بازی خطرناک با اسبابِ کودکان ایرانی

روزنامه شهروند - مهرنوش گرکانی: اسباب‌بازی‌ها شاید لذت‌بخش‌ترین دارایی‌های کودکان باشند. حتی وقتی بزرگ می‌شویم هم با دیدن اسباب‌بازی‌های قدیمی حس خوبی به ما دست می‌دهد و گاه تلاش می‌کنیم آنها را حفظ و نگهداری کنیم.

همه ما در دوران کودکی با اسباب‌بازی‌های مختلف‌مان بازی کرده‌ایم و از آنها تأثیر گرفته‌ایم و بزرگ شده‌ایم. حالا نوبت به کودکان‌مان رسیده است تا وارد دنیای اسباب‌بازی‌ها شوند. دنیایی که می‌تواند تأثیر بسیاری بر تربیت و شکل‌گیری نقش فرزندان‌مان در جامعه داشته باشد. اما این اسباب‌بازی‌ها با توجه به دنیایی که دارند می‌توانند برای کودکان خطرناک باشند. شاید به خاطر داشته باشید که چند ‌سال قبل رنگ‌های سرطان‌زایی که در اسباب‌بازی‌های چینی به کار رفته بود باعث شد واردات این اسباب‌بازی‌ها به بسیاری از کشورها ممنوع شود.

درست از همان هنگام بود که مضر و حتی خطرناک بودن این وسایل رنگی و جذاب مورد توجه قرار گرفت. درحالی‌که تا قبل از آن رشد فکری و ایجاد خلاقیت در کودکان تنها انتظاری بود که از اسباب‌بازی‌ها می‌رفت. کودکان می‌توانند مهمترین افراد هر جامعه‌ای باشند، آنها هستند که آینده یک کشور و ملت را رقم می‌زنند. در بسیاری از کشورهای جهان برای کودکان اهمیت ویژه‌ای قایل هستند.

از خورد و خوراک و پوشاک و تربیت گرفته تا اسباب‌بازی‌هایی که قرار است کودکان شب و روزشان را با آنها بگذرانند. برخی کودکان هستند که وابستگی‌شان نسبت به اسباب‌بازی‌های‌شان بیشتر از والدین‌شان است و این موضوع اهمیت مقوله اسباب‌بازی را نشان می‌دهد.

اسباب‌بازی‌ها باید مناسب کودکان باشند و بیشترین موهبتی که این اسباب‌بازی‌ها برای کودکان دارند، سرگرم‌ کردن‌شان است. اما بیشتر خانواده‌ها معتقدند اسباب‌بازی‌ها علاوه بر سرگرم‌کردن کودکان باید بتوانند به تربیت و شکل‌گیری شخصیت فرزندان‌شان نیز کمک کنند.

از این‌رو است که اسباب‌بازی‌های فکری و آموزشی در بازار جای خود را باز کرده‌اند و حالا بیشتر خانواده‌ها به دنبال این‌گونه وسایل بازی برای فرزندان‌شان هستند. کشور ما در صنعت اسباب‌بازی تاکنون پیشرفت چندانی نداشته است و بیشترین سهم بازار را اسباب‌بازی‌های وارداتی گرفته‌اند. حال به نظر می‌رسد زمان آن رسیده است تا ما هم مانند دیگر کشورها به این مسأله توجه بیشتری نشان دهیم و سازمان‌های نظارتی را برای بهتر شدن هر چه بیشتر در این زمینه فعال کنیم. در این راستا و با توجه به مهم بودن موضوع کودکان در هر جامعه‌ای، به گفت‌وگو با چند تن از فعالان در زمینه اسباب‌بازی پرداختیم.

معیار انتخاب اسباب‌بازی کیفیت آن نیست

برای مشخص شدن طرز فکر والدین در خرید اسباب‌بازی نیز با یکی از آنها به مصاحبه نشستیم آقای آب‌پرور در گفت‌وگویی از معیارهای والدین در خرید اسباب‌بازی گفت.

