پیام «مادر همه بمب ها» به جهان

محمد ملازهی در شرق نوشت: «من از جهاتی استاد جنگم، عاشق جنگم.»؛ این بخشی از صحبت‌های دونالد ترامپ در کمپین انتخاباتی‌اش در آیووا بود. این همان دونالد ترامپی است که به بهانه یک زائده استخوانی در پایش از سربازی معاف شد و در نهایت عازم جنگ ویتنام نشد. با این‌همه تشدید مداخله نظامی آمریکا در سوریه، تعداد حملات هواپیماهای بدون سرنشین این کشور در یمن و حالا استفاده از بزرگ‌ترین بمب غیرهسته‌ای آمریکا در افغانستان نشان می‌دهد که ترامپ گویا به‌راستی عاشق جنگ است یا دست‌کم بازی‌کردن با جنگ.

روز گذشته آمریکا از «مادر بمب»های خود در افغانستان استفاده کرد و بسیاری می‌گویند با توجه به شکست برنامه‌های داخلی ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا با این تحرکات نظامی می‌خواهد به‌بهانه مبارزه با تروریسم در میان افکار عمومی آمریکا اعتبار بخرد. به گفته وزارت دفاع افغانستان، بمب غیراتمی MOAB موسوم به «مادر بمب‌ها» مواضع استراتژیک داعش در شرق این کشور را منهدم و شبکه تونل‌های زیرزمینی این گروه را ویران کرده است. به گزارش این وزارتخانه، بیش از ٣٦ نفر از اعضای داعش در این حمله کشته شدند.

بمب MOAB که سال ٢٠٠٣ ساخته شد و ظرفیت حمل ۱۱ تن تی‌ان‌تی و هشت‌هزار کیلوگرم ماده منفجره‌ را دارد پنجشنبه‌شب برای اولین‌بار از سوی آمریکا مورد استفاده قرار گرفت و از هواپیمای ترابری آمریکایی ‌ام سی ۱۳۰ روی پایگاه‌های داعش پرتاپ شد. براساس گزارش‌ها، این بمب روی بازماندگان نیز تأثیرات روانی برجای می‌گذارد. دونالد ترامپ در پاسخ به اینکه آیا مجوز چنین حمله‌ای را داشته یا نه، گفت: «همه می‌دانند دقیقا چه اتفاقی افتاده است. من مجوز این حمله را به سربازانم دادم.

ما بزرگ‌ترین ارتش جهان را داریم. ما به آنها مجوز کامل دادیم و رک‌وراست بگویم به‌همین‌دلیل است که آنها اخیرا بسیار موفق عمل کرده‌اند».

بااین‌حال اقدامات نظامی اخیر دولت ترامپ بدون هیچ‌گونه نظارت یا مجوز کنگره ایالات‌متحده انتقادهای زیادی را به دنبال داشته است. باربارا لی، نماینده کالیفرنیا در مجلس نمایندگان آمریکا، استفاده بی‌سابقه از چنین بمبی در افغانستان را نشانه پیدایش جبهه جدیدی در جنگ ١٦ساله آمریکا در افغانستان خواند و گفت: «ترامپ درباره تشدید نیروهای نظامی خود در افغانستان و استراتژی بلندمدت خود برای شکست داعش یک توضیح به مردم آمریکا بدهکار است. هیچ رئیس‌جمهوری نباید چکی سفیدامضا برای جنگ بی‌پایان داشته باشد، به‌ویژه این رئیس‌جمهور که بدون هیچ نظارتی از سوی کنگره عمل می‌کند».

دولت آمریکا اما از این حمله دفاع کرده است. ژنرال جان نیکلسون، فرمانده نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان، درباره استفاده از «مادر بمب‌ها» در این کشور گفت: «ما از سلاح مناسب برای هدف مناسب استفاده کردیم». ژنرال نیکلسون دیروز در یک نشست خبری در کابل گفت منطقه‌ای که به آن حمله شد مین‌گذاری شده بود و جنگجویان داعش در آنجا در تونل‌های طویل پنهان شده بودند.

او با اشاره به شماری از «جنایات داعش» در افغانستان تأکید کرد نیروهای بین‌المللی اجازه نمی‌دهند افغانستان به پناهگاه امنی برای چنين گروه‌هايي تبدیل شود. فرمانده نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان تصریح کرد که پرتاب بمب به ایالت «اچین» ننگرهار در هماهنگی با دولت افغانستان در جریان عملیاتی که اوایل ماه آوریل آغاز شده بود، صورت گرفته و آنها متعهد به ادامه عملیات مشترک با نیروهای امنیتی افغان هستند. دولت افغانستان هم تأیید کرد این عملیات هوایی در هماهنگی با دولت افغانستان انجام شده است.

