این همه واکنش به تحریم های جدید آمریکا برای چیست؟

واکنش هایی که به تازگی به مواضع دولت جدید آمریکا برای وضع تحریم های ـ به گفته آمریکایی ها ـ غیر هسته ای برای فشار بر ایران صورت گرفته است، نکات بسیار اساسی در بر دارد که باید توجه خاصی به آن مبذول داشت؛ واکنش هایی که پیام های خاصی به سمت دولت آمریکا ارسال می کند که بعضا بسیار از آن چه ایران میخواهد و باید بخواهد، فاصله دارد.

از جمله این واکنش ها، ورود مجلس و کمیسیون امنیت ملی برای در دستور کار قرار دادن طرحی برای مقابله با اقدامات آمریکاست؛ طرحی که به گفته مجتبی ذوالنوری، تنها حدود ۲۰ درصد امکان مقابله با اقدامات آمریکا را فراهم می کند، ولی پیشنهاد خود مجتبی ذوالنوری بیش از این طرح جالب توجه است. وی بیان کرده که چون کار آمریکا نقض برجام است، اقدامات ما نیز باید از همین جنس باشد [نقض برجام].

وی گفته: به عنوان مثال، ما پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا کرده ایم و حالا که آنها مدام برجام را نقض می کنند، ما باید روند همکاری را تعلیق کنیم و یا تعداد و سطح فعالیت سانتریفیوژها را به حالت قبل برگردانیم و سطح غنی سازی را افزایش دهیم.

به نظر می رسد به تدریج آمریکایی ها و دولت ترامپ به آنچه می خواهند نزدیک می شوند. تحریکات دولت آمریکا حداقل توانسته است در برخی از مسئولین و مقامات کشوری ما و در برخی نهادها تأثیر خاص خود را بگذارد و این دقیقا چیزی است که دولت جدید آمریکا و تندروهای جمهوری خواهی همچون کاتن و کروز به دنبال آن هستند.

البته عباس عراقچی شب گذشته با رویه ای کاملا دیلماتیک به این مسائل جدید پاسخ داده و گفته: اشتباه برخی موافقین و منتقدین، این است که برجام را پیمان مودت بین ایران و آمریکا می دانند و تصور می کنند، برجام قرار بود بین ایران و آمریکا پیمان مودت ایجاد کند و می گویند: چرا تحریم و خصومت جدیدی از سوی آمریکا علیه ایران اعمال می شود؟

برجام اصلا چنین قصد و نظری نداشت و قرار بود برنامه هسته ای بین ایران و شش کشور اتحادیه اروپا و شورای امنیت از طرف جامعه بین الملل مدیریت شود و کسی نباید توقع داشته باشد دشمنی آمریکا کاهش یابد.

عراقچی اظهار داشت: ترامپ و آمریکا به دنبال کنار گذاشتن برجام هستند، ولی می‌خواهند شرایط را به گونه‌ای بگذارند که ایران برجام را کنار بگذارد. ایران تا زمانی به برجام پایبند خواهد بود که از منافع برجام بهره‌مند شود. در مقابل دشمنی آنها حتما واکنش نشان خواهیم داد، ولی واکنش ما هوشمندانه و حساب شده خواهد بود حتما در زمین ترامپ بازی نخواهیم کرد.

تأکید عراقچی به عدم بازی در زمین ترامپ حداقل این خوشبینی را به وجود می آورد که دستگاه دیپلماسی کشور به خوبی تحرکات و تحریکات آمریکا را زیر نظر دارد و رویه دیپلماتیک خوبی در این زمینه اتخاذ کرده است؛ اما همچنان واکنش وزارت خارجه به تحریم های آمریکا نیز به نظر بیش از حد نیاز بوده و این موضوعی است که می تواند سیگنال مثبتی را برای آمریکایی ها ارسال کند.

طرح تحریمی که اخیرا در سنای آمریکا با قاطعیت به تصویب رسید، تنها مربوط به ایران نبود. این طرح در ابتدا ـ البته با محوریت ایران ـ به کنگره و سنای آمریکا معرفی شد؛ اما دنبال کردن سابقه طرح به خوبی نشان می دهد که تصویب آن با قاطعیت آرا، نه به خاطر ایران بلکه به خاطر روسیه بوده است.

دولت ترامپ اکنون ماه هاست پس از انتخابات ریاست جمهوری و به دلیل رسوایی های مطرح پیرامون ارتباط حلقه نزدیکان خود با روسیه، عملا فلج شده است. دموکرات ها و رسانه های جریان اصلی در آمریکا چنان فشاری بر تیم ترامپ و شخص وی گذاشته اند که تا مرز استیضاح به پیش رفته است. ماه گذشته، دونالد ترامپ مجبور به تغییر و تحولات اساسی در کاخ سفید شده و سعی کرده بود با تشکیل اتاق های جنگ علیه دموکرات ها، گروهی را مشخصا به پیگیری اهداف دولت مشغول کند.

فشارهای اروپا بر سیاست خارجی ترامپ ادامه دارد و بسیاری از مشاوران ارشد استراتژیک ترامپ را به این شوک انداخته که رهبری آمریکا در جهان غرب و هدایت ناتو برای همیشه از دست این کشور خارج شود. چین از بی پروایی های ترامپ و بی تجربگی وی در سیاست خارجی بیشترین بهره را می برد و در خفا دریای جنوبی را به منطقه تسلط خود تبدیل می کند. روسیه جای پای خود را در خاورمیانه تحکیم کرده و به تدریج شرق اروپا را به شکلی دوفاکتو به دست می گیرد.