معیار شما برای خرید اسباب‌بازی چیست؟

چند موضوع برای ما مهم است. جدا از سرگرم کردن کودک، آموزنده بودن آن هم مهم است. این‌که از لحاظ جسمی و روحی و روانی نیز باعث رشد کودک شود. وقتی کودک کوچکتر است سرگرم کردن مهم است، اما با بزرگتر شدن او جنبه‌های آموزنده هم اهمیت پیدا می‌کنند.

مثلا درحال حاضر در یک مغازه‌ای تعداد زیادی عروسک وجود دارد، معیار انتخاب شما چیست؟

اولا انتخاب خود بچه مهم است. معمولا بچه‌ها با توجه به انیمیشن‌هایی که دیده‌اند، پیش‌زمینه ذهنی دارند. در درجه نخست ظاهر اسباب‌بازی برای بچه باید جذاب باشد.

بچه‌ها معمولا نسبت به چه نوع اسباب‌بازی‌هایی ذوق بیشتری نشان می‌دهند؟

بیشتر به اسباب‌بازی‌هایی که رنگ بهتری داشته باشند یا موزیکال باشند.

شما چه بودجه‌ای را برای اسباب‌بازی کنار می‌گذارید؟

بیست‌وپنج تا پنجاه‌هزار تومان. توان مالی بیشتری نداریم.

در معیارهای انتخاب‌تان به کیفیت نیز توجهی می‌کنید؟

به‌هرحال کیفیت اسباب‌بازی هم مهم است، اما با توجه به بودجه‌ای که داریم نمی‌توانیم به اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت فکر کنیم. به‌هرحال اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت کیفیت بهتری دارند و حتی ممکن است کارایی بیشتری هم داشته باشند.

کودکان قشر آسیب‌پذیر جامعه‌اند

بهشید ارفع‌نیا، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری: نظارت بر این مسأله موضوع مهمی است. گاهی اوقات با خبرهایی مواجه می‌شویم مبنی بر این‌که برخی از اسباب‌بازی‌ها باعث مسمومیت در کودک می‌شوند. نکته این است که کودکان قشر آسیب‌پذیری‌اند و کودک بدون آن‌که اطلاعی از چیزی داشته باشد با بازی کردن با یک اسباب‌بازی جدید دچار مسمومیت می‌شود. برای رفع این مشکلات نیاز به نظارت دقیق و صحیح است.

پدر و مادر هم در این اتفاق بی‌تقصیر هستند، زیرا آنها هم از کیفیت پایین محصول بی‌اطلاع‌اند. اسباب‌بازی‌ها را نمی‌توان از روی قیمت نیز سنجید. شاید اسباب‌بازی گران‌تر کیفیت بهتری داشته باشد، اما تمام اقشار جامعه نمی‌توانند اسباب‌بازی‌های گران بخرند و این حق آنهاست که بتوانند با قیمت محدود برای فرزندان‌شان وسایل بازی تأمین کنند. اما این بدان معنا نیست که با هزینه کمتر مجبور شوند اسباب‌بازی خطرآفرین برای فرزندان‌شان تهیه کنند.

نیاز اصلی ما در این زمینه نظارت صحیح بر واردات و تولیدات داخلی است. علاوه بر نظارت بر اینها حتی نظارت بر فروش نیز می‌تواند موثر باشد، زیرا بسیاری از این اسباب‌بازی‌ها ممکن است از طریق قاچاق وارد بازار شوند و نیاز است تا فروشندگان نیز از فروش محصولات بی‌کیفیت به علت ارزان بودن خودداری کنند.

تولید اسباب‌بازی در کشور ما گسترده نیست و بسیاری از اسباب‌بازی‌ها از کشورهایی نظیر چین وارد بازار می‌شوند. این استدلال در بین همه ما وجود دارد که محصولات چین بی‌کیفیت هستند، اما به نظر می‌رسد ما محصولات بی‌کیفیت این کشور را وارد بازار خود می‌کنیم و تنها دلیل آن هم می‌تواند ارزان بودن باشد. در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا، محصولات کشور چین به فروش می‌رسد و کیفیت این محصولات بسیار بالاست. با توجه به این موضوع می‌توان دریافت که واردکنندگان ما به دلیل مسائل اقتصادی و فروش راحت‌تر محصولات باکیفیت و گران‌تر را از چین وارد بازار داخلی نمی‌کنند.

