محمد سلمان براي نجات عربستان به امريكا رفت

اعتماد نوشت: جانشين وليعهد عربستان، محمد بن سلمان كه مسووليت اصلاحات اقتصادي اين كشور را عملا بر عهده دارد، روز گذشته به واشنگتن سفر كرد تا با دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري اين كشور ديدار و گفت‌وگو كنند. انتظار مي‌رود در اين سفر دو طرف اولويت‌هاي اصلي گفت‌وگو‌هاي خود را در چارچوب سرمايه‌گذاري مشترك در عربستان و امريكا طرح‌ريزي كنند.

اين نخستين نشست ترامپ پس از به قدرت رسيدن در بيستم ژانويه ٢٠١٧ با شاهزاده قدرتمند سعودي در امريكاست كه تلاش مي‌كند با شيوه‌هاي جديد سرمايه‌گذاري اقتصاد رو به زوال عربستان را از ورطه سقوط نجات دهد و با توجه به كاهش درآمد فروش نفت خام اين كشور سعي دارد تنوع درآمدي را نيز در اين كشور افزايش دهد. بر اساس طرحي كه محمد بن سلمان آن را دنبال مي‌كند قصد دارد تا بخش خصوصي را در اين كشور فعال‌تر كند و در راستاي كارآمدتر كردن كشورهاي دولتي گام‌بردارد.

همچنين رياض قصد دارد تا با عرضه پنج درصد از سهام غول بزرگ نفتي جهان يعني آرامكو بزرگ‌ترين عرضه اوليه عمومي سهام در جهان را انجام دهد. در حال حاضر عربستان سعودي با كسري بودجه رو‌به‌رشدي مواجه است كه بر اثر سقوط قيمت نفت در طول سال‌هاي اخير به وجود آمده است. از همين رو عربستان قصد دارد براي جبران اين كسري بودجه سياست‌هاي رياضتي را در اين كشور پياده كند.

با اين وجود برخي منابع صنعتي در عربستان سعودي اعلام كردند كه محمدبن سلمان وعده داده تا پروژه‌هاي بزرگ توسعه‌اي را در اين كشور راه‌اندازي كند تا بتوانند از آثار كسري بودجه در اين كشور بكاهند. در بيانيه‌اي كه دربار سلطنتي سعودي ارايه داده است، مذاكرات ميان محمد بن سلمان جانشين وليعهد و وزير دفاع عربستان سعودي با دونالد ترامپ و ديگر مقامات بلند پايه امريكايي در چارچوب برنامه اصلاحات اقتصادي قرار دارد و انتظار مي‌رود بحث در خصوص تقويت روابط دو جانبه و بررسي مسائل منطقه‌اي مورد علاقه دو طرف در دستور كار اين گفت‌وگوها قرار گيرد. در اين بيانيه تاكيد شده است كه ديدارها از روز پنجشنبه آغاز مي‌شود اما جزييات بيشتري از سوي دربار سلطنتي ارايه نشده است.جان اسفاكياناكيس، مدير مركز تحقيقات اقتصادي خليج فارس به رويترز گفت: تمركز ديدارهاي محمد بن سلمان بيشتر در راستاي به نمايش گذاشتن فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري عربستان سعودي، آرامكو و همچنين اصلاحات انجام شده در فضاي وسيع‌تر اقتصادي است.

گفتني است اين سفر محمد بن سلمان در حالي انجام مي‌شود كه پسر پادشاه عربستان قصد دارد تا خود پس از پدر بر تاج و تخت اين كشور تكيه بزند و كمتر از يك سال پيش نيز به امريكا سفر كرد تا چشم‌انداز فروش سهام آرامكو اصلاحات ساختار اقتصادي عربستان سعودي را در امريكا به بازارهاي جهاني نشان دهد. كارشناسان معتقدند كه محمد بن سلمان قصد دارد با تغيير مدل دولتگرا در عربستان سعودي در نهايت با ايجاد مشاغل جديد بخش خصوصي در عربستان سعودي، افراد جوان‌تر كه نيمي از جمعيت ٢١ ميليوني سعودي را تشكيل مي‌دهند و همچنين ١٠ ميليون تبعه خارجي وجود دارد كه تخمين زده مي‌شود بيشتر آنها زير ٢٥ سال سن دارند را تحت پوشش خود قرار دهد.