وزارت دفاع افغانستان می‌گوید در این حمله به غیرنظامیان هیچ آسیبی نرسیده است. برخی خبرگزاری‌ها به نقل از اهالی این منطقه گفته‌اند پس از حمله خانه‌های محل تخریب شده‌اند اما همه آنها خالی از سکنه بوده‌اند. براساس این گزارش‌ها؛ عملیات نظامی در منطقه چند روز پیش آغاز شده بود و مردم محل را ترک کرده بودند. بااین‌حال عصمت‌الله شینواری، نماینده پارلمان از ولایت ننگرهار، روز گذشته گفت مردم محلی به او گفته‌اند یک معلم و فرزند او در این حمله کشته شده‌اند. به گفته این نماینده، یکی از اهالی این منطقه پیش از قطع‌شدن خطوط تلفن این خبر را به او داده است. تخمین زده می‌شود بین ٦٠٠ تا ٨٠٠ نفر از اعضای داعش در استان ننگرهار حضور دارند.

بنا بر گزارش خبرگزاری‌ها، هفته گذشته در این منطقه، یک سرباز آمریکایی هنگام عملیات نیروهای این کشور علیه «داعش» کشته شد. به گفته آمریکا هدف از پرتاپ «مادر بمب‌ها»، کاهش خطرات ناشی از حملات نظامی برای سربازان آمریکایی و افزایش خسارات جانی و نظامی برای گروه تروریستی داعش است.

نشست صلح افغانستان بدون حضور آمریکا

با وجود این برخی بر این باورند که آمریکا باید نیروهای خود را روی طالبان که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گروه تروریستی حاضر در افغانستان است، متمرکز کند. رویکرد دولت‌هاي ترامپ و روسیه در مقابل طالبان متفاوت است. روز گذشته و درحالی‌که روسیه میزبان گفت‌و‌گوهای صلح افغانستان بود، آمریکا با وجود دعوت مسکو، در این کنفرانس شرکت نکرد. در این اجلاس افغانستان، ایران، هند و چند کشور آسیای میانه شرکت کردند. کاخ سفید می‌گوید روسیه با دخالت‌دادن طالبان در گفت‌وگوهای صلح به این گروه نظامی مشروعیتی می‌بخشد که شایستگی آن را ندارد. به گفته تحلیلگران، آمریکا از سوی دیگر نگران آن است که مشارکت طالبان در روند صلح باعث کم‌رنگ‌شدن اهداف ناتو در افغانستان و نقش محوری ایالت متحده در این کشور شود.

--------------------------------

پيام مادر همه بمب‌ها

محمد ملازهی. کارشناس مسائل افغانستان

ساعت هفت‌ونیم عصر روز پنجشنبه مردم ولایت ننگرهار واقع در شرق افغانستان و در امتداد مرزهای مشترک با پاکستان با پرتاب بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین بمب‌ غیرهسته‌ای آمریکا روبه‌رو شدند. صدای انفجار در فاصله دوری از روستای «مومند»، فرمانداری اچن، شنیده شد. این بمب مراحل آزمایشگاهی خود را در سال ٢٠٠٣ تکمیل کرده ولی تاکنون در عمل مورد آزمایش قرار نگرفته بود و این اولین‌بار است که در افغانستان آزمایش شده است. ظاهرا هدف، تخریب تونل‌های زیرزمینی در دل کوه بوده و به‌دلیل جنگی که از چند روز قبل در این محل در جریان بوده است ساکنان محلی از آن خارج شده بودند. بنابراین روشن نیست که چه تعداد از جنگجویان داعش یا اعضای خانواده‌ها و غیرنظامیان در زمان حمله آمریکا حضور داشته‌اند. ازاین‌رو به نظر می‌رسد اهداف مهم‌تری از آزمایش بزرگ‌ترین بمب غیرهسته‌ای آمریکا در افغانستان وجود داشته است.

واقعی‌‌تر آن است که پیامی که ارتش آمریکا و ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا با پرتاب این بمب بزرگ در نظر داشته‌اند که به منطقه و دنیا بدهند به‌مراتب مهم‌تر از حمله به داعش در افغانستان است چراکه طبق برآوردهای خود ارتش آمریکا تعداد اعضای داعش در افغانستان بین ٦٠٠ تا ٨٠٠ نفر در کل کشور برآورد شده است.