نظارت به‌تازگی روی کالاهای قاچاق بسیار زیاد شده است تا این حد که اعلام می‌شود کمتر محصولات قاچاق وارد بازار ایران می‌شود. این مسأله قابل تقدیر است، اما این‌که محصولات بی‌کیفیت حتی از راه قانونی وارد کشور شود، تأسفبار است. در بسیاری از کشورهای جهان به مسأله حقوق کودک بسیار توجه می‌کنند.

در تمام زمینه‌ها به کودکان اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود، در مسأله غذا و خوراک، پوشاک، اسباب‌بازی و تربیت کودکان. کودکان به دلیل حساس‌بودن نیاز به توجه بیشتری دارند و همین امر باعث شده تا در کشورهای پیشرفته بیشتر به آنها توجه شود. اما نظارت‌ها در ایران بیشتر بر مسأله غذا، خوراک، بهداشت و درمان متمرکز شده است و در زمینه‌های دیگر توجه کمتری به آنها می‌شود. امکان این وجود دارد که نظارت بر این مسائل گسترده‌تر شود.

در واردات اسباب‌بازی‌ها نظارت بر مسائل فرهنگی وجود دارد و این امر نشان می‌دهد که امکان نظارت بر کیفیت نیز هست، اما این اتفاق کمتر می‌افتد. تنها نیاز است تا مسئولان نظارت‌گر، بیشتر و بهتر به این مسائل توجه کنند و حتی در تولیدات مربوط به کودکان نیز نظارت‌های بیشتر و بهتر صورت بگیرد. نظارت‌هایی که درحال حاضر انجام می‌شود بیشتر بر مسأله قیمت و فرهنگ متمرکز شده است و به کیفیت که یکی از ارکان مهم است توجه نمی‌شود.

نکته این است که باید این مشکل که به دلیل ارزان‌بودن، جنس بی‌کیفیت در بازار وجود داشته باشد تا قشر ضعیف جامعه بتوانند آنها را خریداری کنند، حل شود. ارزان‌بودن نباید دلیل بی‌کیفیت‌بودن باشد. با تولیدات داخلی باکیفیت و ارزان‌قیمت می‌توان بازار را در دست گرفت.

صنعت اسباب‌بازی واقعی در ایران نداریم

محمدحسین فرجو، دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی: شورای نظارت بر اسباب‌بازی با اهدافی مانند ساماندهي صنعت اسباب‌بازي از طريق حمايت، هدايت و نظارت بر طراحي، ساخت، واردات و توزيع اسباب‌بازي كودكان، تدوين آيين‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها، ضوابط و مقررات، سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي مرتبط بر حمايت، هدايت و نظارت بر طراحي، ساخت و واردات و صادرات و توزيع اسباب‌بازي و جلوگيري از فعاليت‌هاي خارج از ضابطه و نيز تهيه موارد و اطلاعات ضروري برای استفاده صحيح از اسباب‌بازي‌ها و اعلام موارد هشداردهنده به منظور تامين سلامت جسمي، رواني، فرهنگي و اجتماعي کودکان تشکیل شده است.

ما در کشور صنعت اسباب‌بازی را به معنای واقعی‌اش نداریم، چون تعریفی که از صنعت می‌شود، همه حوزه‌های آن موضوع را دربرمی‌گیرد. ما در حوزه اسباب‌بازی هنوز توان تولید برخی مواداولیه، برخی از روش‌ها و تکنولوژی‌های تولید را نداریم و مهمتر از همه بحث طراحی اسباب‌بازی به‌عنوان زیربنای کار است که هنوز شکل نگرفته است. ما در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای در تولید اسباب‌بازی داشته‌ایم. نکته قابل توجه این است که به دلیل اختلاف دلار و ریال در‌ سال ٩١ نسبت به‌ سال ٩٠ واردات ما ٥٥‌درصد کاهش پیدا کرد.‌ سال ٩٢ نسبت به ‌سال قبل ٣٠‌درصد کاهش پیدا کرد، چراکه واردکننده اسباب‌بازی واردات را متوقف کرد.
از ‌سال ٨١ که واردات اسباب‌بازی آزاد شد.

