چه‌ کسی در شبکه‌های‌ اجتماعی دست بالا را دارد؟

فرارو: معمولا با آغاز ایام انتخابات، فعالیت‌های سیاسی در شبکه‌های اجتماعی به اوج خود می‌رسد و اکثر کاربران بنا به دلایل مختلف تلاش می‌کنند، دیدگاه‌های خود و همچنین حمایت از کاندیداهای مختلف را بیان کنند. اما حال‌و هوا در همه شبکه‌های اجتماعی اینگونه نیست.

سال‌هاست که کارشناسان رسانه تاکید دارند که شبکه‌های اجتماعی تاثیر بسیاری در رویدادهای مهم در حوزه‌های مختلف دارند و نباید آنها را نادیده گرفت. حالا بعد از سال‌ها فعالان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در ایران به شبکه‌های اجتماعی روی آورده اند و از آن در راستای انتشار دیدگاه‌های خود استفاده می کنند.

البته این تقریبا از انتخابات ۸۸ آغاز شد. در آن دوران هرچند کاربران ایرانی وارد شبکه‌های اجتماعی مختلف شده بودند اما تا حدود زیادی در بلاتکلیفی به سر می بردند یا صرفا به عنوان یک سرگرمی از آن استفاده می کردند. اما بعد از سال ۸۸ رویکرد کاربران تغییر چشمگیری داشت و فضا به سمت تحلیل و اخبار پیش رفت.

همین مسئله تا حدود زیادی موجب شد حسن روحانی در انتخابات سال ۹۲ لذت پیروزی را بچشد. درحالی که رقبای وی یا وارد شبکه‌های اجتماعی نشده بودند و یا فعالیت چندانی نداشتند. اما روحانی و تیم وی به خوبی می دانستند چگونه از این رسانه‌ها استفاده کنند و در شرایطی که صدا و سیما به طور محسوس از کاندیدای خاصی حمایت می کرد، روحانی و تیم تبلیغاتیش بخش عمده تمرکز و برنامه‌های خود را معطوف به شبکه‌های اجتماعی کردند که دست بر قضا نتیجه بخش بود.

حالا بعد از تجربه موفق روحانی در شبکه‌های اجتماعی، این‌بار رقبای وی نیز در تلاش هستند تا با استفاده از این ظرفیت فضا را به نفع خود تغییر دهند و دیدگاه‌ها و برنامه های خود را در اختیار عموم قرار دهند. اما فضا و فعالیت‌ها در همه شبکه های اجتماعی به یک شکل نیست و تفاوت‌ها عمده ای با یکدیگر دارند و چند گروه با چند دیدگاه در حال فعالیت هستند. که در ادامه به معرفی و بررسی آنها خواهیم پرداخت:

تا بوده همین بوده که زمان انتخابات برخی از مردم بنا به دلایل مختلف که معمولا نارضایتی یا عدم اعتماد است تمایلی به رای دادن ندارند. البته این افراد به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول کسانی هستند که تصمیمشان قطعی است و هیچ اتفاقی در نظرشان تغییر ایجاد نمی کند. گروه دوم همان رای خاکستری‌ها هستند که در صورت احساس خطر وارد میدان شده و رای می دهند.

اما حضور این افراد در شبکه‌های اجتماعی متفاوت است و همین مسئله هم حال و هوای هرکدام از این شبکه‌ها را مشخص می کند. به عنوان مثال فضای اینستاگرام تا حدود زیادی با فیسبوک یا توییتر متفاوت است. زیرا مشخصا فضای حاکم میان کاربران در آنجا عدم حضور در انتخابات است.

این در حالی است که در توییتر و فیسبوک تقریبا عکس این فضا، حاکم است. به‌طوری که کاربران توییتری معتقدند که وضعیت و تکلیف در توییتر مشخص است، اما لازم است برای ترغیب افراد به حضور در انتخابات در اینستاگرام فعالیت کنند. حتی یک از کاربران در صفحه شخصی خود نوشت: اینجا تکلیف همه تقریبا برای انتخابات مشخصه. کسانی که اینستاگرام هستن اونجا فعالیت کنن که تحریمی های زیادی داره.

