در این مورد چه نظری دارید؟
بله، طبیعی است که این ساختار سیاسی دوگانه هزینه‌های اداره کشور را افزایش می‌دهد؛ هزینه‌های تعامل جهانی و بین‌المللی را باید در این راستا ارزیابی کنیم. در نظر داشته باشیم که بحث برجام نمودی از این چالش دوگانه است که به نوعی ما را با سردرگمی مواجه کرده است.
این وضعیت دوگانه را بعد از برگزاری انتخابات هم مشاهده و با آن روبه‌رو شدیم، جایی که طرف مقابل از رای‌های مردم تفسیر به حلال و حرام کردند...
درست است؛ به این معنا باید توجه کنیم که خواست مردم، رای مردم و مطالبات مردم را نباید یک خواست غیرشرعی و غیردینی تلقی کنیم. بنابراین مطالبات و خواسته‌های مردم بخشی از مطالبات و خواسته‌هایی هستند که مردمی دیندار هستند و برپاکنندگان انقلاب اسلامی و امر سیاسی بوده و هستند. منتقدان باید در این قضیه بازاندیشی کند.
البته ما با یک پدیده نیز در داخل مواجه هستیم و آن تکثر طبقات و پایگاه رایدهندگان و مطالبات متنوع آنهاست، این شرایط خود می‌تواند به عنوان چالشی بالقوه مطرح شود؟
رای دهندگان یعنی آن اکثریتی که رای‌شان موجب شده کاندیدایی را پیروز و به قدرت برسانند، یک بخش از این طیف طبقات متوسط شهری هستند و یک بخش اقلیت‌های مذهبی به خصوص مسلمانان سنی مذهب ما هستند که آقای روحانی بالاترین رای را در این ناحیه کسب کرد.
بنابراین من فکر می‌کنم اگر رای دهنده‌ها را براساس تیپ فکری و جایگاه اجتماع که دارند تقسیم کنیم چند گروه از آن بیرون می‌آید؛ یک بخش از آنان سیاسی هستند که خواهان یک سری آزادی‌ها مانند آزادی‌های سیاسی و آزادی‌های مذهبی هستند؛ مانند جماعت اهل سنت.
همین‌طور طبقه متوسط شهری که اینها بیشتر رای سیاسی دارند. برخی هم رای‌شان رای معیشتی است، یعنی آنهایی که به دنبال بهبود وضع اقتصادی و معیشت و شغل خود هستند. بخش دیگری از رایدهندگان از طبقه فرهنگی هستند که به دنبال آزادی‌های هنری و فرهنگی هستند و به آزادی‌های مدنی دیگری نیز البته پای‌بند هستند.
به نظر می‌رسد با توجه به اینکه لایه‌های متکثر با خواست و مطالبه متکثر در جامعه وجود دارد، در اینکه بتوان به خواست همه این مطالبه‌کنندگان تن داد نیز با دشواری روبه‌رو شویم، با این مسئله موافق هستید؟
ببینید مطالبات مردمی مطالبات فراگیری هستند؛ البته این مطالبات به طور کامل در نظام سیاسی ما منعکس نمی‌شود. بنابراین اگر مطالبات رای دهنده‌ها در ساختار و نظام سیاسی منعکس نشود یا پاسخ نگیرد آن هم منجر به قهر از صندوق‌های رای میشود.
در چینش کابینه هم به نظر می‌رسد که مردم این چالش یا نگاه دوگانه را به صورتی برجسته نمی‌بینند شما هم با این رویکرد هم عقیده هستید؟
بله، چینش کابینه براساس مطالبات رای مردم یک ضرورت اجتماعی و سیاسی است، اما نباید چینش کابینه میزان ستیز ساختار سیاسی را افزایش دهد و آن دوگانگی را بیش از اندازه فعال کند. فعال کردن این دوگانگی برای وضعیت کنونی ایران مفید نخواهد بود. بایستی رئیس‌جمهوری در اینجا یک تعادلی را لحاظ کند و هم از یک طرف مطالبات مردم و پایگاه اجتماع خود را در کابینه در نظر بگیرد و از طرف دیگر به اندازه‌ای حرکت کند که آن دوگانگی فعال نشود.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر