نگرانی‌هایی برای فرش ایرانی

روزنامه آرمان - هستی دفتری: تولید و صادرات محصولات بی‌کیفیت، زنگ خطر از دست دادن مشتریان محصولات ایرانی را به صدا درآورده است. به رغم وجود ظرفیت‌های زیاد، کشور ما کمابیش در زمینه صادرات خوب عمل نکرده و محصولات صادراتی کشور به چند مورد خاص محدود می‌شوند.

جز نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، عمده محصولات صادراتی ارز آور ایران شامل پسته، زعفران و فرش ایرانی است، حال آنکه عملکرد‌ها در زمینه صادرات این محصولات تا حدی مشتریان را ناراضی کرده و این خطر وجود دارد که دیگر شاهد بازار مناسب برای آنها نباشیم. گذشته از اینکه برخی کشور‌ها نظیر چین در سال‌های اخیر به فکر قبضه کردن بازار محصولات صادراتی ایران، آن هم با تولید محصولات بی کیفیت بوده‌اند، در مواردی شاهد کاهش کیفیت محصولات تولیدی در ایران بوده‌ایم. گرانی فرش دستباف شاید یکی از دلایل این باشد که تولیدکنندگان کیفیت محصولات خود را برای کاهش قیمت تمام شده پایین می‌آورند، حال آنکه این کیفیت و خاص بودن محصولاتی مانند فرش ایرانی است که باعث صادرات آن می‌شود.

فرش دستباف با حداقل هزینه‌ها در کشور قابل تولید است و عمده مواد اولیه آن نیز در داخل تولید می‌شود و نیازی به واردات ندارد. همچنین مهارت فنی و دانش تولید فرش دستباف در داخل کشور بهتر از هر کشور دیگری وجود دارد. فرش دستباف ایران با داشتن سابقه‌ای چند هزار ساله، از دیر باز تا كنون مورد توجه مردم دنیا بوده و امروز در تمام دنیا نام قالی با نام ایران پیوندی ناگسستنی خورده است. فرش دستباف ایران محصولی چندبعدی و دارای جنبه‌های فنی، هنری، اجتماعی و اقتصادی بسیار گسترده است.

بر اساس آمار و اظهارات دست‌اندركاران فروش فرش دستباف ایران، با توجه به تغییرات و تحولات اساسی در ابعاد اقتصادی، قدرت خرید و جنبه‌های فرهنگی و الگوی مصرف در میان مصرف‌كنندگان داخلی فرش دستباف، بازار فعال وگسترده داخلی با ركودی سنگین مواجه شده است. در رابطه با بازارهای خارجی (بین‌المللی) نظر به اینكه فرش در مجموعه كالاهای لوكس نزد مصرف‌كنندگان قرار دارد، تقاضا برای آن به شدت به سرانه درآمد کشورهای مقصد وابسته است. با این وصف تجارت فرش دستباف با تغییرات روند متغیرهای اقتصادی و غیراقتصادی رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. از نظر اقتصادی توجه به صنعت فرش واجد اهمیت است، زیرا اولا ارزش افزوده این صنعت حدود ۶۵ درصد است، درثانی، فراورده‌های این صنعت بزرگ‌ترین رقم صادرات غیرنفتی را تشكیل می‌دهد. همه ساله به كمك این كالا بخشی از كسری موازنه پرداخت‌های بازرگانی جبران می‌شود و از این راه مقدار قابل توجهی ارز عاید كشور می‌شود و هیچ كالایی غیر از نفت این چنین ارزآور نیست. همچنین حجم تولید را افزایش می‌دهد و به تولید ناخالص ملی می‌افزاید.