با توجه به فصل ٩٥ کد تعرفه ٩٥٠١ تا ٩٥٠٥٩٠ ستاره‌دار شد. براساس ماده ١٤ آیین‌نامه شورای نظارت بر اسباب‌بازی مجوز می‌خواهد، آزاد شد. تمام قاچاقچیان عوارض دولت را هم پرداختند و اسباب‌بازی وارد کردند. درحال حاضر واردات ما ٣‌میلیون دلار در‌ سال ٩٤ بوده است.‌ درصدی هم قاچاق داریم.

بعضی مواردی وجود دارد که ما جلوی وارداتش را می‌گیریم، امکان دارد مرجوع که می‌شوند از مسیرهای دیگری وارد کشور شوند. ما‌ سال ٩٣ یک دوره آزمایشی داشتیم که نظارت را انجام دادیم.‌ سال ٩٤ هماهنگی‌ها را انجام دادیم.

از‌ سال ٩٠ به بعد اسباب‌بازی‌های تولید داخل را هولوگرامدار کردیم. هر فردی اگر هولوگرام را می‌بیند که متعلق به همان اسباب‌بازی است، با ارسال شماره‌اش به سامانه ما شناسنامه آن محصول را ببیند. برچسب آماده شده که اطلاع‌رسانی می‌کند به واحدهای فنی فرستاده می‌شود. واحدهای فنی در سامانه‌ای ثبت‌نام می‌کنند. نظارت بر سطح بازار و عرضه توسط هفت هشت دستگاه نظارتی صورت می‌گیرد که براساس مصوبه ستاد نظارت بر کالای قاچاق درواقع محور را شورای نظارت بر اسباب‌بازی می‌داند.

محصولات آسیب‌رسان نباید وارد شوند

ایمان تیرداد، وکیل پایه یک دادگستری: مشکل اسباب‌بازی در ایران بیشتر از این‌که مربوط به مقررات دست‌وپاگیر مالکیت فکری باشد، ضعف تولید است که در تمام قسمت‌های دیگر صنعتی ما نمودش وجود دارد. در بحث پرورش یک ایده در حوزه مالکیت فکری در دنیا و شرکت‌های بزرگ تولیدی در کنار آن شرکت موسسات پژوهشی فعالیت کرده و آنها نیاز بازار را بررسی می‌کنند و ایده‌هایی را که برای مصرف‌کننده ایده‌آل است مورد بررسی قرار می‌دهند و وارد خط تولید می‌کنند. در کشور ما ناهماهنگی بین ایده‌پردازان و مبدعان طراحی اسباب‌بازی‌ها و تولید‌کنندگان وجود دارد. موسسات پژوهشی در کارخانه‌های تولیدی سهم بسیار ناچیزی دارند. تولیدکنندگان ما بیشتر منتظر هستند تا یک ایده‌ای جهانی شود و آن را مهندسی معکوس و با کیفیت پایین‌تر و قیمت ‌ارزان‌تر وارد بازار کنند.

بسیاری از کشورها با توجه به فرهنگ کشورشان محصولاتی در این زمینه تولید می‌کنند، نهایت کاری که ما با توجه به فرهنگ‌مان در زمینه تولید اسباب‌بازی کردیم، ساخت عروسک‌های دارا و سارا بود که آن هم چندان موفق عمل نکرد و حتی شنیده می‌شود طراحان این عروسک‌ها نیز طراحان چینی بودند. برای ساخت هم به دلیل ارزان‌شدن محصول از مواد اولیه ارزان‌تر استفاده شد.

