روحیه ایرانیان، نامزد نظامی بر نمی تابد

سالنامه ایران - مرجان طباطبایی: «دود سفیدی از اردوگاه اصولگرایان نمی بینم.» این شاه بیت سخنان «مصطفی معین»، اصلاح طلب سرشناس درباره انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ است که معتقد است آرای حسن روحانی از انتخابات سال ۹۲ بیشتر شده است. با این چهره علمی و دانشگاهی که در انتخابات سال ۸۴ با حمایت بخشی از اصلاح طلبان وارد کارزار انتخابات ریاست جمهوری شد، در محل کارش- مرکز طبی کودکان- به گفت و گو نشستیم.

دکتر معین از حسن روحانی به عنوان یک فرصت برای کشور یاد کرده و در توضیح آن به موفقیت های سیاست خارجی و برجام اشاره می کند. او معتقد است: آقای روحانی جلوی تهدید را گرفت و بحران را از کشور دور کرد، به جای آنکه شورای امنیت سازمان ملل مدام ما را محکوم کند، به جای آنکه همه دنیا علیه کشور بسیج شوند. این گفت و گو را با هم می خوانیم:

من با توجه به ارتباطی که از دیرباز با جناب آقای هاشمی داشتم، شهادت می دهم کاندیداتوری ایشان در انتخابات های مختلف از جمله ریاست جمهوری سال 84، مجلس ششم و همچنین انتخابات سال 92 به خاطر احساس وظیفه بوده است. رد صلاحیت آقای هاشمی در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 که بدترین برخورد حیثیتی با شخصیتی همچون ایشان بود، باعث مظلومیتی شد که مردم را حساس کرد و باعث افزایش آگاهی جامعه شد. اینکه آیا می شود نبود حضور ایشان را جبران کرد، پاسخ بنده منفی است.

حدیثی در این زمینه وجود دارد که اگر بزرگ و عالمی آگاه فوت کند، خلا وی را به آسانی نمی توان جبران کرد. این شخصیت ها را به دلیل مقبولیت عام، سرمایه نمادین جامعه می نامند که می توانند باعث تحول، نقطه عطف در حرکت جامعه و پویایی جدید شوند. از هنرهای ما در این کشور همیشه سرمایه سوزی بوده است.

از امیرکبیر، مصدق، بازرگان، نامزدهای محصور انتخابات ۸۸ مهندس موسوی تا رییس دولت اصلاحات و رهبری همه سرمایه هستند، خواه با خط سیاسی ما هماهنگ باشند یا نه. سایر کشورها این رویه را ندارند و حتی مخالفان خود را از تاریخ و کتاب ها ی درسی حذف نمی کنند. سرمایه ها در مواقع خطیر می توانند به داد ملت برسند و برای نسل های بعدی الهام بخش باشند. اگر سرمایه های نمادین را قدر بدانیم خلا حضور آقای هاشمی را سریع تر می توان جبران کرد.

به نظر شما این فقدان برای طیف اصلاح طلب و اعتدالگرا در انتخابات پیش رو آسیب زاست یا اینکه آنها می توانند از این سرمایه اجتماعی که شما اشاره کردید بهره ببرند؟

به نظر من اگر طیف اصلاح طلبان و اصولگرایان اصیل- و نه بدلی- که از اعتدال برخوردار هستند، با حفظ هویت های خود همگرایی بیشتری با هم داشته باشند و رقابت سالم داشته باشند، خلا حضور آقای هاشمی را تا حدودی می توانند جبران کنند. آقای هاشمی پلی میان طیف اصیل اعم از معتدل، اصلاح طلب و اصولگرا بود.

آقای هاشمی همیشه یک سوژه آماده برای حمله تندروها بوده است. این وضعیت اکنون از بین رفته، آیا ممکن است طیف دیگری را برای حمله و اثبات خود انتخاب کنند یا اینکه این بهانه از آنها گرفته شده و باعث می شود طیف اصولگرای معتدل از زیر فشارهای تندروها بیرون بیاید و قدرت مانور بیشتری داشته و میداندار شوند؟

پیش بینی در این زمینه سخت است. براساس احتمالات یک حالت این است که رگه هایی از طیف تندرو با عبور از مرحله موجود بار دیگر حملات تازه ای را علیه آقای هاشمی آغاز کنند و نبش قبر کنند. احتمال دیگر این است که شخصیت دیگری را برای حمله انتخاب کنند، چون این شک اشتغال مفید برای این طیف است.