عربستان سعودي تعداد زيادي جوان بيكار بدون داشتن هيچگونه مهارتي دارد. همچنين دولت عربستان سعودي اكنون با فشارهايي در خصوص افزايش‌ استانداردهاي زندگي مواجه است، با توجه به اينكه درآمد نفتي پادشاهي عربستان در اين راستا كاهش يافته است در طرف مقابل خواسته‌هاي عمومي از سوي مردم نيز افزايش پيدا كرده است، اكنون عربستان براي تامين مالي نيازهاي جمعيت رو به افزايش خود با مشكل مواجه است. ملك سلمان پادشاه عربستان نيز در حال حاضر در ژاپن و در تور يك ماهه آسيايي براي ايجاد روابط با عمده‌ترين وارد‌كنندگان نفت جهان به‌سر مي‌برد. كشورهايي كه روزبه‌روز درخواست‌شان براي واردات نفت افزايش مي‌يابد و عربستان سعودي آنها را فرصتي براي سرمايه‌گذاري‌هاي آينده مي‌داند. همچنين آنها را نيز يكي از مشتريان عمده سهام‌هاي شركت‌هاي دولتي غول‌پيكر عربستان مي‌د‌اند و مي‌خواهند تا آنها به سمت سرمايه‌گذاري در عربستان سعودي گام بردارند. بازديد ملك سلمان در حالي از ژاپن صورت گرفته است كه محمد بن سلمان در ماه آگوست سال ٢٠١٦ با شينزو آبه، نخست وزير ژاپن توافق كردند تا با يكديگر در مجموعه‌اي از اصلاحات طي چشم‌انداز اقتصادي ٢٠٣٠عربستان با يكديگر همكاري كنند و ژاپن، عربستان را براي دستيابي به اين منافع چشم‌انداز كمك كند.

گفتني است عربستان سعودي بزرگ‌ترين تامين‌كننده نفت خام ژاپن به شمار مي‌آيد، اما حالا ژاپن مي‌خواهد در راستاي كمك به عربستان براي وابستگي كمتر به نفت قدم بردارد. ملك سلمان ازجمله نخستين نفراتي بود كه پس از استقرار دونالد ترامپ در كاخ سفيد با او تلفني صحبت كرد و عربستان نيز از طرح ايجاد منطقه امن در سوريه طبق بيانيه كاخ سفيد موافقت كرد. در اين تماس تلفني رسانه‌ها عنوان كردند كه ملك سلمان دونالد ترامپ را دعوت كرده تا از عربستان ديدن كند. موضوعي كه به نظر مي‌رسد، عربستان كماكان علاقه‌مند است تا امريكا نقش محوري خود در خاورميانه را حفظ كند تا در راستاي شكست تروريسم و ايجاد آينده جديد اقتصادي و اجتماعي در اين منطقه قدم بردارد.

گفتني است قبل از عزيمت محمد بن سلمان به واشنگتن، مديرعامل شركت سرمايه‌گذاري سيتي گروپ به رياض سفر كرد و با محمد بن سلمان ديداري خصوصي داشت و طرفين در خصوص فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري جديد در اين كشور پادشاهي و در سطح جهان به بحث و گفت‌وگو پرداختند تا نشان دهند برنامه‌هايي براي سرمايه‌گذاري در عربستان سعودي به سرعت در جريان است.

اما نكته مهم ديگري كه در اين بين وجود دارد كمك ٤٠ ميليارد دلاري عربستان به صندوق توسعه امريكا است كه دونالد ترامپ بنا دارد كه در اين چارچوب ٥٠ هزار شغل ايجاد كند و همچنين عربستان با خريد سهم كامل بزرگ‌ترين پالايشگاه نفت امريكا در ايالت تگزاس مي‌تواند روزانه ٦٠٠هزار بشكه نفت خام را به فرآورده‌هاي نفتي تبديل كند كه اين موضوع مي‌تواند قدرت بزرگي را به اين كشور در عرصه توزيع و فروش مشتقات نفت براي آن ايجاد كند.

ايران، محور گفت‌وگوهاي امنيتي

لازم به ذكر است هرچند تمركز اصلي گفت‌وگو‌هاي ميان محمد بن سلمان و دونالد ترامپ بيشتر در حوزه اقتصادي خواهد بود اما واشنگتن و رياض يك رابطه چند دهه‌اي در راستاي ايجاد منافع امنيتي در منطقه دارند. اما روابط ميان دو طرف به‌طور فزاينده‌اي در دولت هشت ساله باراك اوباما، رييس‌جمهوري سابق به سردي گراييد. رهبران عربستان احساس كردند كه اوباما تمايلي براي درگير شدن در جنگ داخلي سوريه ندارد و حتي اين گمان براي آنها به وجود آمد كه امريكا قصد دارد به سمت رقيب منطقه‌اي رياض يعني ايران گرايش پيدا كند و با رسيدن ايران و غرب به توافق برجام، اين ظن براي سعودي‌ها افزايش پيدا كرد و تمام تلاش خود را به كار بستند تا اين توافق شكل نگيرد. آنها حتي در جنگ يمن نيز متوجه شدند كه با وجود حمايت لفظي امريكا از ائتلاف نظامي عربستان اما چندان تمايلي به همكاري در اين زمينه ندارند و حتي در مواردي جان كري، وزير خارجه سابق امريكا نيز تلاش‌هاي متعددي در راستاي آتش بس يمن انجام داد اما ناموفق به پايان رسيد.

اما حالا دولت عربستان سعودي اميدوار است با حمايت دولت جديد امريكا به رهبري دونالد ترامپ بتواند سياست‌هاي منطقه‌اي خود به خصوص عليه ايران را گسترش دهد. عادل الجبير، وزير امورخارجه عربستان سعودي ابراز اميدواري كرده است كه امريكا در دوره رياست‌جمهوري ترامپ در منطقه حضور بيشتري داشته باشد و به ويژه در راستاي مهار ايران قدم بردارد. عربستان سعودي به‌طور منظم ايران را به دخالت درامور همسايگان خود به ويژه در بحث يمن مي‌داند و آن را تبديل به دستاويزي براي حملات بي‌رحمانه به مردم مظلوم يمن كرده است، موضوعي كه ايران همواره آن را رد كرده است. در حال حاضر ايالات متحده تامين‌كننده اصلي سلاح، ايستگاه سوخت‌رساني و پشتيباني ائتلاف نظامي عربستان سعودي در يمن است.

با اين وجود برخي معتقدند در روزهايي كه پادشاه سعودي ۸۱ ساله زماني كه در تور آسيايي حدود يك ماه سفر مي‌كند و در راستاي تحكيم روابط اقتصادي با كشورهاي شرق آسيا قدم برمي‌دارد و در سويي ديگر محمد بن سلمان به امريكا براي مذاكره با مقام‌هاي مختلف امريكايي مي‌رود و محمد بن نايف وليعهد پادشاه در رياض حضور دارد، طرفين قصد دارند تا يك مانور اتحاد را به نمايش بگذارند و همچنين نشان دهند كه ملك سلمان تا چه حد به محمد بن سلمان براي مذاكره با امريكا مطمئن است.

اين در حالي است كه بسياري از تحليلگران معتقدند كه جنگ پنهاني ميان محمد بن نايف وليعهد و محمد بن سلمان جانشين وليعهد عربستان براي جانشيني پادشاه عربستان سعودي در جريان است كه نمي‌توان به راحتي آن را تكذيب و عبور كرد. اما مسائل كليدي كه احتمالا در دستور كار ترامپ و محمد بن سلمان قرار خواهد داشت، به قيمت‌هاي جهاني انرژي و همچنين درگيري‌ها در سوريه، عراق، ليبي و يمن از جمله اين موارد هستند. گفتني است عربستان سعودي، بزرگ‌ترين صادر‌كننده نفت در جهان و بزرگ‌ترين خريدار سلاح‌هاي امريكايي است كه بخش مهمي از بمباران ائتلاف عربستان به يمن توسط تجهيزات امريكايي صورت مي‌گيرد.

اولويت‌هاي۲۰۱۷

جان اسفاكياناكيس، مدير مركز تحقيقات اقتصادي خليج فارس در رياض شش تحول احتمالي اقتصادي عربستان در سال ٢٠١٧ را مورد بررسي قرار داد. نخست اينكه عربستان قصد دارد، تاثير سياست رياضت اقتصادي در كشور خود را كاهش دهد. عربستان قصد دارد در حدود ٢٠ ميليارد دلار از امسال به بيست ميليون شهروند به خصوص اقشار كم‌درآمد و متوسط جامعه عربستان يارانه پرداخت كند كه اين رقم تا سال ٢٠٢٠ افزايش پيدا كند.

از تاريخ اول فوريه بيش از نيمي از ٢٠ميليون شهروند عربستان سعودي در اين طرح ثبت‌نام كرده‌اند. دولت اما كماكان سردرگم است كه چگونه اين سياست را دنبال كند و چه افرادي واجد شرايط دريافت اين يارانه است. به گزارش بلومبرگ، كارشناسان معتقدند كه اين اقدام اگرچه با اشتباهاتي همراه خواهد بود اما نبايد اين اشتباهات فاحش باشد. عربستان سعودي در اين زمينه مي‌تواند تجربه كشورهاي ديگر را ارزيابي كند و طبق آن عمل كند. همچنين در ساختار اقتصادي جديد هزينه‌هاي دربار پادشاهي نيز بايد كاسته شود. بخش دوم اين اقدامات را مي‌توان وضع ماليات در راستاي اجراي بودجه جديد دانست.

عربستان قصد دارد تا روي محصولات مضر خود از جمله توتون، تنباكو و نوشيدني‌هاي انرژي‌زا مثل نوشابه، مالياتي دو برابر وضع كند. همچنين در كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس ٥درصد ماليات بر ارزش افزوده را در سال ٢٠١٨ افزايش دهند كه تاثير گسترده‌اي در هزينه‌هاي زندگي خواهند داشت. همچنين از آنجايي كه انتظار مي‌رود تورم نيز در اين سال افزايش پيدا كند، ماليات‌ها نيز افزايش پيدا مي‌كند. در بخش بعدي نيز عربستان قصد دارد تا به سمت كاهش تدريجي يارانه آب و برق برود كه از سال ٢٠١٥بنا دارد آن را اجرا كند كه نخستين بخش آن در بخش بنزين شروع شد. با اين وجود خالد فلاح، وزير انرژي عربستان در ماه دسامبر گفت كه دور بعدي حذف يارانه‌ها قبل از پايان ٢٠١٧ آغاز خواهد شد. همچنين دولت قصد دارد تا هزينه ماهانه بي‌سابقه‌اي را براي كارگران خارجي و وابستگان به پادشاهي وضع كند. ماليات هرسال براي آنها تا سال ٢٠٢٠ افزايش خواهد داشت. اما بسياري از كسب و كارهاي بخش خصوصي و به خصوص ساخت و ساز در اين كشور بسيار نگران از اين اقدام هستند. همچنين دولت عربستان در اين سال نياز به يك محرك جدي اقتصادي براي جلوگيري از كاهش رشد اقتصادي دارد.

رشد اقتصادي در سال گذشته ميلادي عربستان به ١/١ درصد رسيده است و طبق نظرسنجي بلومبرگ اين رقم در سال جاري ميلادي به ٩/٠ درصد خواهد رسيد. با اين حال دولت عربستان قصد دارد تا دويست ميليارد ريال عربستان را تا پايان سال ٢٠٢٠ به عنوان محرك در چارچوب ساختار اقتصادي كشور تزريق كند. با اين حال برخي منابع معتقدند كه اصلاحات مالي به دليل همين كاهش رشد اقتصادي صورت گرفته است.

با اين حال دولت تلاش دارد تا با كاهش هزينه‌هاي دولت و كاهش محدوديت‌هاي صادراتي و ديگر اقدامات اين موضوع را جبران كند. همچنين برخي معتقدند با توجه به اينكه آينده نفت چندان روشن نيست بنابراين عربستان چاره‌اي جز اعمال اين محدوديت‌ها نخواهد داشت. در سال ٢٠١٧ عربستان سعودي قصد دارد تا زمينه‌هايي را براي ارايه پنج درصد از سهام شركت نفت آرامكو براي سال ٢٠١٨ فراهم كند. اين موضوع مي‌تواند يك كمك جدي براي برنامه توسعه‌اي باشد كه عربستان در چارچوب چشم‌انداز ٢٠٣٠ خود در نظر گرفته است. با اين وجود عربستان و دولتمردان آن هيچگاه نمي‌خواهند كه كنترل كامل خود بر اقتصاد و نفت اين كشور را از دست دهند و آن را مهار خواهند كرد.