در مورد بحث واردات اسباب‌بازی نیز از نظر حقوق مالکیت فکری، چه ضمانت اجرایی وجود دارد؟ بر فرض اگر یک تولیدکننده عروسک ایرانی که به ثبت رسیده است، در بازار حضور داشته باشد و شخص دیگری بخواهد از کشورهای دیگر این محصول را وارد ایران بکند، مقررات مالکیت فکری در این‌جا مشکل‌ساز نمی‌شود، بلکه به حمایت تولیدکننده هم می‌آید و مقررات گمرک مانع از ورود آن کالا می‌شود که مشابهش در ایران تولید می‌شود.

گمرک تشکیلات داخلی دارد که بخشی از آن بر سلامت کالا نیز نظارت می‌کند و در برخی موارد با سازمان بهداشت و دارو کار می‌کند و بخشی از موارد با سازمان استاندارد در تعامل و همکاری است. شورای نظارت بر اسباب‌بازی نیز بر بحث فرهنگی کالا‌ها و رده‌های سنی نظارت می‌کند.

اما اگر ماده شیمیایی در محصولات باشد که ممکن است به کودک آسیب برساند، به نظر نمی‌رسد این شورا بر آن نظارت کند. این رویکرد که ممکن است کودک با این اسباب‌بازی در معرض خطر قرار گیرد، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این محصولات به‌عنوان یک محصول بهداشتی مورد توجه قرار نمی‌گیرند و به نظر می‌رسد این وظیفه گمرک است تا بیشتر به این موضوع توجه کند و کیفیت این محصولات را با توجه به این‌که کودکان آسیب‌پذیرند، بررسی و ارزیابی کند. محصولات وارد شده نباید سلامت جامعه را به خطر بیندازند و باید نظارت دقیق‌تری روی این‌گونه محصولات از سوی سازمان‌های مسئول شود.

موانع تولید اسباب‌بازی در کشور زیاد است

وضعیت تولید داخلی و موانع حضور برندها و تولیدات خارجی در بازار عروسک و اسباب‌بازی در ایران به صورتی است که حتی در صورت وجود تقاضا هم، چندان امکان حضور محصولات متنوع، با کیفیت‌های مختلف و پاسخگوی نیازهای خریداران وجود ندارد. با توجه به این نکات با آقای حمید لولاگر، یکی از تولیدکنندگان اسباب‌بازی در کشور مصاحبه کردیم.

اگر بخواهید سه عاملی را نام ببرید که مانع از تولید خوب می‌شود، چیست؟

عواملی که به نظر می‌رسد به‌عنوان مانع در صنعتی‌شدن اسباب‌بازی موثرند. باید به موضوعاتی توجه کنیم که مثلا در روند ساخت یک عروسک مانع ایجاد می‌کنند. در حوزه‌هایی که من فعالیت می‌کنم، یعنی حوزه بوردگیم، سوال این است که چرا موفقیتی حاصل نمی‌شود؟ عوامل مجزایی در حوزه اسباب‌بازی وجود دارد. در برخی موارد اما همپوشانی وجود دارد. ما در مورد صنایعی که به کالای نهایی منجر می‌شوند، ضعیف هستیم. حوزه دیگری که همپوشانی در آن وجود دارد، توزیع است. در برخی مکان‌ها حتی فضاهایی وجود دارد، اما این فضاها به من به‌عنوان یک تولیدکننده جزء اختصاص داده نمی‌شود. وقتی مذاکره می‌کنیم و می‌گوییم حداقل این کالایی که به شکل محدود تولید شده است را اجازه بدهید عرضه شود، پاسخ می‌گیریم که نه ما باید از این فضا حداکثر استفاده را بکنیم.

شما به‌عنوان یک تولیدکننده فکر می‌کنید مزیت نسبی تولید در بازار ما چیست؟ ما چه مزیتی نسبت به کشورهای اطراف خود داریم؟ برخی معتقدند که مزیت نسبی ما این است که پتروشیمی داریم، بعضی معتقدند ما بازار خوبی داریم و غیره.