اگر بخواهیم خوشبینانه و بدون توجه به برخی عناصر سیاسی از نوع «بدلی ها» به ارزیابی و پیش بینی از شرایط آینده بپردازیم، باید گفت آنها که اصالت دارند باید زودتر خود و کشورشان را دریابند و همگرایی بیشتری با اصلاح طلبان و اعتدالیون داشته باشند که معتقدم بهترین عرصه برای تحقق این امر مجلس شورای اسلامی است.

فراکسیون های مختلف می توانند در موضوعاتی همچون توسعه علمی کشور، معیشت مردم و اقتصاد با هم همگرایی داشته باشند و از هم حمایت کنند و رقابت خود را هم در سایر مسائل ادامه دهند. این الگو در احزاب نیز قابلیت اجرا دارد و با تقویت مبادلات حزبی در مسائل مختلف می توانند جامعه را از تفرق نجات دهند.

شما سیاست ورزی اصولگرایان پس از هاشمی را در انتخابات پیش رو چطور می بینید؟

اصولگرایان در این حادثه میدان زیادی را به دست نیاوردند و نخواهند آورد، چون حضور مردم در مراسم تشییع جناب آقای هاشمی پشتوانه جدی و چه بسا حتی موثرتر از زمان حضور آقای هاشمی برای تفکر مبتنی بر اعتدال و اصلاح طلبی باشد.

مشروط بر آنکه کسانی که تفکر آقای هاشمی را دارند، حسن استفاده را داشته باشند و سعی کنند همان مشی را ادامه دهند و حافظه تاریخی مردم را در این زمینه ها تقویت کنند. چون فرصت زیادی تا انتخابات ریاست جمهوری و شوراها باقی نمانده است، ضایعه درگذشت غیرمنتظره آقای هاشمی رفسنجانی بیشتر از اینکه برای اصلاح طلبان یک تهدید باشد می توان آن را تبدیل به یک فرصت کرد. نبود ایشان بیشتر از آنکه برای اصولگرایان یک فرصت باشد، می تواند یک تهدیدی ارزیابی شود.

اصلاح طلبان با آغاز بحث های مقدماتی انتخابات، از آقای روحانی اعلام حمایت کردند. به نظر شما این حمایت ایجابی است یا به تعبیر برخی دیگر از سر ناگزیری است؟

هر دو. واقعیت این است که شورای نگهبان و ساختار کنونی انتخابات، اجازه رقابت چهره های اصیل و شناخته شده اصلاح طلب را نمی دهد. از سویی نوع دیدگاه های آقای روحانی در زمان تبلیغات انتخابات و پس از آن به طور نسبی موفق بوده و مورد قبول طیف اصلاح طلبان است. ما آقای روحانی را هم در حوزه سیاست داخلی و هم سیاست خارجی و برجام موفق و برای کشور یک فرصت می دانیم.

بحث هایی در رسانه ها مطرح است که در کنار آقای روحانی آلترناتیوهایی باشد، شما با این ایده موافق هستید؟

معتقدم نباید این مسائل در سطح ملی در بوق و کرنا شود. در هر صورت برای هر شرایطی باید آمادگی وجود داشته باشد. از نظر من احتمال رد صلاحیت آقای روحانی به صفر نزدیک است. هیچ عقل سلیمی به خود اجازه نمی دهد رییس جمهوری مستقر را در دور بعد رد کند و جامعه را با بحران مواجه کند.

طرح این موضوع دامن زدن به جنگ روانی است. حتی اگر از طرف سخنگوی شورای نگهبان مطرح شده باشد.

البته به نظر می رسد آقای کدخدایی هم مسائلی را در چارچوب اختیارات شورای نگهبان و نظارت استصوابی مطرح کردند و منظورشان مصداق خاصی نبود. با توجه به واقعیت های اجتماعی، تحولات منطقه ای و جهانی و همچنین عملکرد شخص آقای روحانی، احتمال این موضوع را صفر می بینم. شورای نگهبان پیش از تایید و رد صلاحیت باید رجل سیاسی بودن کاندیداها را بررسی کند.

این گونه نیست که فرد طی چند روز رجل سیاسی بودن خود را آن هم در ایام مسئولیت ریاست جمهوری از دست بدهد. اگر هم موضوع کارایی و مدیریت در میان باشد که در حیطه اختیارات شورای نگهبان نیست و مجلس باید به آن ورود کند. همین که در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی، مجلس مساله طرح عدم کفایت رییس جمهوری را مطرح نکرده، بدان معناست که مجموعه نظام و مجلس عملکرد ایشان را قابل دفاع می داند. پس نباید در این زمینه بحث و درگیری وجود داشته باشد.