بنابراین انتظار می‌رود تجمع تعداد زیادی از آنها در یک مکان نبوده است که ضرورت پرتاب چنین بمب مخربی وجود داشته باشد. هزینه ساخت بمب «مادر بمب‌ها» ١٦‌میلیون دلار اعلام شده است که این خود به‌خوبی ثابت می‌کند بین هزینه و فایده احتمالی آن در سرکوب داعش هیچ تناسبی قابل تصور نیست. اما پیام احتمالی پرتاب این بمب به مقر داعش چه می‌تواند باشد. به نظر می‌رسد حرکت ارتش آمریکا حاوی چند پیام مهم به جهانیان باشد؛ بدین معنا که اولا سیاست آمریکا که ترامپ در مبارزات خود روی آن تأکید داشت و در شعار «اول آمریکا» خلاصه می‌شد تغییر کرده است و آمریکا به سیاست دخالت در کشورهای دیگر که در دوره ریاست‌جمهوری جورج ‌بوش عملیاتی شد و به اشغال افغانستان و عراق انجامید بازگشته است و از قدرت نظامی‌اش از این به بعد بهره خواهد گرفت.

حمله ارتش آمریکا به پایگاه هوایی ارتش سوریه قبل از آن حاوی چنین پیامی بود. اعزام ناوگان نیروی دریایی آمریکا از سنگاپور در شرق آسیا به طرف آب‌های شبه‌جزیره کره نشانه روشن دیگری از همین سیاست بود. ترامپ خود در اعلام خبر آزمایش مادر بمب‌ها به کره‌شمالی اشاره‌ای کرد و آن را پیامی به این کشور هسته‌ای در شرق آسیا ارزیابی کرد.

در ثانی نمی‌توان تصور کرد پیام مادر بمب‌ها با آن قدرت تخریبی‌اش صرفا متوجه کره‌شمالی باشد؛ کشور کوچکی که هرچند هسته‌ای است ولی در معادلات رقابت‌آمیز قدرت بین‌الملل جایگاه تعیین‌کننده‌ای ندارد. ظن غالب دراین‌باره آن است که قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای رقیب آمریکا خطاب اصلی پیام مادر بمب‌ها باشند. روسیه و چین در رأس قدرت‌های رقیب بین‌المللی آمریکا قرار دارند و اگر تشدید بی‌اعتمادی‌ها بین آمریکا و روسیه بعد از بمباران پایگاه هوایی سوریه را اندکی قبل از آن در نظر بگيریم روحیه جنگ‌طلبی ترامپ و همکفرانش را در کاخ سفید بهتر می‌توان درک کرد. درعین‌حال بمب مادر یک پیام برای نیروهای داخل افغانستان هم داشت. مفاد این پیام این بود که کسی دچار توهم نشود. ارتش آمریکا از افغانستان بیرون نخواهد رفت.

اینکه دولت افغانستان حتی اگر در جریان تمامی واقعیت‌های مرتبط با آزمایش بزرگ‌ترین بمب غیرهسته‌ای آمریکا قرار نگرفته باشد خود را مطلع از آن نشان داده است و به مخالفت‌های احتمالی داخلی و پیامدهای مخرب کاربرد عجیب این بمب بر محیط ‌زیست کشورش توجه نکرده است، با درک این موضوع است که ارتش آمریکا در افغانستان حتی بعد از سال ٢٠٢٤ و اتمام معاهده امنیتی دو کشور ماندنی است؛ هرچند حامد کرزی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان، اولین افغانستانی است که بمب بزرگ و مخرب پرتاب‌شده را علیه داعش ندانسته و آن را علیه ملت افغان و آزمایش پیشرفته‌ترین سلاح آمریکا که در کشور خودش نمی‌تواند آزمایش کند، ارزیابی و محکوم کرده است.

با توجه به عواقب ناشناخته این بمب برای محیط‌ زیست و تخریب خاک (ممکن است که سال‌های زیادی خاک قدرت باروری خود را از دست بدهد) و لطمه به زندگی عادی مردم، درباره مخالفت مردم افغانستان با این حمله تردیدی وجود ندارد. هرچند انتظار نمی‌رود صدای مردم مظلوم افغانستان را کسی بشنود و کلام آخر اینکه در نگاه آمریکا داعش، طالبان و القاعده هم اگر خارج از دایره منافع آمریکا حرکت کنند، با بمب مادر سرکوب خواهند شد. ترامپ انتظار دارد پیام و قاطعیت و روحیه پیش‌بینی‌ناپذیرش را دنیا دریافت کند.