در چنین شرایطی که سیاست داخلی در آمریکا فلج شده، اروپا به شدت از ترامپ نا امید است، روسیه و چین در حال تبدیل شدن به قطب جدید در توازن قوای سیستمی هستند، شاید آخرین چیزی که به ترامپ کمک می کند آمریکا را به سرعت دچار افول و انزوا کند، خروج از برجام به عنوان مهمترین سند دیپلماتیک قرن ۲۱ تا کنون است. نباید در این موضوع شک کرد که ترامپ اگر فرصت و چاره آن را داشت، خیلی پیش از این برجام را آتش زده بود!

تصویب قاطع طرح تحریمی جدید در آمریکا، هیچ ارتباطی با ایران و حتی کره شمالی نداشت. رأی بالای این طرح، نتیجه فشار مستمر دمکرات ها بر جمهور خواهان و ترامپ برای گنجاندن روسیه در تحریم های جدید بود. شرط آنها اساسا برای رأی به این طرح، همین ورود تحریم های روسیه بود و اکنون دموکرات ها تبدیل به بازوی فشار اساسی بر ترامپ و جمهوری خواهان شده اند که با استفاده از ابزارهای رسانه ای و فشارهای بی امان خود بر سر موضوع رسوایی های روسوفیلی تیم ترامپ، از این دولت و جمهوری خواهان سواری می گیرند.

هیچ شکی نیست که به هر حال، یکی از محورهای این طرح، ایران بوده است و هیچ شکی نیست که ترامپ می خواهد فشار بر ایران را افزایش دهد و او را به چاله ای بیندازد که پشت آن چاه بزرگی تدارک دیده. جان بولتون، باب کورکر ـ که خود اخیرا به صراحت بیان کرده که باید کاری کنیم ایران خود از برجام خارج شود ـ استو بنن، نیوت گنگریچ، به همراه چند سناتور تندرو از جمله کروز و کاتن، اکنون خوشحال از تصویب طرح جدید تحریمی، منتظر واکنش های ایران هستند و قطعا هر روزه اخبار و رویدادهای ایران را در این زمینه رصد می کنند.

هرچند به گفته عراقچی، تحریم های جدید ایران، نشانه ای از خصومت بی وقفه و بدون توقف آمریکا علیه ایران دارد، نباید این همه واکنش خشمگینانه در پی داشته باشد. ایران حداقل از دو چیز باید مطمئن باشد: نخست اینکه آمریکا می داند که نباید اولین کشور خارج شونده از برجام باشد و دوم آنکه اروپا به اندازه ایران نگران برجام خواهد بود.

ایران در حال حاضر به همه تعهدات خود در برجام عمل کرده و گزارش های متعدد آژانس و وزارت خارجه آمریکا نیز آن را تأیید کرده است. مطئمن باشیم که اگر کوچکترین تخطی از ایران در این مدت دیده شده بود، آمریکای ترامپ تا به حال با برجام مثل یک «کاغذ پاره» رفتار می کرد. آنچه ترامپ را تاکنون در این رابطه آچمز کرده، تنها و تنها پایبندی سفت و سخت ایران به همه قول ها و تعهدات خود در برجام بوده است.

شاید پرسیده شود که این مسأله چه فایده ای برای ایران داشته و چرا ایران باید به تعهدی پایبند باشد که هیچ سودی ندارد؟ پاسخ این است که کمترین سود پایبندی تمام و کمال ایران به برجام، تغییر ادراک فضای بین المللی از ایران و بازی ایران است. ایران با پایبندی به برجام تا کنون به خوبی نشان داده که تمام آنچه از دوران بوش پسر علیه ایران ساخته شده بود، همه آن ساختاری که از ایران شبح یک عراق و صدام حسین دیگر برای منطقه و جهان ساخته بود، کذب محض بوده و این تغییر ادراک بزرگترین دستاورد برجام برای ایران بوده است.

فراموش نکنیم که این توافق تنها دو سال دارد که برای توافقی به اهمیت و بزرگی آن، هیچ زمان بزرگ و طولانی نیست. توافق های بزرگ بین المللی در ابعاد برجام نیازمند شاید چندین سال اجرا و محک هستند تا به قوت و قدرت نهایی خود برسند. تغییر ادراکی که از ایران اکنون رقم خورده در ابتدای راه است. تا همین جا نیز همراهی اروپا با ایران در برابر شریک اول خود در تمام بیش از نیم قرن گذشته، یعنی آمریکا، بزرگترین نقطه قوت برای ایران به شمار می رود.

البته این کمترین دستاورد برجام است. قطعا فشارهای آمریکا اگر با خردورزی ایران ناکام بماند، در سالیان پیش روی، می توان انتظارات بیشتری از این توافق داشت. شرط اول قدم در این راه آن است که آنچه باب کورکر و ترامپ و همه تندروهای ضد برجامی آمریکا می خواهند، در ایران و در نهادها و مسئولان ایرانی بازتاب پیدا نکند. تحریم های اخیر آمریکا، اصلا چیز جدیدی نیست، آنچه آنها را متفاوت می کند، تنها نگاه و رویکرد ما به آنهاست.