به نظر می رسد رقبای شما در جریان اصولگرا اهتمام خود را معطوف به ناکارآمد نشان دادن دولت یازدهم قرار داده اند. بخصوص که عملکرد دولت را در برجام خلاصه می کنند و نتیجه می گیرند که آن هم موفق نبوده است. آیا حمایت اصلاح طلبان از روحانی محدود به حوزه سیاست و معطوف به انتخابات پیش رو است یا از عملکرد کلی دولت حمایت می کنید؟

دفاع مجموعه اصلاح طلبان از آقای روحانی تنها به دلایل سیاسی مربوط نیست. در بخش هایی ممکن هست انتقادهایی هم داشته باشیم، اما مجموعه عملکرد دولت ایشان را به طور نسبی موفق می دانیم. مثل معروفی هست که جلوی ضرر را از هر جا بگیریم، نفع است. آقای روحانی جلوی تهدید را گرفت و بحران را از کشور دور کرد. به جای آنکه شورای امنیت سازمان ملل مدام ما را محکوم کند، به جای آنکه همه دنیا علیه کشور بسیج شوند، با تدبیر آقای روحانی اجماع قدرت های جهانی علیه کشورمان از هم پاشیده شد.

وقتی آقای ترامپ می گوید من برجام را پاره می کنم، اروپا حساب خود را از امریکا جدا می کند، اینها همه دستاورد بزرگی است که در دوره آقای روحانی حاصل شده است. در بیان ضعف ها نیز انتقاد من این است که فاصله میان بدنه دولت با رییس دولت باید کمتر شود و انسجام بیشتری وجود داشته باشد.

مساله دیگر این است که هر فرد در هر جایگاهی حتی اگر پیامبر باشد، بی نیاز از مشورت نیست، در قرآن به پیامبر هم توصیه به مشورت شده است. بنابراین دولت هم نیازمند اتاق فکرهای قوی متشکل از کارشناسان ارشد، نخبگان علمی، دانشگاهی، فرهنگی، اقتصادی و... برای تبادل نظر در مسائل مختلف است.

شما گفتمان آقای روحانی را با اصلاح طلبان نزدیک می بینید؟

نزدیک است. نه ایشان ادعا دارند که اصلاح طلب هستند و نه ما ایشان را اصلاح طلب می دانیم. حزب آقای روحانی اعتدال و توسعه است. ما هم اعتدال و هم توسعه را توأمان از مولفه های اصلاح طلبی می دانیم. بنابراین نوع نگاه نزدیک است.

در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ باز هم ضرورت شکل گیری ائتلاف اصلاح طلبان و اعتدالگرایان وجود دارد؟

امیدوارم و همین طور فکر می کنم. ساز و کاری که اصلاح طلبان برای انتخابات تدارک دیدند، شورای سیاستگذاری است، به نظر می رسد اختلافاتی هست. برخی معتقدند احزاب باید محور باشند و برخی نیز چهره های شاخص را محوریت می دانند. در این میان عده ای هم پیشنهاد می کنند ترکیبی از این دو مجموعه باشد.

بنده نیز معتقد به رویکرد تلفیقی هستم. شورای هماهنگی اصلاح طلبان مجموعه احزاب سیاسی اصلاح طلب هستند که هویت دارند و باید هویت شان حفظ شود. من در سال 75 مسئول و سخنگوی این گروه ها بودم که آن دوره متشکل از حدود 13 گروه بود و شورای هماهنگی گروه های خط امام نام داشت. باید از شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان دفاع کنیم. این از روی تعصب نیست بلکه برای انسجام بیشتر در جبهه اصلاحات است.

به نظر می رسد اصلاح طلبان پس از یک دوره متلاطم تجربیات زیادی کسب کردند که در انتخابات 92 و 94 با پیروزی، نتایج آن بروز کرد. برخلاف تشتت و اختلاف نظرها در اردوگاه اصولگرایان، در طیف اصلاح طلبان یک پختگی در کشنگری سیاسی به چشم می خورد. این رویکرد را حاصل چه می دانید؟

در مسائل اجتماعی و سیاسی اگر یک فرآیند را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید، فرآیند طی شده از سال ۸۴ به این سو در جبهه اصلاح طلبان رو به رشد بوده است. اصلاح طلبان از آن تفرق که به روی کارآمدن دولت نهم و دهم کمک کرد، پند گرفتند و حاصل آن در انتخابات سال ۸۸، ۹۲ و ۹۴ عیان شد و معتقدم این روند تداوم خواهدداشت.

این اتفاق را در جببه اصولگرایان شاهد نیستیم و آنها با چندپارگی مواجه بوده و هستند. من پیامد ضایعه درگذشت آقای هاشمی را هم در جهت تقویت فرآیند هبمستگی بیشتر اصلاح طلبان ارزیابی می کنم. حمایت ایشان از دولت و حضور مردم در تشییع پیکر ایشان پشتوانه ای هست که در انتخابات سال 96 هم تکرار می شود.

نگاه اصلاح طلبی مدرن تر و مبتنی بر خردگرایی، رویکرد جهانی و فرایند دموکراسی است و مدافع وضع موجود نیست. برای طیف مقابل، حفظ وضع موجود مهم است که ممکن هست خود را نیازمند تجزیه جهانی نبیند و آن را با سوءظن دنبال کند. همین نگاه و رفتار سیاسی و اجتماعی می تواند باعث شکست یک جریان فکری و سیاسی شود. وقتی کسی از زمانه خود عقب بماند به لحاظ اجرایی، فکری و برنامه ای از فضای رو به پیشرفت جهانی فاصله می گیرد.

اگرچه به گفته بسیاری از تحلیلگران پیروزی آقای روحانی در انتخابات بعدی حتمی به نظر می رسد، اما عرصه سیاسی عرصه غافلگیری هم هست. به نظر شما دولت و اصلاح طلبان در مدت باقی مانده روی چه مسائلی باید تمرکز بیشتری داشته باشند؟

دولت به عنوان مجری انتخابات باید حساسیت لازم را داشته باشد. بیشترین تاکید و حساسیت در وزارت کشور، استانداری ها، فرمانداری ها و بدنه آنهاست. معتقدم انتخابات باید شفاف تر و سالم برگزار شود و اجازه دهند نمایندگان احزاب مختلف در نظارت بر انتخابات حضور داشته باشند و همه موارد پیش آمده هم اعلام عمومی شود، ترجیح بر برگزاری انتخابات به شکل الکترونیک باشد و شبکه های مجازی محدود نشوند. اگر این اتفاق بیفتد و رقابت سالم و برابر باشد، آرای آقای روحانی از دوره قبل بیشتر خواهدبود.

آقای روحانی هم به نظرم باید ارتباط خود با نخبگان و توده مردم را بیشتر و بیشتر کند، مرتب با مردم صحبت کند. من اگر جای ایشان بودم، هر هفته با مردم صحبت می کردم. اگر صدا و سیما محدودیت ایجاد می کند، آقای روحانی ارتباط با مردم را از طریق شبکه های اجتماعی و دیگر رسانه ها دنبال کند.

مطالبه ای که فکر می کنید مهم بوده و باید در دولت دوم آقای روحانی دنبال شود، چیست؟

به نظرم دولت باید اهتمام بیشتری نسبت به آموزش عالی به لحاظ استقلال دانشگاه ها داشته باشد و فضای امن و آزاد و پرنشاطی را برای آموزش، پژوهش و تبادل نظر علمی و اجتماعی و مبادله تجربیات فراهم کند. اختیارات وزارت علوم در گزینش استادان، دانشجویان، برنامه ریزی آموزشی، پژوهشی و انتخاب مدیریت های دانشگاه را به دولت بازگرداند.

در کنار این از سرمایه های نمادین کشور محافظت کند. فعالان سیاسی، مدنی و فرهنگی را در کنار خود و نظام بداند و برای پایان یافتن حصر و ممنوع التصویری تلاش جدی تر کند. انتظار دیگر از دولت حمایت از جامعه مدنی اعم از مطبوعات، فعالان فضای مجازی، احزاب، ان جی اوها و... است. در این صورت آینده کشور و سلامت انتخابات در آینده تضمین بیشتری می یابد.

در جناح اصولگرا به گفته کارشناسان سیاسی، تلاش و تمرکز بر کاهش آرای روحانی یا بردن انتخابات به دور دوم است. برخی هم می گویند آنها چون شانسی در ریاست جمهوری ندارند، بیشتر روی انتخابات شوراها تمرکز می کنند. آیا شما استراتژی واحد و خاصی در این جناح سیاسی می بینید؟

متاسفانه نشانه بارزی از تجدیدنظر و تحول در مشی گذشته آنها نمی بینم.

چرا متاسفانه؟

متاسفانه را به خاطر کشور می گویم. ما رابطه عدالت و آزادی را تنگاتنگ و حلقه های متصل به هم می بینیم. اگر آزادی نباشد عدالت هم محقق نمی شود. اصولگرایان اگرچه شعار عدالت می دهند، اما از ملزومات آن غافل می شوند. به همین خاطر من نشانه هایی از تحول در آنها نمی بینم.