همانطور که در بالا اشاره شد فضای توییتر و فیسبوک تا حدود زیاد به سمت و سویی می‌رود که اکثر کاربران تمایل به حضور در انتخابات دارند. بنابراین هشتک‌های مختلفی نیز برای تبلیغ کاندیدای متبوع خود در نظر گرفتند که جدا از هشتک با نام افراد، مهمترین هشتک‌ها عبارتند از: #تغییرات_ملموس، #تا۱۴۰۰با روحانی، #روحانی_تنها_نیست، #روحانی_متشکریم، #دست_امید و #برنمی‌گردیم( مختص طرفداران حسن روحانی) و #رئیسی_بیا، #سلام_بر_ابراهيم، #روحانی_بای_بای و #روحانی_برو (طرفداران رئیسی و دیگر رقبای رئیس جمهور) که در ادامه نگاهی به مواضع و اظهار نظرهای این گروه‌ها خواهیم پرداخت.

#تغییرات_ملموس و #تا۱۴۰۰با روحانی: این دوهشتک از پرمخاطب ترین هشتک‌های حامیان حسن روحانی است که معمولا در تمامی نوشته‌هایشان ثبت می شود. محتوای آنها معمولا بیان عملکرد مثبت دولت به شکل مصداقی یا تغییر در فضای عمومی کشور است. به عنوان مثال ویدا ربانی نوشت: ۵سال پیش داروی بیهوشی نبود. درد، زیر چاقوی جراحی واقعی، مرگِ مردم واقعی، کاغذپاره تحریم واقعی و مدیریت جهانی خیالی بیش نبود این یعنی #تغییرات_ملموس.

یا سارا می نویسد: از افسردگي جمعي درآمديم. به تكاپو افتاديم. اميدوار شديم و این یعنی #تغییرات_ملموس. یا علیرضا خوشبخت به مسئله ممنوعیت تحصیلی در دولت قبل اشاره می کنید و می نویسد: سال ۹۰دکتری توی دانشگاه آزاد قبول شدم. نگذاشتن برم. سال ۹۲ بعد از انتخاب #روحانی گفتن برو ثبت نام کن. دانشجو شدم. این یعنی #تغییرات_ملموس. یا کاربر دیگری که می نویسد: #تغییرات_ملموس یعنی بجای مظلوم جلوه دادن اسرائیل با انکار هلوکاست باعث بشی بر علیه اسرائیل قطعنامه صادر بشه در سازمان ملل.

#دست_امید: این هشتک یکی از نمادهای ستاد روحانی است که از مردم خواست که با یک متن، تصویر دست امید خود را منتشر کنند. تقریبا هم با استقبال خوبی مواجه شد.

#روحانی_متشکریم: روحانی متشکریم قطعا معروف ترین هشتک در شبکه‌های اجتماعی است که در انتخابات سال ۹۲ هم بسیار مورد توجه و استفاده قرار گرفت و حالا با گذشت تقریبا چهارسال کاربران دوباره از آن استفاده کرده و گاهی حمایت خود از دولت را اعلام می کنند و بعضا انتقادات خود را می نویسند.

#برنمی‌گردیم: یکی از جالب‌ترین هشتک‌های حمایتی از حسن روحانی #برنمی‌گردیم است که کاربران با استفاده از آن دلیل خود برای رای به روحانی را مطرح می کنند. به عنوان مثال مهشید مجلسی می‌نویسد: به آن سال‌ها #برنميگرديم كه كره ناياب شده بود و سوپري ها مثل زمان جنگ باخريد كره برخورد مي‌كردن. یا وحید عابدینی می نویسد: تازه نگاه جهانی به ایران و ایرانی یه ذره مثبت تر شده پس #برنمیگردیم. یا حجت نظری که معتقد است: نمی‌خوام دوباره از ادامه تحصیل محروم بشم، در اشتغال مغموم بشم و برای فعالیت_حزبی محدود بشم. پس به خاطر #آزادی_سبک_زندگی #برنمیگردیم. یا احمد که می نویسد: دوره دانشجویی من که به باد رفت نمی خوام همون بلا به سر خواهرم بیاد. پس نه ما دیگه #برنمیگردیم.

همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد با وجود اینکه زمان زیادی تا انتخابات باقی نمانده است و زمان تبلیغات برای کاندیداها محدود است، شبکه های اجتماعی فضای خوبی برای نامزدها ایجاد می کند. اما توجه و تمرکز این افراد و حامیانشان است که می‌تواند پیروزی آنها را رقم بزند. اما گویا همه نامزدهای انتخابات به اهمیت شبکه‌های اجتماعی پی نبرده اند. به همین دلیل باوجود اینکه ابراهیم رئیسی مهم‌ترین رقیب روحانی محسوب می‌شود اما فعالیت حامیان وی در شبکه‌های اجتماعی بسیار کم است.

با اینحال این افراد از چند هشتک در نوشته‌های خود استفاده می کنند. به عنوان مثال فاطمه می نویسد: ما پیرو آن آقایی هستیم که، در برابر قاسطین و مارقین و ناکثین می ایستاد .#سلام_بر_ابراهیم. یا مرتضی جعفرزاده می نویسد: این عرصه را نیز ابراهیمی باید، تا بشکند بت‌های استکبار دوستی را... #سلام_بر_ابراهیم. هشتک دیگر #روحانی_بای_بای است که تقریبا تمامی منتقدان از جمله حامیان رئیسی، قالیباف و... از آن استفاده می کنند. مثلا حاجی زاده از حامیان رئیسی نوشت: زلزله حضور رييسي، مشهد كه نه، ايران را هم تكان داد! #روحاني_باي_باي یا آرماند که نوشته بود: وضع دولت جوری خرابه تو افکار عمومی که حامیان دولت به غرضی هم رحم نمیکنند. واقعیت هم همینه. #روحانی_بای_بای

در مجموع واضح است که فعالیت جریان‌های سیاسی در شبکه‌های اجتماعی از مدت‌ها قبل آغاز شده است اما چند نکته در این میان لازم به اشاره است.

نکته اول: حامیان دولت و اصلاح‌طلبان نسبت به دیگر نامزدهای انتخابات جدی‌تر وارد شبکه‌های اجتماعی شده‌اند و تلاش می کنند با استفاده از آن افکار عمومی را با خود همرا کنند. اما حامیان رئیسی و قالیباف یا تمایل خاصی به استفاده از شبکه‌های اجتماعی ندارند یا برنامه ریزی مشخصی انجام نداده اند. از سوی دیگر حامیان محمود احمدی‌نژاد بیش از آنکه توییتر یا فیسبوک را به عنوان یک ابزار به کار بگیرند ترجیح داده اند در فضای تلگرامی و اینستاگرام فعالیت کنند.

نکته دوم: فضای مثبت و منفی درباره همه کاندیداها در شبکه‌های اجتماعی به مقدار متفاوت وجود دارد. اما واضح است که استقبال از رئیسی و قالیباف در توییتر و فیسبوک بسیار پایین است و حتی می توان گفت فضا به شدت به ضرر آنها است. شرایط محمود احمدی نژاد هم تفاوت چندانی با آنها ندارد. با این تفاوت که او از سوی حامیان رئیسی و قالیباف هم مورد انتقاد است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که توییتر و فیسبوک قلمرو حامیان روحانی است اما در تلگرام شرایط تقریبا برابری با احمدی‌نژادی‌ها دارد و این طیف اینستاگرام را هم در برنامه و اهداف خود جا داده اند. اما حامیان رئیسی و قالیباف همچنان نتوانسته اند فضای مورد نیاز و لازم خود را در شبکه های اجتماعی ایجاد کنند یا به دست بیاورند.