صادرات فرش ایران

بر اساس آماری که توسط مرکز ملی فرش در سال ۹۴ ارائه شد، به طور متوسط سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار حجم تجارت جهانی فرش دستباف در میان همه کشورهای تولیدکننده است که ایران سهم ۳۰ درصدی از این بازار را در اختیار دارد. اما در سال ۹۵ افزایش ۴۰ درصدی صادرات فرش دستباف ایران در چهار ماهه نخست سال نسبت به زمان مشابه سال قبل را شاهد بوده ایم. از سال ۹۰ تا ۹۳، صادرات ما متاثر از عوامل متعدد داخلی و خارجی و افزایش قیمت تمام شده فرش و رکود اقتصادی در بخشی از بازارهای خارجی و ناآرامی‌های سیاسی و نیز اشباع شدن بعضی از بازارهای سنتی کاهش یافت. آمریکا نیز واردات فرش دستباف با مبدا ایران را تا پیش از برجام ممنوع کرده بود، اما در این دوره کاهش صادرات نیز همچنان فرش ایرانی صدرنشین بازار فرش‌های دستباف جهانی بوده است. با اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) روند صادرات فرش دستباف که به دلیل تحریم‌ها متوقف شده بود با بهبود مناسبات سیاسی از سر گرفته شد.

طی ۹ ماه اول سال ۹۵ با ۲۳۱ میلیون دلار صادرات فرش، در مقایسه با سال گذشته که ۱۹۸ میلیون دلار بود، از نظر ارزشی ۹/۱۶درصد و از نظر وزنی ۱۰ درصد افزایش صادرات فرش را تجربه کردیم. عمده صادرات ما که بیش از ۳۰ درصد کل صادرات فرش را شامل می‌شود، از نظر ارزشی به آمریکا بوده و ۲۷ درصد نیز از نظر وزنی به این کشور صادرات فرش صورت گرفته است. طبق آمار تا پایان سال ۹۵، چهار هزار و ۴۰۰ تن فرش دستباف ایران به ارزش ۲۷۵ میلیون دلار به آمریکا صادر شد.

چالش‌های فرش دستباف

در حال حاضر تعداد رقیبان این صنعت كه چند كشور از جمله چین، تركیه و افغانستان بوده‌اند، بیشتر شده و كشورهایی مثل هند، مصر، پاكستان، مراكش و نپال و همچنین رومانی، آلبانی و بلغارستان نیز به تكاپو افتاده و به تولید فرش می‌پردازند. كشورهای رقیب با استفاده از طرح و نقشه‌های ایران به تولید فرش‌های مشابه پرداخته‌اند كه این امر صدمات زیادی به صنعت فرش در كشور ما وارد كرده است. تحقیقات اندكی كه در زمینه بازاریابی فرش دستباف در ایران انجام شده، به كاستی‌هایی از قبیل كمبود اطلاعات به روز درباره خواسته و گرایش مصرف‌كنندگان، عدم توجه به نوع نیاز و حساسیت مشتریان، خلأ مدیریت و برنامه‌ریزی در شناسایی سلایق كشورهای مختلف و عدم آشنایی دقیق با تقاضای بازارهای هدف و صنعت در مشاركت یا برپایی نمایشگاه‌های بین‌المللی فرش دستباف اشاره می‌کند. یكی از نكات مهم در این صنعت تبلیغات است. فرش دستباف نیازمند تبلیغاتی غیر سنتی است تا بتواند جایگاه رفیع خود را حفظ كند و تحقق این امر مستلزم هماهنگی در كلیه ابعاد تبلیغاتی كشف و توجه به نیازها و حساسیت‌های مشتریان، توجه به تغییرات گروه‌های خریدار و كنترل رفتار رقبا و استفاده از شیوه‌های نوین مبادله می‌باشد. بازاریابی نیز در ایران به‌صورت علمی دنبال نمی‌شود و هنوز جنبه سنتی دارد و پس از تولید فرش برای یافتن مشتری اقدام می‌شود که همین امر به مرجوع شدن فرش به داخل کشور پس از صادرات می‌انجامد.

افزایش قیمت مواد اولیه باعث افزایش هزینه تمام‌شده می‌گردد كه در پی آن برخی از تولیدكنندگان به مواد اولیه نامرغوب كه ارزان‌تر می‌باشد، روی آورده‌اند كه این امر از عوامل اصلی از رونق افتادن و افت كیفیت محصول در این صنعت می‌باشد. پایین بودن دستمزد بافندگان و بیمه نبودن دست‌اندركاران تولید فرش از جمله مهم‌ترین معضلات صنعت فرش می‌باشد كه نیازمند ثبات در قوانین موجود و اعطای جوایز و تشویق جهت ترغیب و حمایت از تولیدكنندگان این صنعت است.

پیشنهادهایی برای گذر از چالش‌ها