نشانه های این تحول آن است که اصولگرایان اصیل و عقلای قوم در کنار دفاع درست ازعدالت، از حق داشتن فرصت برابر برای همه جریان های سیاسی در انتخابات دفاع کنند. عدالت که فقط به حوزه اقتصاد محدود نمی شود. تامین عدالت فکری، سیاسی، فرهنگی، قومیتی، جنسی، نسلی و... هم ضروری است و اهمیت دارد.

منظورتان از اصولگرایان اصیل چه طیف هایی هستند؟

روی سخن من بیشتر با چهره های محوری و خوشنام اصولگرایان است که به آنان احترام می گذارم. امیدوارم این تغییر و تحول اتفاق بیفتد. شایسته است که آنها هم براساس ملاک های خودشان، شایسته ترین فرد را نامزد انتخابات کنند، کسی که بتواند پاسخگوی نیازهای کشور باشد.

از سرخط اخبار اصولگرایان به نظر می رسد آنها عمدتا با رویکرد سلبی و انتقاد از دولت وارد گود شده اند. آیا شما برنامه هایی که بتواند جایگزین سیاست های دولت یازدهم باشد را در مواضع اصولگرایان مشاهده کرده اید؟

من چنین برنامه هایی را ندیده ام که مثلا برای حل مشکلات بیکاری، رکود اقتصادی، تورم و افزایش رشد اقتصادی و حل و فصل مشکلات منطقه ای و جهانی کشور، سیاست تعریف شده ای داشته باشند. البته یک ضعفی هم در کشور ما وجود دارد که به هر دو جناح بر می گردد و آن، این است که برنامه ریزی ها خیلی پشتوانه مطالعاتی و تحقیقاتی ندارد.

این جریان زیر سایه علی لاریجانی شناخته می شود که در انتخابات مجلس حتی نام وی در فهرست اصولگرایان قم قرار نگرفت. به نظر شما این طیف راه خود را از اصولگرایان جدا می کنند؟

من این اتفاق را بیشتر ناشی از هوش سیاسی و تدبیر آقای لاریجانی می دانم. از آنجا که شعارها و برنامه های اصولگرایان نه به روز بود و نه منطقی به نظر می رسید، فکر می کنم آقای لاریجانی و هواداران ایشان با آگاهی از جریان یادشده فاصله گرفته اند و می گیرند.

گفته می شود طیف آقای لاریجانی خود را دنبال کننده گفتمان اعتدال معرفی می کنند و خود را برای انتخابات ریاست جمهوری 1400 آماده می کنند. به نظر شما چنین ظرفیتی در آنها وجود دارد؟

اینکه برای انتخابات برنامه ای داشته باشند، حقشان است و کسی نمی تواند مانع آنها شود اما اینکه بگوییم به لحاظ گفتمانی از جنس آقای روحانی هستند، پاسخ من منفی است. البته مسلم است که جنس آنها افراطی نیست و از اعتدال بیشتری برخوردار هستند اما نه به اندازه روحانی و اطرافیانش.

فکر می کنید اصولگرایان با نامزدهای امتحان پس داده خود دوباره وارد میدان می شوند یا با چهره جدیدی به عرصه رقابت خواهندآمد؟

بین خودشان هم اختلاف است، چنانکه برخی احزاب قدیمی نامزد اختصاصی معرفی کرده اند که مورد استقبال هم قرار نگرفته است. به نظر من دود سفیدی از اردوگاه اصولگرایان بلند نخواهدشد.

برخی همچنان از آقای قالیباف به عنوان نامزد جدی اصوگرایان نام می برند. به نظر شما او بعد از ماجراهای املاک نجومی و حادثه پلاسکو می تواند شانسی در انتخابات داشته باشد؟

من هیچ وقت یک سرهنگ و یک فرد نظامی را حریف قدری برای یک حقوقدان نمی دانم. طبیعت ملت ایران خیلی همراه نیست که بخواهد اداره کشور را به فردی با روحیه نظامی گری بدهد. چنانکه نامزدهای نظامی در گذشته هم تجربیات خوبی در این زمینه نداشته اند.

فکر می کنید طیف های میانه رو اصولگرا در انتخابات پیش رو باز هم از آقای روحانی حمایت کنند؟

احتمال می دهم این اتفاق بیفتد و پیشنهاد می دهم به همین فکر باشند و مصالح کشور را در نظر بگیرند. مسائل و مشکلات کشور ایجاب می کند حتی آنان هم برای تشکیل یک دولت قوی در آینده کمک کنند.