بخش مهمی از مزیت نسبی این کشور ژئوپلیتیک آن است. جایی که ما قرار داریم و بازار خود ایران به علاوه کشورهای منطقه، ظرفیتی را ایجاد می‌کند که زمانی که در کنار نیروی خلاق متخصص ایرانی قرار می‌گیرد، مزیت ما را شکل می‌بخشد. موضوعاتی مانند مواد اولیه و پتروشیمی در چین با قیمت بسیار پایین‌تر تولید می‌شود. چین بازارهای بزرگتری را پوشش می‌دهد. ولی نکته مهم خلاقیت و فکر متخصص ایرانی است. کالای اسباب‌بازی یک کالای فرهنگی است.

پس هرچقدر متناسب با نیاز آن منطقه تولید شود، برد بیشتری از کالایی دارد که در سطح جهان تولید می‌شود. واقعیت این است که کالایی که در سطح جهانی تولید می‌شود، فرهنگ دیگری را ترویج می‌کند. ما می‌توانیم کالاها را با در نظر گرفتن فرهنگ خودمان، بازطراحی کنیم. ما در حوزه گیم می‌توانیم کالاهای بسیار مناسبی تولید کنیم که خود چین هم از ما کپی‌برداری کند. در بحث کپی‌رایت، ما می‌توانیم برندی را برای یک بازی بسازیم. درحال حاضر در حوزه نشر این قانون را داریم. این اتفاق باید برای حوزه بازی هم بیفتد.

باید از ظرفیت‌های قانونی استفاده کنیم. آن‌وقت دیگر یک تولیدکننده نگران این نیست که طرح اختصاص‌اش را فرد دیگری کپی کند. از نظر من این ظرفیت‌ها همین امروز هم وجود دارد. واقعیت این است که ما نباید موضوع تولید و ظرفیت‌های تولید را نادیده بگیریم. نگرش شخصی من این است که نگاه خلاق بالاتر از تولید ما و مزیت آن بیشتر است. باید انتخاب هوشمندانه‌ای داشته باشیم. اگر واقعا ظرفیت‌های مورد نظر ایجاد شود، به واسطه شناخت فرهنگی که ایجاد می‌شود، کالاهای بهتری تولید می‌شود.

صنعت تولید اسباب‌بازی، صنعت پیچیده‌ای است، با توجه به این نکته اگر شما در حوزه فرهنگ و اسباب‌بازی سیاست‌گذار شوید، چه تصمیماتی اتخاذ خواهید کرد؟

واقعیت این است که کانون پرورش فکری کودکان با وجود تمام انتقاداتی که به آن شده است، ظرفیت‌های فعال‌نشده زیادی دارد. ظرفیت‌هایی که اجازه می‌دهد کالاهای خوبی تولید و عرضه شود. به طبع آن بخش خصوصی هم به وارد شدن در این حوزه علاقه نشان خواهد داد.

اگر ما از ظرفیت‌های کانون درست استفاده کنیم، آنها را بهینه‌سازی کنیم، فروشگاه‌های موجود را به شکل درست و صنعتی سامان دهیم، حتی شاید لازم شود کالای مناسب را وارد کنیم، بسته‌بندی مناسب را بشناسیم و غیره. موضوع مهم ذایقه مصرف‌کننده است. مسأله این است که ورود کالای نامناسب، ذایقه مصرف‌کننده را پایین آورده است و در نتیجه مصرف‌کننده نمی‌داند که کالای ما چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد. وقتی سرگرمی مناسب را به افراد بشناسانیم، خودبه‌خود افراد به آن کالاها جذب می‌شوند. من اگر بخواهم به‌عنوان یک سیاست‌گذار صحبت کنم، کاری انجام می‌دهم که این ذایقه تغییر کند.

اگر این ظرفیت‌ها را فعال و از رسانه ملی استفاده کنیم، اقبال بازار بخش خصوصی را در این حوزه جذب می‌کند. بخش خصوصی به دلیل دید اقتصادی خود، کالای مناسب را وارد بازار می‌کند. کم‌کم یک چرخه راه می‌افتد که روند مناسبی را پی خواهد گرفت. بحث تفاوت حوزه اسباب‌بازی با صنایع دیگر است. حوزه بازی یک دوره طولانی سرمایه‌گذاری می‌خواهد. یک بازی شناخته می‌شود و نسل‌به‌نسل انتقال می‌یابد.